Morgunblaðið - 26.06.1983, Qupperneq 6

54
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚNÍ 1983
stunda hléum. Það er ekki mikill
ha(?ur í því“.
Inneign eða skuld
Líf íslandssjómannanna fyrir
1914 er fyrirsögn á eftirfarandi
kafla (nokkuð styttum) í sögu
Gravelines-bæjar: „Flestir Is-
landssjomennirnir komu um borð
á fyrstu vertíð sem léttadrengir
11—12 ára. Fyrir utan það að
þjónusta yfirmennina urðu þeir að
elda, þvo upp og fiska. í næstu
25—30 ár eða lengur eyðir fiski-
maðurinn svo sumrinu í roki og
þoku í Norðurhöfum, án þess að
sjá til sólar. Þegar þeir eru orðnir
vanir, eru þessir menn eftirsóttir
á skúturnar. Fyrirframgreiðslurn-
ar sem þeir fá fyrir sjófatnaði
verða hærri. Oft kjósa fiskimenn-
irnir að sjá sjálfir um útbúnað
sinn. Ekki síst stígvélin með tré-
sólunum og olíubornum segldúk í
bolinn eða um griplurnar úr flóka-
efni, enda skipti miklu að verða
ekki votur eða hafa vonda vettl-
inga.
Síðustu dögunum fyrir brottför
er eytt við spjall yfir bjórkollu eða
í hina árlegu kveðjuhátíð og til að
sækja messu, sem er ófrávíkjan-
legt fyrir hverja brottför á ís-
landsmið. Eftir að hafa fengið
konu sinni það sem eftir er af
fyrirframlaununum, sem hún
verður að klára sig á í sex mánuði,
þá er að kveðja er kallið kemur frá
skipstjóra. Nú eru skúturnar
drengar út með handafli eða af
hestum (seinast með mótorafli).
Góletturnar síga út rennuna, en
konurnar og nágrannarnir fylgja
á eftir á bakkanum þar til sleppt
er frá. Þá eru seglin dregin upp og
sem skúturnar sigla fyrir fullum
seglum fram hjá kapellu sjómann-
anna við Petit Fort, þá krjúpa
fiskimennirnir og fara með bæn,
meðan kvatt er með fánanum
þrisvar sinnum. Og síðan er siglt á
miðin fram hjá Bretlandseyjum,
sem ávallt eru viðsjárverðar, og á
miðin við ísland. Af 8—20 manna
áhöfn búa 4—5 yfirmenn aftur á,
hinir skiptast á um kojurnar, því
þröngt er um borð. f matinn er
saltað flesk og kartöflur meðan
það endist. Eftir það fiskisúpa úr
þorski. Þá eru hausarnir soðnir og
þorskalýsi haft út á og kex með.
Þetta er hið daglega brauð. „Le
poujaron" eða áfenginu ( 6 dl) er
útdeilt þrisvar sinnum á dag og
það hressir. Þorskalýsið er tekið
með matnum og styrkir. Eftir
þriggja mánaða útivist þarf að
taka vatn í landi og senda fréttir
heim með eftirlitsskipinu. Heim-
ferðin er hættulegri en brottförin,
því nú er skipið hlaðið.
í ágúst og september fara kon-
urnar daglga niður að innsigl-
ingarrennunni til að skima eftir
skipunum, kvíðandi því að sjá í
mastrinu fánann í hálfa stöng. Oft
er haft útkíkk frammi við sjóinn.
Og þegar skipið er komið inn,
kasta sjómennirnir taug í land.
Það eru konurnar sem draga skip-
ið að Vauban-bakkanum. Þar
byrja faðmlög og kossar, þótt sjó-
mennirnir séu með margra mán-
aða skegg og hin hefðbundna
spurning: Hve mörg tonn? Það
táknar: Erum við í skuld við út-
gerðarmanninn eða eigum við
inni? Eftir því sem við á, láta sjó-
menn svo fara vel um sig í nokkra
daga eða þá að þeir verða að flýta
sér að ná í vinnu við jarðyrkju-
störf. Lengst af var ekki um annað
að ræða en uppskeruvinnu, helst
að taka upp chicoré. Seinna kom
til vinna í sögunarmillunni. Þann-
ig leið líf íslandssjómannanna ár
eftir ár í 30—40 ár, sem þurfti til
að eiga rétt á svolitlum eftirlaun-
um.“
Mannfallið var mikið á fiski-
mönnunum frá Gravelines, alveg
eins og öðrum frönskum fiski-
mönnum er stunduðu veiðar norð-
ur í höfum. Frá 1814— 1913 eru
399 fiskimenn skráðir horfnir í
hafið frá Gravelines, eða um 4 á
ári að meðaltali. En mannshvörfin
þjappast á 60 ár, því á 40 árum af
100 er enginn skráður horfinn.
Ekki hafa þeir allir farist við ís-
land, þó í skrám megi sjá að oft er
þess getið. Auk þess hafa þeir ekki
allir komist á skrá. Ef kona ætlaði
að gifta sig aftur, þá varð hún að
leggja fram dánarvottorð fyrri
manns, og til þess þurfti hún að
sækja dómsúrskurð til Dunkirk.
Fjöldi ekknanna gifti sig heldur
ekki aftur og drukknaðir eigin-
menn hafa ekki látið eftir sig nein
merki um tilvist sína, hvorki í
skráningunni um látna né í
kirkjugarðinum. Af fjölda báta
sem hurfu með manni og mús eru
aðeins þekkt fá nöfn. E.t.v. voru
þeir ekki allir frá Gravelines eða
fiskiþorpinu Grand Fort. 1814 til
1884 hurfu 149 og úr 19 sjóslysum
eru ekki kunn nema nöfn 14
þeirra. Og frá 1884-1913, er 250
eiga að vera taldir af, þá er ekki
getið nema 4 nafna úr 25 sjóslys-
um.
Þetta hættustarf sjómannanna
hefur leitt til samhjálpar meðal
þessa fólks sem á 19. öldinni bjó
við svo kröpp kjör, skipsskaða,
kólerufaraldra, sífelldar kvaðn-
ingar í sjóherinn, mörg stríð og
endalaust basl við að halda höfn-
inni og rennunni hreinni. Þessi
samhjálp var aðallega í því fólgin
að taka frá handa ekkjum og
börnum drukknaðra félaga brot af
aflahlutanum. En með auknum
síldveiðum og þorskveiðum norður
í höfum jukust sjóslysin svo
hrikalega að nauðsynlegt var að fá
betri lausn, og 1878 er stofnaður
hjálparsjóðður til handa „fjöl-
skyldum veikra sjómanna, særðra,
látinna eða týndra í hafið við
þorskveiðar". Er greitt af útgerð-
inni 1% af afla og sama hlutfall af
launum sjómanna. Árið 1898 verð-
ur að minnka styrkinn á mann um
helming og segir það sína sögu.
Sóknin í þorskinn á íslandsmið-
um frá Gravelines hófst aftur eft-
ir stríð á vertíðinni 1919 og hélst
fram í kreppuna, er bátum fór að
PÓST- OG SÍMAMÁLASTOFNUNIN
Tilkynning
til símnotenda
Á blaðsíöu 458 í símaskrá 1983 hefur misprentast
svæðisnúmer símstöðvarinnar Vogar Vatnsleysu-
strandarhreppi. Svæðisnúmeriö er 92 ekki 99. Vin-
samlegast skrifið inn á blaðsíöu 458 svæðisnúmer 92
í stað 99.
Póst- og símamálastofnunin.

iféílh «pr* - :

Þarna bjó einn af útgerðarmönnunum í Gravelines, sem gerði út skútur til
þorskveiða við ísland. Eitthvað hefur það gefið í aðra hönd.
Gamalt póstkort, sem sýnir sjómenn að landa þorski við bryggju eftir
vertíðina, en heima voru saltfiskstöðvar sem vöskuðu, söltuðu aftur og
þurrkuðu fiskinn.
Þessi mynd af frönskum fiskiskútum er úr einkamyndasafni í Gravelines.
Ekki verður betur séð en að skúturnar séu við ísland.
fækka allt niður í 1—2 á vertíð í
lokin. Má sjá að 14 bátar halda á
ís landsmið 1929 með 290 sjó-
menn. Þrátt fyrir samkeppni frá
vélskipunum virðast íslandsskút-
urnar ekki láta undan síga. En
þessari 100 ára sjósókn á seglskút-
um frá Gravelines á íslandsmið
lýkur ekki endanlga fyrr en 1939,
er Þjóðverjar hernumdu bæinn.
Þá var endanlega bundinn endir á
sjósókn Gravelines-búa „norður í
hin köldu höf til að sækja þorsk",
eins og segir í kynningarbæklingi
um bæinn. En þessar fiskveiðar
veittu í áratugi öllum trygga
vinnu, sem var mikilvægt fyrir
héraðið. Auk útgerðarinnar voru í
bænum saltfiskverkunarstöðvar.
Nú er hún Snorrabúð stekkur, því
í bænum eru aðeins gerðir út 7
bátar til fiskveiða og enginn á
miðin við ísland, en þar er gott
skjól fyrir skemmtiskútur.
Fallegur nútímabær
Gravelines er nú fallegur bær.
Svefnbær með svolitlum iðnaði,
sagði einhver við mig. Kjarnorku-
verið úti við sjóinn veitir raf-
magni um Frakkland, en gefur
þessum bæ líka tekjur, sem bæjar-
stjórnin nýtir sýnilega mjög í
menningarmálin. Verið er að gera
upp gömlu kirkjuna, sögulega
klukkuturninn, garða, og koma
fyrir í gömlum virkjum menning-
armiðstöðvum og fleiru. Það er
gaman að aka um þennan bæ, með
höfninni þar sem enn er íslands-
bakki. Halda út að innsiglingar-
rennunni, þar sem fólkið stóð til
að taka á móti bátunum og þar
sem konurnar skimuðu eftir
möstrunum og tóku við landfest-
unum til að draga langþráðar
skúturnar inn. Þarna var mikil
saga, sem tengir fsland og Gravel-
ines.
Þegar undirritaður blaðamaður
var í Gravelines í marslok sl. var
ekki svigrúm til að leita að ein-
hverjum er verið hefði á ís-
landsmiðum. En síðan hefur bor-
ist bréf frá síðasta útgerðarmann-
inum er þaðan gerði út á miðin við
fsland og Grænland, Fusy Verdoy.
Með fylgdi úrklippa úr blaði í
Dunkirk, þar sem sagt er frá
fyrirlestri um „La grand peche
d’Islande”, er hann flutti í janúar
1982 við góðar undirtektir. Þarna
segir að hann sé síðasti útgerðar-
maðurinn frá þorskveiðitímanum
og fulltrúi heillar stéttar
framtakssamra ævintýramanna
og framkvæmdamanna er báru
höfuðið hátt. En Verdoy kveðst
sjálfur hafa verið í sambandi við
íslendinga eftir stríð er hann seldi
íslenskan fisk í samvinnu við ræð-
ismanninn í Edinborg og sendiráð
íslands í Paris. Segir Verdoy og
lýk ég þessari frásögn með hans
orðum:
„Þrátt fyrir harðræðið í þessu
starfi, þá voru fiskimennirnir
hamingjusamir og ánægðir með
þá afkomu sem þeir gátu með
þessu starfi sínu veitt fjölskyldum
sínum og þeir voru alltaf reiðu-
búnir til að halda norður í höf.“
Hann mótmælir ákveðið því við-
horfi nútímafólks, sem af van-
þekkingu hafi gert úr þessum
fiskimönnum einhverja illa nærða
þræla er bjuggu í hreysum, þar
sem svo margt sanni að þetta sé
alröng túlkun. Þessir menn hafi
haft reisn.
— E.Pá.
pinr#iuii«
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLADASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖDINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OGÁRÁDHÚSTORGI
Skák-
áhugamenn
Enginn áhugamaöur um skák lætur sig
vanta
Informatorinn,
nr. 34 er fyrirliggjandi. Verö kr. 747.00
(tímabundiö). Inniheldur 745 skákir frá
mikilvægustu skákmótum heimsins seinni
hluta ársins 1982. Allar skákir á táknmáli
svo tungumálakunnátta er óþörf til aö
hafa full not af bókinni. Eldi númer fáan-
leg. Sendum í póstkröfu. — Skrifið eöa
smið Skákhúsið
Laugavegi 46 — Sími19768
Metsölublad á hverjun: