Morgunblaðið - 18.09.1983, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1983
23
óeðlileg, þannig að flokkarnir
skarast mikið, kemur það fram við
greiningu af þessu tagi, að munur
milli stofna innan hvers flokks er
mikill og tölvan gerir jafnvel til-
lögur um að flytja einstaka stofna
úr einum flokki í annan.
Tölvan var hins vegar hæst-
ánægð með þessa flokkun okkar og
gerði enga athugsemd við það að
kattastofnar í New York og Bost-
on ættu samleið með köttum á vík-
ingasvæðunum."
Fimm flokka greining
„Næsta greining, sem við gerð-
um, var fólgin í því að skipta
stofnunum 26 í fimm flokka. í
fyrsta flokki voru stofnar frá
Englandi, Skotlandi og írlandi —
það er að segja brezkir stofnar. I
öðrum flokki voru stofnar frá Suð-
ureyjum, Orkneyjum og aðaleyj-
unni á Hjaltlandseyjum. Þennan
flokk kölluðum við brezkan með
víkingaívafi. í þriðja flokki voru
stofnar frá frumsvæði víkinga —
þ.e. frá eyjunni Yell í Hjaltlands-
eyjaklasanum, Skáni í Svíþjóð,
Færeyjum og íslandi. I fjórða
flokki voru stofnar í 17. aldar ný-
lendum Breta á austurströnd
Bandaríkjanna, þ.e. Fíladelfíu,
New York, Providence og Boston. I
fimmta flokki voru svo 8 katta-
stofnar úr 18. aldar byggð á norð-
urströnd Bandaríkjanna og Kan-
ada.
Aðgreiningarrannsókn á þess-
um fimm flokkum sýndi mjög
góða samsvörun brezkra katta-
stofna innbyrðis, og sama var að
segja um stofnana á eyjunum
norðan við Skotland. Stofnarnir á
frumsvæðum víkinga voru einnig
mjög líkir hver öðrum — og eins
voru stofnar í fimmta flokki líkir
innbyrðis."
Kattastofninn í Boston
reyndist áþekkur
víkingastofnum
Fjórði flokkurinn sprakk hins
vegar við greininguna. Tölvan
sagði sem sé að kettirnir i Boston
ættu ekki heima i þeim flokki og
flutti þennan stofn i víkingaflokk-
inn. Hún var með öðrum orðum að
segja okkur að við hefðum sett
þennan stofn í skakkan flokk —
kettirnir í Boston stæðu miklu
nær víkingaköttum en nokkrum
öðrum köttum í rannsókninni. I
þessari greiningu kom einnig fram
að kattastofninn í New York átti
illa heima í fjórða flokki, en var þó
ekki færður til.
Loks var tölvunni beitt til að
vinna á annan hátt úr þeim gögn-
um sem við höfðum í höndunum.
Þá reiknuðum við út svonefnda
erfðafjarlægð milli einstakra
stofna, en sú fjarlægð er þeim
mun minni sem stofnarnir eru lík-
ari hver öðrum.
Útkoman úr þessari rannsókn
kom mjög vel heim við það sem
áður var fram komið. íslenzku
kettirnir reyndust náskyldir nor-
rænum köttum. Það má reyndar
telja merkilegt úr þessum þætti
rannsóknarinnar, að sveitakettir á
íslandi voru líkari köttum á Skáni
í Svíþjóð og Yell á Hjaltlandi
heldur en köttum í Reykjavík.
Þetta er enn ein bending um það
að sveitakettir á íslandi séu af
norrænum frumstofni — og að
sami frumstofn geymist álíka lítið
blandaður á Skáni og Yell. Þessi
rannsókn gaf líka til kynna að ís-
lenzkir kettir væru nauðalfkir
köttum í Boston og New York.“
— Er það ykkar skoðun að þessi
kattastofn í Boston sé lifandi leif-
ar af dvöl norrænna manna á
þessu svæði fyrir rúmlega þúsund
árum?
Fornleifafundir og
landnám Leifs heppna
„Við teljum þann möguleika vel
koma til greina. Það er ekkert sem
hefur fundist þetta sunnarlega á
strönd Norður-Ameríku sem hægt
er að tengja byggð norrænna
manna á þessum slóðum með
nokkurri vissu. Þó hafa tveir hlut-
ir fundist sem koma þar til álita.
Annar er kolamoli sem fannst á
bænum Sandnesi í vesturbyggð á
Grænlandi. Reyndist þetta vera
antrasítkol sem hvergi finnst á
Grænlandi og hvergi á austur-
strönd Bandaríkjanna nema á
Rhode Island, skammt fyrir sunn-
an Boston. Þá má nefna pening
sem sleginn var á tímum ólafs
konungs kyrra, en hann ríkti í
Noregi árin 1067 til 1099. Þessi
peningur fannst við Penobscot-
skaga í Maine, sem er nokkuð
norðan við Boston. Þetta sannar
þó ekkert um búsetu norræna
manna á þessum slóðum og því
hefur verið haldið fram að þessir
hlutir geti hafa borist langar leið-
ir með indíánum.
Á sínum tíma tók fundur forn-
norrænna húsarústa af öll tvímæli
um það að norrænir menn reyndu
landnám á Ameriku á víkingaöld.
Fornar íslenzkar heimildir um
fund Vínlands hafa verið mikið
ræddar og túlkaðar á marga vegu.
Helge Ingstad, sem fann norrænu
rústirnar á Nýfundnalandi, telur
t.d. að frásögnin um vínberin og
laxveiðarnar í sögunni af leiðangri
Leifs heppna til Norður-Ameríku
gefi verulegar upplýsingar um
hvar hann var. Ingstad telur, að
norðurmörk villivínviðar séu við
44. breiddargráðu, sem liggur um
miðvik Maine-ríkis, nokkuð norð-
an við Boston, og að suðurmörk
laxveiða séu við 42. breiddargráðu,
sem liggur um Plymouth, rétt
sunnan við Boston. Ýmislegt bend-
ir til að loftslag hafi verið hlýrra á
11. og 12. öld en nú er, og gætu því
norðurmörk villivínviðar og suð-
urmörk laxgengdar hafa verið
mun norðar en nú.“
Afkomumöguleikar
kattastofnsins
fram að landnámi
— Hverjar eru líkurnar á þvi að
kettir sem hugsanlega voru Huttir
til Ameríku með landnámi Leifs
heppna hafi náð að lifa villtir
fram að landnámi Kólumbusar?
„Ef við viljum halda því fram í
fullri alvöru, að kattastofnar í
Boston og New York séu ættaðir
frá Norðurlöndum á víkingatím-
anum verður að sjálfsögðu að gera
grein fyrir því hvernig þessum
köttum tókst að lifa á landinu
vestanhafs frá því að norrænni
landnámstilraun lauk og fram að
landnámi eftir daga Kólumbusar.
Það má telja mjög líklegt að
kötturinn hafi jafnan numið þar
land sem gerð yar landnámstil-
raun af víkinguríi. Bæði var hann
mikilvægur til að útrýma músum,
og einnig sem loðdýr, því að katta-
skinn voru þá í háu verði.
Eftir að landnámstilraun Leifs
heppna var farin út um þúfur
hefðu kettirnir þurft að bjarga sér
sem villikettir í mörg hundruð ár
— læra að lifa á landinu og standa
sig í samkeppni við önnur villt
rándýr. Vitað er, að engir kettir
voru til á meginlandi Ameríku
fyrr en eftir að landnám hófst frá
Evrópu, þannig að norrænu kett-
irnir hefðu ekki orðið fyrir blönd-
un frá öðrum kattastofnum. Það
er hins vegar alls ekki ólíklegt að
kettir gætu koniist af villtir á
Þetta kort er að finna í bókinni
„Landet under Leidarstjernen",
sem út kom érið 1959, eftir norð-
manninn Helge Ingstad. Kortiö
lýsir norrœnum sjóleiðum um
Atlantshaf norðanvert é víkinga-
tímanum. Það er athyglisvert að
Ingstad gerir réö fyrir Vínlandi é
tveimur stöðum, annars vegar é
Nýfundalandi, þar sem hann fann
rústir eftir byggð norrænna
manna, og hins vegar merkir
hann inn é kortið Vínland II né-
lægt Boston, þ.e.a.s. é því svæði
þar sem kattastofninn viröist
vera norrænn.
þessu landsvæði — það eru villi-
kettir á Ítalíu og í Asíu á svipaðri
breiddargráðu þar sem skilyrði til
afkomu eru svipuð.“
— En ef við segjum nú að þess-
ir kettir hafi verið þarna fyrir við
landnám Kólumbusar, hefðu þeir
þá ekki blandast aðkomnum
kattastofnum og horfið?
„Nei, það má með fullum rökum
telja líklegra að eftir landnám
Kólumbusar hefðu þeir einmitt
látið til sin taka og orðið ofaná í
samkeppninni við aðflutta stofn-
inn. Það hefði vel getað gerst
þannig, að villikettirnir á þessu
tiltekna svæði hefðu ráðið þar lög-
um og lofum þannig að aðfluttir
kattastofnar hefðu orðið undir í
samkeppni við þá. Þetta hefur þá
gerst með þeim hætti að aðfluttar
tamdar læður hafa fengið við
villtum högnum, en tömdu högn-
arnir orðið undir í samkeppninni
við þá villtu um læðurnar i marga
ættliði. Við þetta hefði erfðaefnið
úr villta kettinum færst yfir í
tamda köttinn á svæðinu í svo
miklum mæli, að einkenni tamda
stofnsins, eins og t.d. litarein-
kenni, hefðu glatast smám saman
og einkenni stofnsins sem fyrir
var orðið allsráðandi.
Kattastofnar á ónumd-
um landsvæðum
Það eru nokkur dæmi um það,
að kattastofnar hafi verið fluttir
inn á afmörkuð ónumin svæði og
hafi náð að koma sér þar vel fyrir
áður en landnám á svæðunum í
kring hófst. Það hefur þá sýnt sig,
að frumstofninn getur haldist
mjög lítið breyttur í langan tima
án þess að blandast þeim stofnum
sem síðar komu allt í kring.
Varðandi þessa kattstofna í
Boston og New York, sem líkjast
íslenzkum sveitaköttum svona
mikið, er það annars að segja, að á
þessu stigi er ekki vert að fullyrða
of mikið. Það er rétt að taka það
fram í þessu sambandi, að þess er
hvergi getið í frásögnum land-
nema á þessu svæði að þeir hafi
orðið varir við ketti þarna þegar
þeir settust þar að. Þetta er þó
engin sönnun þess að engir kettir
hafi verið á svæðinu, því að villi-
kettir eru mjög styggir og varir
um sig. Auk þess hefur köttum
landnema fjölgað tiltölulega ört,
og þannig orðið erfitt um vik að
fullyrða hvort villtir eða hálfvillt-
i ir kettir, sem menn rákust á
skömmu eftir landnám, voru af
norrænum uppruna eða nýlega
villtir frá landnemunum sjálfum.
Frekari rannsóknir
Rétt er að benda á, að þau gögn,
sem hér er fjallað um, eru eina
vísbendingin um að norrænir
landnemar hafi skilið eftir sig
minjar úr dýraríkinu á þessum
slóðum. Niðurstöðurnar sem ég
hef greint hér frá gefa ákveðnar
vísbendingar sem hljóta að teljast
athyglisverðar útaf fyrir sig — en
það væri hægt að fá enn gleggri
upplýsingar um uppruna þessara
katta með því að taka þeim blóð og
rannsaka arfgengan breytileika í
blóðgerð. Slík rannsókn myndi
annað hvort styrkja þessar niður-
stöður eða veikja þær, en vonandi
færa okkur nær sannleikanum í
þessu máli,“ sagði Stefán að lok-
um.
Viðtal: Bragi Óskarsson