Morgunblaðið - 18.09.1983, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1983

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 230 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 18 kr. eintakiö.
1* stórborgum erlendis
er þaö víða svo, að
fólk telur ekki hættu-
laust að vera á ferli í
ákveðnum hverfum eða
á tilteknum götum eftir
að dimmt er orðið, ein-
faldlega vegna þess, að
hætta er á, að veg-
farandi verði fyrir árás
ofbeldismanna og sé
jafnvel í lífshættu.
I stórborgum erlend-
is er heldur ekki talið
óhætt að skilja hús eft-
ir mannlaus í lengri
tíma. Þjófar og ofbeld-
ismenn sitji um að
brjótast inn í slík hús,
ræna verðmætum og
fremja skemmdarverk.
Sumir grípa til þess
ráðs að hafa alltaf log-
andi ljós í húsum sínum
til þess að villa um
fyrir ofbeldismönnum,
aðr'ir setja upp tölvu-
stýrðar þjófavarnir,
sem tengja viðkomandi
hús við viðvörunarkerfi
nærliggjandi lögreglu-
stöðvar.
Lengi voru þetta ein-
kenni borgarsamfélaga
erlendis og óþekkt
fyrirbæri hér en því
miður ekki lengur. Fyrr
á þessu ári gerðist sá
atburður á höfuðborg-
arsvæðinu, að maður
brauzt inn í hús, sem
hann taldi mannlaust,
og réðst að húsráðend-
um með hníf, þegar
þeir urðu hans varir.
Síðustu daga hafa birzt
í Morgunblaðinu fréttir
um fólskulegar árásir á
bæði ungt og gamalt
fólk á götum úti.
Slíkir atburðir eru að
verða of algengir. Nú er
svo komið, að fólk telur
sér ekki óhætt að vera
eitt á ferli í vissum
hverfum Reykjavíkur
að næturlagi. Þéir eru
sjálfsagt fáir, sem telja
sig geta skilið bifreiðir
eftir ólæstar og innbrot
í mannlaus hús hafa
skotið upp kollinum við
og við.
Vafalaust eru afbrot
af þessu tagi oft tengd
fíkniefnaneyzlu. Neyt-
endur slíkra efna svíf-
ast einskis til þess að
komast yfir verðmæti,
sem gera þeim kleift að
kaupa efnin. Að öðru
leyti eru þetta einkenni
stórborgarlífsins, sem
setja mark sitt í vax-
andi mæli á höfuð-
borgarsvæðið.
Of lítið hefur verið
fjallað um þessi vanda-
mál hér. Þrátt fyrir allt
er þjóðin ekki fjöl-
mennari en svo, að við
ættum að geta haldið í
einhverja kosti fá-
mennisins, sem eru
m.a. þeir, að við eigum
að geta ræktað hvern
einstakling betur en
ella.
Hugsanlega er þessi
neikvæða þróun til
marks um, að við höf-
um ekki ráðið við alla
þætti í útþenslu borg-
arsamfélagsins á suð-
vesturhorni landsins.
Við höfum byggt húsin
og lagt göturnar og
hitaveituna o.s.frv. en
höfum við gleymt að
huga nægilega vel að
sálarheill einstaklings-
ins í því fjölbýli, sem
hér er orðið?
Við stöðvum ekki
þessa tilhneigingu til
vaxandi ofbeldis með
lögregluaðgerðum ein-
um, því að þær duga
skammt. Hér hefur
eitthvað farið úrskeiðis
í uppeldi innan veggja
heimilanna. Er þetta
kannski að hluta afleið-
ing mikillar vinnu
beggja foreldra utan
heimilis? Er fjölda-
framleiðslan í skólum
landsins orðin svo mik-
il, að þar sé ekki lengur
hægt að sinna sérþörf-
um þeirra einstaklinga,
sem á umönnun þurfa
að halda?
Það eru til fleiri
vandamál en vandi
efnahags- eða atvinnu-
lífs. Sálarheill þjóðar-
innar skiptir ekki síður
máli, þegar til lengdar
lætur. Þegar svó er
komið, að lögmál frum-
skógarins er að ryðja
sér til rúms á götum
Reykjavíkur er orðið
tímabært að huga að
því á hvaða leið við er-
um.
Lögmál frumskógarins
á götum Reykjavíkur
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
| Reykjavíkurbréf i
t...♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 17. september ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦!
Ættarsamfélag
og gullgrafara-
þjóðfélag
Fyrir skömmu var ungur ís-
lenzkur vísindamaður, hámennt-
aður við fremstu háskóla í Banda-
ríkjunum, spurður um það, hvaða
breytingar hann sæi helztar á ís-
landi frá því hann fór utan til
náms, ungur stúdent, og þár til
hann kom heim rúmlega áratug
síðar til þess að sjá, hvort hann
hefði einhverjum verkefnum að
sinna í ættlandi sínu.
Viðmælanda hans þótti svarið
athyglisvert. Hinn ungi maður
kvaðst hafa farið frá samfélagi,
sem hefði borið þess sterk merki,
að það væri fyrst og fremst ætt-
arsamfélag. Þegar hann kom til
baka eftir árangursríka dvöl í
frjósömu andrúmi bandarískra
háskóla hefði hann kynnzt þjóð-
félagi, sem væri enn að hluta til
ættarsamfélag en hefði í vaxandi
mæli einkenni gullgrafaraþjóðfé-
lags, „klondæks".
Önnur breyting, sem hann fann
sterklega, var sú, að þegar hann
fór var Reykjavík enn „þorp“ í
hans huga, en þegar hann kom var
hún orðin stórborg með öllum
kostum og löstum stórborgar.
Honum þótti vænt um „þorpið" og
vildi fremur dvelja þar en í stór-
borgum erlendis, en þegar hann
sá, að „þorpið" var horfið hneigð-
ist hann til þess að bera stórborg-
ina Reykjavík saman við stórborg-
ir á borð við Boston og San Franc-
isco, þar sem nú er einna mestur
gróandi fyrir hámenntaða kynslóð
framtíðarinnar í hinum vestræna
heimi. í þeim samanburði stóð
stórborgin Reykjavík höllum fæti.
Þá hafði þessi ungi vísindamað-
ur orð á því, að búseta á íslandi
hefði í för með sér faglega ein-
angrun fyrir hann og marga aðra.
Hér væru fáir, sem menn gætu
rætt við um hugðarefni sín á sér-
hæfðum sviðum vísinda og það
væri ákveðnum erfiðleikum bund-
ið að fylgjast með því, sem væri að
gerast erlendis, vegna þess, að að-
staða til þess væri takmörkuð og
söfnun tímarita og annarra heim-
ilda tæpast skipuleg.
Loks nefndi hann, að sérkenni-
legt væri að fylgjast með umræð-
um um efnahagsmál á íslandi, eft-
ir að hafa dvalizt langdvölum er-
lendis. Að sjálfsögðu deili menn í
öðrum löndum um efnahags-
stefnu, en þar væru vissar grund-
vallarstaðreyndir viðurkenndar af
öllum. Hér væru umræður um
þennan mikilvæga málaflokk hins
vegar með þeim hætti, að svo virt-
ist sem þjóðin lifði í ímynduðum
ævintýraheimi, eins konar Walt
Disney-veröld, þar sem takmarkað
tillit væri tekið til blákaldra stað-
reynda.
Heim í sveitina?
Þetta samtal minnti höfund
Reykjavíkurbréfs á svipuð við-
horf, sem fram komu hjá öðrum
ungum og hámenntuðum manni,
og getið var um á þessum vett-
vangi fyrir nokkrum misserum. í
hans huga var ísland eins og
gamla sveitin hjá þeim, sem flutt-
ust þaðan á fyrri hiuta aldarinnar
í þéttbýlið hér á suðvesturhorn-
inu. Þeir íslendingar fóru í heim-
sókn í sveitina sína á sumrin en
þeir vildu ekki búa þar. Þessi ungi
maður sagði eitthvað á þá leið, að
það væri ágætt að koma heim til
Islands í sumarfrí en hér vildi
hann ekki starfa, enda væri hér
ekkert við að vera. Til þessara
tvbggja æskumanna er vitnað hér
vegna þeirrar sannfæringar höf-
undar þessa Reykjavíkurbréfs, að
hér sé á ferðinni eitt stærsta mál
þjóðarinnar í dag. Getum við
skapað skilyrði í samfélagi okkar í
framtíðinni til þess að æskufólkið
vilji koma heim að námi loknu og
hasla sér hér völl?
Veröldin í kringum okkur breyt-
ist ört. Hún smækkar stöðugt.
Samskipti fólks í hinum ýmsu
löndum aukast jafnt og þétt. Fyrir
tveimur árum sat íslenzk fjöl-
skylda og horfði á sjónvarpssend-
ingu frá Jerúsalem um gervihnött.
Á sekúndubroti var þetta fólk
komið í símasamband við ættingja
í Þýzkalandi, sem sátu og horfðu á
. sömu dagskrá. í sumar var fylgzt
með því, þegar einn af fremstu
„hugsuðum“ sinnar kynslóðar í
Bandaríkjunum sat við lítið tæki,
sem líktist ritvél, tengdi það við
síma og skrifaði síðan stutt bréf,
sem á samri stundu kom fram á
sams konar tæki hjá samstarfs-
manni hans langt inni í myrkvið-
um Afríku. í dag er það ekki meira
ferðalag að fljúga til Kaupmanna-
hafnar en það var fyrir 30 árum að
fljúga til Akureyrar.
Þessi breyting veldur því, að
ungir Islendingar nú um stundir
hugsa öðru vísi en eldri kynslóðir.
Það er ekkert sjálfsagt að koma
heim til íslands að námi loknu og
starfa hér. Ef vinnuskilyrði og
lífskjör eru betri annars staðar er
jafn sjálfsagt að taka sér búsetu
þar. Það er eftir sem áður gaman
að koma heim til íslands í sumar-
frí, það er gaman að fara heim í
sveitina sína en það er ekki eftir-
sóknarvert að búa þar og starfa.
Verulegur hópur ungs fólks á
hverju ári nær svo góðum árangri
í námi, að þeim eru flestir vegir
færir við framhaldsnám erlendis
og síðan í starfi þar.
Þetta er hin stórkostlega hætta,
sem við okkur blasir á næstu árum
og áratugum. Okkur verður að
takast að byggja upp þess konar
samfélag hér, að það sé eftirsókn-
arvert fyrir unga fólkið að koma
heim, lifa hér og starfa. ísland má
ekki verða í augum íslendingsins í
hinum stóra heimi eins og Djúpa-
vík á Ströndum — sem nú er að
verða mannlaus í augum okkar,
sem búum á grózkumeiri þéttbýl-
isstöðum.
Framfaraskeid,
sem var stödvad
Fyrir tveimur áratugum hófst
hér framfaraskeið, sem kennt er
við Viðreisnarárin. Þá er ekki átt
við framfarir í þeirri merkingu, að
keypt hafi verið svo og svo mörg
fiskiskip eða byggðar margar
verksmiðjur eða hús, heldur hitt,
að þá brutust nýjar hugmyndir
fram, sem fundu sér hagnýtan far-
veg og fengu að njóta sín við þau
pólitísku skilyrði, sem þá voru
sköpuð. Hér er átt við hugmyndir
af því tagi, sem mótuðu efnahags-
aðgerðir Viðreisnarinnar og skópu
í raun nýtt þjóðfélag, þar sem ný
og gerbreytt viðhorf réðu ferðinni.
Hér er líka átt við þær hugmynd-
ir, sem stefndu að nýsköpun at-
vinnulífsins — ekki aðeins endur-
nýjun heldur nýsköpun — í krafti
orkunnar sem í fallvötnum okkar
býr. Þetta var á þeim árum, þegar
hæfileikamenn og hugmyndafræð-
ingar á borð við Jóhannes Nordal
og Jónas Haralz komu heim frá
námi og starfi og fengu tækifæri
til að beita starfskröftum sínum í
þágu íslenzks samfélags og sýndu
árangur, svo um munaði. Þessi
tækifæri komu ekki af sjálfu sér.
Þau voru búin til af framsýnum
pólitískum hugsuðum, sem þá
stjórnuðu íslandi.
Þetta hugmyndalega framfara-
skeið var stöðvað í upphafi átt-
unda áratugarins. Þá tóku við
þröngsýn, fordómafull og aftur-
haldssöm sjónarmið í stjórn
landsins. Þá og að mestu leyti síð-
an hafa sterk pólitísk öfl spilað
markvisst á hina þrengri og tor-
tryggnari þætti í sálarlífi eyþjóð-
arinnar norður í hafi. Síðan hefur
ríkt stöðnun. Auðvitað hefur
margt verið endurnýjað eins og
t.d. togaraflotinn, en raunveruleg
nýsköpun hefur ekki orðið. A
þessu stöðnunartímabili hafa
nokkrir einstaklingar barizt eins
og ljón fyrir nýjungum og fram-
förum. Þeim hafa hins vegar ekki
verið búin skilyrði til að ná
árangri. Þeir hafa þurft að berjast
hatrammri baráttu við kerfið.
Þetta eru frumherjar í atvinnulífi
okkar samtíma á Sorð við Kristin
Guðbrandsson, Eyjólf Konráð
Jónsson og nokkra aðra, sem
minna eru þekktir hjá alþjóð, en
allir hafa þeir barizt hart fyrir því
að byggja hér upp nýja atvinnu-
grein — fiskirækt — sem á sér
mikla framtíð, eins og Pétur
Bjarnason, sjávarútvegsfræðing-
ur, lýsti í athyglisverðri grein hér
í Morgunblaðinu fyrir skömmu.
Hvað tekur við?
Ef ísland á ekki að verða Djúpa-
vík á Ströndum frá sjónarhóli Is-
lendingsins í útlöndum þarf að
hefjast hér nýtt hugmyndalegt