Morgunblaðið - 22.11.1983, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. NÓVEMBER 1983
Arngrúnur
Gíslason
málari
Myndlíst
Bragi Ásgeirsson
Ætli það séu margir sem vita
það í þessum mikla flaumi list-
sýninga á síðari árum, að það eru
einungis 99 ár síðan fyrsta mál-
arastofa á íslandi var byggð?
Hún var að vonum hvorki stór né
reisuleg og reist við kot er nefnd-
ist Gullbringa og var hjáleiga frá
Tjörn í Svarfaðardal.
Húsfreyjan á Halldórsstöðum
1871.
Hér var að verki sjálflærður
málari er Arngrímur Gíslason hét
og var fæddur 1 Skörðum í
Reykjahverfi í Suður-Þingeyjar-
sýslu hinn 8. janúar árið 1829 og
andaðist hinn 21. ferúar árið
1887. Um þessar mundir stendur
yfir sýning á verkum Arngríms í
Listasafni íslands og er hún haid-
in í tilefni útkomu bókar um
hann, sem dr. Kristján Eldjárn
ritaði, en hann varði löngum tíma
í að rannsaka list og æviferil
Arngríms.
Ævi og ferill Arngríms Gísla-
sonar er lýsandi dæmi þess hve
listræn tilfinning var næm meðal
þjóðarinnar, þótt ytri skilyrði
héldu henni niðri um aldir, að rit-
málinu undanskildu. Það má með
réttu álfta að hún hafi einungis
legið i dvala um aldir og beðið
eftir ytri skilyrðum til að rísa
upp úr öskustó, dafna og þroskast
Sjálfsmynd, gerð með blýanti, eftir
Arngrím Gblason.
á ný. Sú staðreynd, að alsendis
ólærður maður í myndlist hafi
náð þeim árangri, sem sjá má f
myndum Arngríms Gíslasonar,
rennir fullkomlega stoðum undir
þann framslátt. Arngrímur býr
lengstum i afskekktu héraði og
eina tilsögn hans i myndlist eru
strjál bréfaskipti við Sigurð Guð-
mundsson málara frá 1862—68. I
bréfunum leitar hann tilsagnar
Sigurðar, svo að telja má þetta
eins konar bréfaskóla, en slikir
geta aldrei leyst nema takmark-
aðan vanda, jafnvel þótt þeir
væru skipulagðir á nútímavísu.
Hér ræður eðlisgáfan öðru frem-
ur ferðinni og hana hefur Arn-
grímur haft rika, svo sem margar
myndir hans eru til vitnis um.
Einkum eru það andlitsmyndir af
konum er athygli vekja, en þær
virðast gerðar af annarri og dýpri
tilfinningu en af kynbræðrum
hans. Teiknari var Arngrímur og
mjög lipur, en eðlilega er það
auðsætt að það háir honum helst
að hafa aldrei notið beinnar til-
sagnar, — og þó er það um margt
ávinningur, þvi að ella kæmi hin
upprunalega gáfa hans ekki eins
skýrt fram.
Listamaðurinn var rikur i eðli
Arngríms, hann vildi lifa lifinu
lifandi ef þvf var að skipta, en
sökkti sér niður f hugðarefni sin
þess á milli af lífi og sál. Hann
nam rennismíði og bókband, en
hugur hans hneigðist snemma að
því að rissa upp myndir og fékk í
þeim tilgangi fólk til að sitja
fyrir hjá sér.
Þegar sá gállinn var á honum
var hann hrókur alls fagnaðar og
sóttist eftir félagsskap glaðværra
kvenna og var á köflum veikur
fyrir áfengi. Þetta eru að visu
ekki frekar einkenni listamanna
en margra annarra, en sköpun-
argleðin vill leita útrásar í ýms-
um umbrotasömum tiltektum, sé
hún að öðru leyti hamin af ytri
aðstæðum og nær ekki að dafna á
eðlilegan hátt.
Víst ættum við mikinn lista-
mann í Arngrimi Gíslasyni ef að
hæfileikar hans hefðu notið sín
til fulls og enginn getur þá sagt
hvernig list hans hefði þróast. En
það sem islenska þjóðin á þó eftir
Ung kona 1870.
þennan mann er mikil og verð-
mæt eign, jafnvel þótt ekki væri
fyrir annað en hve lifandi dæmi
maðurinn er um listræna hæfi-
leika, sem blunduðu með þjóð-
inni.
Sem flestir þyrftu að skoða
þessa sýningu vel og vandlega og
svo er einungis að bíða eftir rit-
verki okkar ástsæla þjóðhöfð-
ingja um ævi og feril þessa merka
sonar þjóðarinnar, Arngríms
Gíslasonar.
Bnini Möðruvallakirkju 1865.
með forsjá
Kapp
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
TOGARASAGA Magnúsar Run-
ólfssonar skipsljóra. 186 bls. Guðjón
l'riðriksson skráði. Bókaútg. Örn og
Örlygur hf. Rvík, 1983.
»Draumur allra stráka var að
komast á togara og það var ekkert
annað en að ég var kominn í þessa
fínu stöðu, aðeins 15 ára gamall,«
segir Magnús Runólfsson.
Magnús er Reykvíkingur, Vest-
urbæingur. Þar var aðallinn í
dentíð, þeir sem settu svip á bæ-
inn. Fimm ár voru liðin af öldinni
þegar Magnús leit fyrst þessa
heims ljós. Það var fyrir tíma
rennandi vatns og rafmagns.
Margir voru svo fátækir að þeir
geymdu matinn fremur en að
borða hann. Magnús segir að þess
konar sparnaður hafi ekki tíðkast
heima hjá sér. Faðir Magnúsar
vildi að hann yrði embættismaður
— prestur eða sýslumaður. Þau
áform runnu út í sandinn, Magnús
varð togaraskipstjóri. Og togar-
arnir voru í fyrstunni álitnir hrein
tækniundur. Haldið var að þeir
gætu ekki sokkið! Því miður hlutu
stoðirnar að bresta undan þeirri
trú, og það allhastarlega. Margur
togaraskipstjórinn endaði
starfsævi sína á fiska grund með
allri áhöfn. Lífsbaráttan var
Magnús Runólfsson
mannskæð eins og stórstyrjöld.
En Magnús lifði það af. Og nú rek-
ur hann sögu sína, roskinn maður.
Magnús segir á einum stað frá
hávaðanum á gömlu togurunum
þegar allt var í gangi. Menn urðu
þá að hrópa fullum hálsi svo til
þeirra heyrðist. Nærri má geta
hvort þvílíkar aðstæður hafi örvað
til málalenginga! Þó Magnús segi
ekki sögu sína í roki og stórsjó á
Ránar slóð er hann gagnorður og
hlutlægur. Sumir sögumenn vilja
skemmta. Aðrir vilja fræða.
Magnús stendur nær síðar talda
hópnum. Hann byrjar að lýsa göt-
unni sinni, telja upp húsin og fólk-
ið í húsunum. Hann lýsir fiskvinn-
unni í landi. Og hann lýsir ná-
kvæmlega vinnunni um borð í tog-
ara. Það var auðvitað stanslaust
erfiði. Þessir karlar höfðu alist
upp við snör handtök. Og togara-
pláss var eftirsótt, þrátt fyrir
stritið. Þeir kipptu sér ekki upp
við vökur og vosbúð, karlarnir.
Togaraskipstjórar voru taldir
bjargálnamenn og vel það. En þeir
báru byrðar í samræmi við það.
Magnús segir (tekur það raunar
fram á tveim stöðum í bókinni) að
frá fimmtán ára aldri hafi þriðja
hver króna verið hirt af sér í
skatta.
Víða er minnst á skip í þessari
bók. Þó nú væri! Magnús segir að
það sé »þekkt staðreynd að skip,
sem eru byggð nákvæmlega eftir
sömu teikningu á sama stað og
tíma, geta verið mjög ólík hvað
sjóhæfni varðar.« Og Magnús seg-
ist ekki vera »sammála fiskifræð-
ingum um að sjórinn sé orðinn
þurr af fiski því að miðin í kring-
um ísland eru óhemjuflæmi.«
Viðey tengdist mjög fyrstu ár-
um togaraútgerðar á fslandi. Þar
var talsverð byggð, austanvert á
eynni. Og þar var Magnús stund-
um búsettur með fjölskyldu sinni.
Lindbergh flugkappi gisti í Viðey
þegar hann kom hér við (þó sam-
tímaheimildir segi að hann hafi
sofið á Hótel Borg). Magnús var
þá kvaddur á vettvang sem túlkur.
Lindbergh var gefinn rauðgrautur
sem þá var alþýðlegur sunnu-
dagsmatur. Flugkappanum leist
ekki meir en svo á rauðgrautinn
og varð Magnús að útskýra fyrir
honum hvers konar herramanns-
matur þetta væri.
Á miðjum aldri kaus Magnús
sér hægara starf og gerðist hafn-
sögumaður. Segir hann að það
hafi þá talist til virðingarstarfa
enda ekki valdir til starfsins nema
reyndustu sjómenn.
Og nú er Magnús búinn að
draga nökkvann 1 naust. Endur-
minningar hans eru fyrir margra
hluta sakir athyglisverðar, en
fyrst og fremst eru þær fróðlegar
vegna nákvæmra lýsinga á at-
vinnuháttum og vinnubrögðum
sem einu sinni voru en eru ekki
lengur. Það er saltlykt og tjöru-
angan af þessari togarasdgu.
Erlendur Jónsson
Safnplata í sérflokki
Hljóm
nr;irm
Sigurður Sverrir Pálsson
Ýmsir listamenn
Rás 3 Stcinar hf.
Undanfarna mánuði og jafnvel
undangengið ár hafa safnplötur
verið það einasta, sem hreyfst
hefur að einhverju marki í plötu-
verslunum. Kannski ekki að
undra í ljósi dýrtíðar og hins
vegar í ljósi þess hvað er boðið
upp á á slíkum plötum. Þar fá
menn undantekningarlítið mikið
fyrir peningana sína.
Með niðurfellingu vörugjalds-
ins illræmda hefur plötusala
tekið góðan kipp og hann hefur
að sjálfsögðu komið af stað enn
aukinni sölu á safnplötum.
Margar hafa komið og síðan fall-
ið í gleymskunnar dá, en ég held
að Rás 3 marki viss tímamót í
gerð slíkra platna hér á landi.
Ég fullyrði, að aldrei fyrr hef-
ur verið boðið upp á jafn fersk
lög og á þessari safnplötu. Þegar
þetta er skrifað er hún búin að
vera á markaðnum í nokkrar
vikur og nokkrar vikur eru lang-
ur tími í heimi poppsins. Á þeim
tíma eru kannski einhverjir bún-
ir að fá leið á sumum laga plöt-
unnar, sem voru splunkuný er
hún kom út.
Karma Chameleon/Culture
Club, Wings Of a Dove/Madness,
Red, Bed, Wine/UB40, They
Don’t Know/Tracey Ullmann,
Safety Dance/Men Without
Hats o.fl. lög voru öll ný af nál-
inni við útkomu þessarar plötu.
Á henni er líka að finna tvö ís-
lensk lög, sem bæði mega hins
vegar muna sinn fífil fegurri.
Bæði Blindfullur og Take Your
Time (endurhljóðblandað) hafa
runnið sitt skeið á enda í eyrum
íslenskra poppunnenda.
Fólk gerir sér kannski ekki
grein fyrir því, en á bak við út-
gáfu safnplötu á borð við þessa
liggur ótrúlega mikil vinna, sér-
staklega þar sem lögin eru nær
öll svona ný. Útgáfa sem þessi
tekst aðeins vegna þess að í hlut
á starfslið, sem kann sitt fag og
hefur aflað sér traustra sam-
banda á erlendri grundu.
Ég held að plötufríkin ættu að
hætta að amast yfir útgáfu
safnplata en snúast þess heldur
á sveif með hinum, sem fagna
slíkum gripum. Þegar menn hafa
safnplötu á borð við Rás 3 í
höndunum er ekki hægt annað
en að vera yfir sig ánægður með
árangurinn. Þessi safnplata er
eins og danskurinn myndi orða
það „alle tiders".