Morgunblaðið - 22.11.1983, Blaðsíða 16

Tískustefnur eru
vaxtarsprotar
nýrrar hugsunar
Rœtt við Hörð Ágústsson listmálara
í tilefni yfirlitssýningar hans í Listasafni íslands
Yfirlitssýning á verkum Harðar
Ágústssonar listmálara stendur
þessa dagana í Listasafni íslands við
Hringbraut, og getur þar að Ifta 144
verk listamannsins; teikningar, olíu-
málverk, gvassmyndir og límbanda-
myndir. Hörður er fyrir löngu lands-
kunnur fyrir list sína, og gerist ekki
þörf á að kynna hann hér sérstak-
lega. — Miklu fremur knúði blaða-
maður dyra hjá honum til að heyra
hann í orðum segja nokkuð af list
sinni og viðhorfum til listarinnar, og
einnig barst viðtalið inn á hin
merku brautryðjendastörf Harðar
að rannsóknum og varðveislu ásamt
endurbyggingu gamalla húsa hér á
landi. Þau viðfangsefni hafa raunar
tekið hug listamannsins allan síð-
ustu ár, og á engan er hallað þótt
fullyrt sé, að engir íslenskir fræði-
menn hafi á síðari árum opnað í eins
ríkum mæli sýn til húsakynna lands-
manna á liðnum öldum. Því ánægju-
legri eru þessar rannsóknir Harðar
fyrir íslendinga, að hann hefur sýnt
fram á að hér bjuggu ekki alla tíð
hnípnir menn í vanda í lekum torf-
kofum, heldur byggðu forfeður
okkar í mörgum tilvikum stærri og
íburðarmeiri hús en annars staðar
þekktust.
Ætíaði alltaf að verða
arkitekt og málari
„Ég satt að segja man ekki eftir
mér öðru vísi en ég ætlaði að verða
arkitekt og málari," sagði Hörður,
þegar hann var spurður hvort
listamannsferill hans hafi verið
fyrirfram ákveðinn og skipulagð-
ur, eða hvort þar hafi tilviljanirn-
ar ráðið mestu eins og oft vill
verða. „Tilviljanir held ég því að
hafi litlu ráðið hér um,“ hélt hann
áfram, „enda hvöttu foreldrar
mínir mig óspart í þessu efni. Fað-
ir minn var ákaflega listelskur, og
meðal fyrstu bernskuminninga
minna er þegar ég fór með honum
á listsýningar. Aldrei var því
dregið úr mér að fara inn á þessar
brautir. — Það varð svo enn til að
hvetja mig til dáða, að Björn
Björnsson sem kenndi mér teikn-
ingu í gagnfræðaskóla og Finnur
Jónsson, sem þá kenndi í mennta-
skólanum, hvöttu mig báðir til að
leggja rækt við myndlistina. Þetta
var mér að sjálfsögðu mikil upp-
örvun, og til Finns leitaði ég í upp-
hafi með ýmis atriði í list minni
Þorpið, mynd frá 1950.
og mætti þar aldrei nema góðvild
og hlýju.“
— En hvað með arkitektúrinn,
var hann ekki einnig á dagskrá
hjá þér?
„Jú, það stóð til að fara utan í
arkitektúr, en þá kom stríðið og
Evrópa lokaðist og til Bandaríkj-
anna vildi ég ekki fara. Ég fór því
í verkfræði hér heima í háskólan-
um og gekk um leið í einkatíma
hjá Einari Sveinssyni arkitekt og
var í Myndlista- og handíðaskól-
anum. — Að loknu stríðinu fór ég
svo á Akademíuna í Höfn og síðar
til London, París og ítaliu. Ég
sagði víst hér á undan, að ekki
hefði það verið tilviljun að ég lagði
út á þessa braut, en tilviljun réði
því þó — ef hægt er að kalla stríð
tilviljun — að ég varð ekki arki-
tekt. Arkitektúrinn hefur hins
vegar alltaf staðið mér nærri og
haft áhrif á mig sem listmálara,
enda verður arkitektúrinn ekki
svo auðveldlega skilinn frá mynd-
listinni."
Þá fyrst leyfi til
að fara með liti...
„Af sömu ástæðu er það vafa-
laust, að ég er fyrst og fremst
„formalisti“ í myndlistinni en ekki
„colouristi". Myndlistin er ofin
saman af skynsemi og tilfinning-
um, en formið er fulltrúi skyn-
seminnar. Mér fannst alltaf að
fyrst yrði ég að ná valdi á teikn-
ingunni, fyrr hefði ég varla leyfi
til að fást við liti. Þetta kann
mörgum að virðast einstrengings-
leg afstaða. Ég ætlast ekki til þess
að aðrir hafi hana, og kannski hef-
ur þetta háð mér. En ég hef verið í
aðra röndina varfærinn í listinni
— þó ekki íhaldssamur held ég —
því ég haf alltaf hrifist af flestum
nýjum straumum í myndlist."
— Þú segist hafa hrifist af
tískustraumum og nýjum stefn-
um. Svona eftir á að hyggja, voru
þessar tískur þér til góðs, og skilar
það myndlistinni áleiðis að fara
sífellt út í slíkar nýjungar, sem
svo oft eða oftast hverfa aftur að
fáum árum liðnum?
„Já, vitaskuld hefur það gert
mér gott, og það gerir öllum lista-
mönnum gott að reyna eitthvað
nýtt, bæði með því að fara eftir
nýjum „tískulínum" og með því að
feta alveg ótroðnar slóðir. Án þess
væri engin framþróun í listinni.
Vitanlega þurfa menn að læra
undirstöðuatriðin og menn eiga að
læra af því sem áður hefur verið
gert, en mikilvægast er þó að vera
frjór og opinn fyrir því nýja. Hin
jákvæða hefð, sem ég kalla svo, er
í raun ekki annað en samlagning
tískustefna. Ég minnist f þessu
sambandi fyrirlesturs, sem Guð-
mundur Kamban flutti, til varnar
tískunni. Hann sagði þær vera
vaxtarsprota nýrrar hugsunar,
enda er það staðreynd, að í listum
sem á öðrum sviðum geta menn
ekki alltaf verið að kyrja sama
sönginn, það gerist aðeins þar sem
kúgun og ofbeldi klippir á vaxt-
arsprotana. Eftirtektarvert er til
dæmis að kynna sér þessa þróun í
Rússlandi á sínum tíma. Þar gerð-
ist margt mjög athyglisvert eftir
byltinguna, eftir kúgun keisara-
stjórnarinnar. Þetta frelsi ríkti
fram eftir valdatíma Lenins, en
með Stalín lagðist dauð hönd á
listina. Hið sama gerðist í Þýska-
landi á tíma Hitlers. í hinu kapít-
alíska hagkerfi fær listin nokkurn
veginn að vera í friði, hitt er svo
annað mál að lögmál markaðarins
eru ekki þau heppilegustu lögmál,
fyrir listsköpun að mfnu mati.
Heimspeki myndlistar heillar
mig mest, heimspekina f öllum
sínum margbreytileik tek ég fram
yfir flest annað, tel hana göfug-
asta greina. Myndlistin verður
aldrei skilin ein og sér, það þarf að
huga að henni f viðu samhengi,
ekki síst því þjóðfélagslega. Að
loknu striðinu 1944 ríkti mikil
bjartsýni um alla Evrópu og hún
náði vissulega hingað til lands.
Stofnun lýðveldis á íslandi vakti
miklar vonir hjá þeim, sem þá
voru að vaxa úr grasi, ekki síst
sterka þjóðerniskennd. Ég fór ekki
varhluta af þessum straumum, og
þegar ég fór utan, ætlaði ég að
taka með mér íslenskan andblæ og
fslenskan veruleika og koma hon-
um til skila í myndlist."
Þingeyrarklaustur eins og Hörður Ágústsson telur það hafa litið út árið 1684, blaðsýn. Teikningu þessa byggir Hörður á heimildum sem varðveist hafa, en víða má finna greinargóðar lýsingar á því
hvernig hér var húsað fyrr á öldum. Sú hlaðmynd, sem hér blasir við, er að öllum líkindum sú sama og verið hafði allt frá síðari hluta miðalda. Lengst til vinstri er stafkirkja og um hana hringlaga
kirkjugarður, en lengdin frá kirkjunni og alveg út að vinstri hluta myndinnar er um 100 metrar. Þar af er skálinn ásamt búri á miðri mynd um 40 metra langur. Enginn kotungsbragur hefúr því verið
á húsakosti hér á þessum tíma.