Morgunblaðið - 22.11.1983, Page 27

Morgunblaðið - 22.11.1983, Page 27
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. NÓVEMBER 1983 35 Sextugur sl. sunnudag: Pálmi Pétursson verkefna, í þá farvegi, sem þau teldu að brýnast væri og skyn- samlegast með tilliti til eðlilegrar byggðaþróunar og betra mannlífs í viðkomandi landsfjórðungi. Til stuðnings í þessu starfi hefðu hin- ir kjörnu fulltrúar sjónarmið, til- lögur og samþykktir frá sveitar- stjórnarmönnum í viðkomandi landshluta, er fram kæmu við hina almennu umræðu í upphafi þingsins og áður er um getið. Tökum dæmi: I einum landsfjórðungi þykir t.d. vera brýn nauðsyn til að leysa ákveðna þætti samgöngumála, umfram það, sem fjármagn er veitt til í fjárlögum ríkisins eða vegaáætlun, og þá gætu fjórðungs- þing veitt viðbótarfjármagn til þess. Sama er að segja um lík til- vik í menntamálum, heilbrigðis- málum, málefnum aldraðra, æsku- lýðs- og íþróttamálum o.s.frv. í öðrum landshluta er e.t.v. erf- itt ástand í atvinnumálum, jafnvel atvinnuleysi og í stað þess að láta fólk vera á atvinnuleysisbótum frá ríkiskerfinu vildi fjórðungsþingið þar veita fjárhagslegan stuðning til atvinnumála umfram það sem fengist eftir öðrum leiðum. Það gæti t.d. gerst með því að koma á fót nýjum atvinnugreinum, nýta ónotaða möguleika til lands eða sjávar og skapa þannig ný at- vinnutækifæri í fjórðungnum. í þriðja landsfjórðungnum er e.t.v. svo mikil húsnæðisekla á til- teknum stöðum að það stendur þessum byggðarlögum beinlínis fyrir þrifum. Það vantar fólk til að vinna hin ýmsu störf í atvinnulíf- inu til að skapa meiri verðmæti f þjóðarbúið, verðmæti, sem eru bundin við þessa tilteknu staði, og því vantar íbúðarhúsnæði fyrir fleira fólk. í þessu tilviki gæti fjórðungsþingið ráðstafað fjár- magni til nýbyggingar íbúðar- húsnæðis til viðbótar því, sem fengist frá hinu almenna lána- kerfi til húsnæðismála, eða beitt sér fyrir slíkri lausn fyrir milli- göngu bankakerfisins í fjórðungn- um. Kæmi þá eins til greina stuðningur við byggingarfyrir- tæki. í fjórða landshlutanum er e.t.v. erfitt ástand í orkumálum eða hitakostnaður íbúðarhúsnæðis óeðlilega hár, en þar er hins vegar næg atvinna, nægilegt framboð af íbúðarhúsnæði og samgöngur eftir atvikum í lagi. Þá gæti fjórðungs- þingið þar tekið ákvörðun um að ráðstafa fjármagni í þessu skyni umfram það, sem kæmi gegnum ríkiskerfið, svo sem til að greiða niður upphitunarkostnað, bora eftir heitu vatni o.s.frv. Þetta eru aðeins nokkur dæmi, en fjölmargt fleira mætti auðvitað nefna. Með þessu móti gætu fjórðungs- þingin sjálfstætt og óháð ríkis- valdinu tekið ákvarðanir og unnið að lausn mála í hverjum lands- fjórðungi með tilliti til sérað- stæðna á hverjum stað og vilja heimamanna. Með þessu móti kæmist í fram- kvæmd dreifing hins þjóðfélags- lega valds og ákvarðanatöku í því sambandi og jafnframt dreifing ábyrgðar, sem hvort tveggja skipt- ir greinilega miklu máli í nútíma þjóðfélagi og í framtíðinni. í þessu felst aukið lýðræði í reynd og jafnframt ákveðin festa í héraðsstjórn, sem færir ákvörðun- Harpa með nýja merki- miða MORGUNBLAÐINU hefur borizt eftirfarandi frá málningarverksmiðj- unni Hörpu hf. í Morgunblaðinu þann 13. nóv- ember sl. birtist frétt um lélega varúðarmerkingu hættulegra upp- lausarnefna innlendra málningar- framleiðenda. Sem betur fer er þetta ekki almenna reglan um is- lenska framleiðslu. Málningar- verksmiðjan Harpa hf. hefur nú nýverið tekið í notkun nýja merkimiða t.d. á granít-þynni, þar artökuna nær hinum almenna borgara. Síðast en ekki síst ættu fjórð- ungsþingin að hafa alfarið með höndum stjórn byggðamála í hverjum landsfjórðungi. Það á að leggja Framkvæmdastofnun ríkis- ins niður f núverandi mynd og skipta starfsemi hennar að byggðamálum niður á landsfjórð- ungana. Verkefni, sem lúta að byggðamálum, á að leysa heima í héraði undir stjórn kjörinna full- trúa fólksins í viðkomandi lands- hluta og ráðunauta þeirra, en ekki undir stjórn „pólitískra spekúl- anta“ í höfuðborginni, sem með vinnubrögðum sínum í mörgum tilvikum eru búnir að koma óorði á byggðastefnu og eðlilega og þjóðfélagslega hagkvæma upp- byggingu út um landið, svo sem í upphafi var stefnt að með tillög- um framsýnna hugsjónamanna. Það er hvort sem er fólkið úti á landsbyggðinni, sem á að vera að- njótandi þess, sem að er stefnt með stuðningi við byggðaþróun út um landið. Til þessara mála ætti Alþingi að ráðstafa ákveðinni fjárhæð árlega og skipta niður á landshluta. Síð- an veldur hver á heldur. Öll þessi störf ættu hin kjörnu fjórðungsþing að vinna í nánu samstarfi við sveitarstjórnir í fjórðungnum, svo sem áður er að vikið, forystumenn byggðarlag- anna og frammámenn í atvinnu- lífinu. Eg hugsa mér að fjórðungs- þingin í þessari mynd tækju við af því byrjunarstarfi, sem samtök sveitarfélaga í kjördæmum hafa þegar unnið í þessa átt með árleg- um þinghöldum og margvíslegri starfsemi í þágu byggðarlaganna, m.a. í samstarfi við alþingismenn kjördæmanna. Það er hvort sem er óhjákvæmilegt, ef í alvöru er ætlunin að flytja vald í héraðs- málum út á land og koma á vald- dreifingu, eins og ég hefi rætt hér að framan, að með það vald fari stofnanir, sem kosið er til í al- mennum kosningum, þ.e. sæki um- boð sitt beint til kjósenda. Með framkvæmdastjórn fyrir landsfjórðunga og fjórðungsþing- in færi sérstakur embættismaður, hann gæti kallast amtmaður og væri hann æðsti embættismaður fjórðungsins. Staða hans væri hliðstæð stöðu ráðherra. Hann mundi sækja vald sitt til fjórðungsþings, vera kjörinn til þessa embættis af þinginu fyrir eitt kjörtímabil í senn. Einnig kæmi til greina að kjósa slíkan embættismann almennri beinni kosningu í fjórðungnum og þá til 6 ára. Sumum kann að finnast tillögur um fjórðungsþing róttækur upp- skurður á kerfinu, en ljóst er að eitthvað í þessa veru þarf að koma. Þá kann einhver að segja sem svo, að með þessu væri aðeins ver- ið að bæta við óþarfa millilið inn í stjórnkerfið. Svo er ekki að mínu áliti, og þarna mega menn ekki láta blekkjast. Menn verða að líta alvarlegum augum á heildarmynd þessara mála og gera sér grein fyrir því hvað það er sem byggð- arlögin þarfnast í framtíðinni. Er það áfram óbreytt stefna og miðstýring úr höfuðborginni, eða eru það stjórnsýslueiningar með vissa sjálfstjórn í eigin málum? Fjórðungsþing og sjálfstæði sem skaðsemi innihaldsins er lýst auk þess sem alþjóðleg varúðar- merki eru sýnd. Það er von forráðamanna Hörpu hf. að þessar merkingar megi koma í veg fyrir misnotkun efnisins. landsfjórðunganna er eitt brýn- asta mál fyrir hinar dreifðu byggðir landsins um ókomna framtíð. Ég hugsa mér fjórðungs- þingin sem mótvægi gegn þeirri röskun, sem fyrirsjáanlega verður í valdahlutföllum á Alþingi á næstunni og því meir sem lengra líður og um leið sem lið í dreifingu hins pólitíska valds f landinu. Það verður að segjast eins og er, að hið samþjappaða og samtryggða póli- tíska flokkavald í ríkiskerfinu í höfuðborginni hefur ekki gefið góða raun. Aðgreina þar skýrar handhöfn löggjafarvalds og fram- kvæmdavalds. Með fjórðungsþingunum fengju fámennu umdæmin úti á landi, sem einu sinni voru sérstök kjör- dæmi til Alþingis, kjörinn fulltrúa á fjórðungsþing, sem færi með flest þau héraðsmál, sem mestu máli skipta fyrir fólkið í þessum byggðarlögum. Jafnframt mundi þungu fargi vera létt af alþingis- mönnum vorum, sem þá þyrftu ekki bráðnauðsynlega að sitja í nánast hverri nefnd eða ráði í stofnunum ríkiskerfisins í höfuð- borginni, sem hefur með úthlutun peninga að gera, heldur gætu þeir af því meiri djörfung og snerpu einbeitt sér að sjálfu löggjafar- starfinu á hinu háa Alþingi og æðstu stjórn landsins. Það er hlut- verk þeirra nr. 1, enda ærið verk- efni og krefjandi starf. Ég vil eindregið beina því til sveitarstjórnarmanna um land allt að taka þessi mál, málefni héraðanna, til rækilegrar skoðun- ar og knýja á um lausn, sem verða má til viðreisnar og framfara. Sagan segir okkur, að öll góð mál á þessu sviði kosta baráttu. Sú barátta verður að eiga upphaf sitt heima í héraði og mótast af skoð- unum heimamanna sjálfra, ef vel á til að takast, en að því hljóta allir að stefna. Jóhannes Arnason er sýslumaður Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu. í raun eru allir dagar tímamót, þó sumir dagar séu meiri tfma- mótadagar en aðrir. Sá dagur í lífi manns sem fyllir sextugan hér- vistarbikar telst án efa til efri bekkjar tímamótareglunnar. Þrátt fyrir ágæti reglunnar læð- ast þó þau boð gegnum hugsana- verkið, að lítil tilskrif til læriföður og vinar með almennum góðum dag- og lukkuóskum um lífið og tilveruna hefði mátt gera fyrr og einnig seinna. Það kann að virðast dulítið skondið þegar rígfullorðið fólk, komið undir fertugt, setur sig f fyrirbftlastellingar og sendir kennara sínum frá í barnaskóla afmæliskveðjur á þrykki. En fyrir þá sem það gera er hluturinn sjálfsagður og eðlilegur, því með- almaðurinn gleymist, en sá meiri ekki. Pálmi var í raun aldrei kennari okkar í þeirri flötu merkingu þess orðs, hann var leiðbeinandi og fé- lagi, og því varð einatt námið að leik, og leikurinn að námi. Það er gjöf og kúnst að vera miðpunktur í barnahópi og laða fram elju til starfs, félagskennd og samstöðu og gefa þó hverjum einstaklingi frelsi til eigin mótunar. Sá hópur sem við tilheyrðum var samansafn af spóaleggjum, madonnumynd- um, órabelgjum og furðufuglum, en út úr barnaskóla ungaðist þetta sem samstæður hópur og ef marka má einkunnir komust allir til nokkurs þroska, hvað sem síðar varð. Veganestið var gott, þvf það var veitt af alúð og skilningi á því að til var manneskja, jafnvel í 10—12 ára krakkayrðlingum, og sá sem leiðbeindi kunni flestum betur að miðla og rækta kfmni og kátínu og það jafnvel svo að sum okkar brosa enn af og til. Samkvæmt venju um prúðar og skikkanlegar afmælisgreinar á að rekja æviferil og afrek afmælis- barns í leiðinlegum simskeytastfl. Við teljum nú samt, með fullri virðingu fyrir hefðinni, að þitt litrfka lífshlaup eigi skilið betri og skemmtilegri umfjöllun en innan þessa stúfs rýmist. Við sem þetta ritum mátum það svo að fyrir hönd okkar gamla en nú dreifða hóps, gætum við öll sameinast í að senda þér stuttar en einlægar vinarkveðjur á þess- um timamótum. Pálmi, taktu kveðjum okkar, þær eru sendar með sama hugar- fari og þú veittir okkur veganest- ið. Ungviðið úr 12 ira D, Laugarnesskóla 1958. Snorrabraut s. 13595 Glæsibæ s. 34350 Miðvangi s. 53300 Hamraborg s. 46200

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.