Morgunblaðið - 26.11.1983, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. NÓVEMBER 1983
Crafts USA
— amerísk listhönnun
List og hönnun
Bragi Ásgeirsson
Hinn fimmta nóvember var
með mikilli viðhöfn opnuð sýn-
ing á amerískri listhönnun á
Kjarvalsstöðum. Sýningin, er
ber nafnið „Crafts USA“, er
sögð sú viðamesta þessarar teg-
undar utan Bandaríkjanna til
þessa, sem þó er erfitt að trúa
en þó kann hún að einhverju
leyti að vera umfangsmeiri öðr-
um svipuðum sýningum er
haldnar hafa verið utan lands-
ins. En öll er sýningin hin vand-
aðasta og staðfestir á hve háu
stigi amerísk listhönnun er í
dag. Nafnið á sýningunni þykir
undirrituðum þó nokkuð óþjált
og minnir meir á iðnhönnun eða
vörusýningu en Iistræna kynn-
ingu á úrvals skapandi handíð-
um. í ljós hefur einnig komið að
sýningin hefur ekki hlotið nema
brot af þeirri aðsókn sem post-
ulínssýningin frá Bing og
Gröndal fékk á sínum tíma en
það nefni ég hér vegna þess að
þá vissi fólk hvað til sýnis væri.
Ég nefni þetta strax í upphafi
pistils míns ef vera megi að það
auki aðsóknina á sýninguna að
einhverju leyti því að hún á
vissulega skilið að vera skoðuð
af sem flestum. Fram kemur að
fólk skoðar sýninguna af mikilli
athygli og ánægju svo að óhætt
er að hvetja sem flesta að leggja
leið sína á Kjarvalsstaði áður en
dyr sýningarinnar loka nú um
helgina.
Svo að vikið sé aftur lítillega
að opnuninni var hún sú glæsi-
legasta er ég minnist til þessa á
Kjarvalsstöðum og fyrir utan
hina veglegu muni er til sýnis
eru bættist við tízkusýning er
byggðist á fagurlega hönnuðum
klæðnaði og var um margt ólík
venjulegum fatasýningum. Með
þessari sýningu komu Banda-
ríkjamenn færandi hendi með
ýmsa hönnuði er voru reiðubún-
ir að útskýra og sýna aðferðir
ýmiss konar við hönnun list-
muna. Það er hið góða við
Bandaríkjamenn hve upplýs-
ingafúsir þeir eru og hvað fjarri
þeim er að liggja á tæknilegum
hugmyndum sínum í listhönnun
og í raun á flestum sviðum er
hafa menningarlegt gildi. En
það er nú einmitt aðal mikilla
listamanna að vera óhræddir við
að útskýra tæknilega leyndar-
dóma á bak við listsköpun sína
— við samkeppni eru þeir þá
ekki hræddir því að þeir treysta
á mátt sinn og megin. Við vitum
að Bandaríkin eru tiltölulega
ungt land og hefðir sínar hafa
þeir sótt víða að frá Evrópu og
svo til frumbyggja landsins en
þar var af nógu að taka. Þó ber
að gæta þess, að innflytjendurn-
ir frá meginlandi Evrópu og víð-
ar hafa að sjálfsögðu flutt með
sér menningarlegan arf heima-
byggða sinna þannig að úr hefur
orðið mikil og spennandi blanda.
Einkenni sýningarinnar er ein-
mitt hve fjölþætt hún er, svo
fjölþætt að það þyrfti miklar yf-
irsetur til að skilgreina hana
alla og slíkt er næsta ógerlegt í
almennri umfjöllun í dagblaði.
Bryant Holsenbeck: „Hatz“.
June Bissell: „Gólfmotta".
En ég vil hér drepa á ummæli
nokkurra þátttakendanna um
listsköpun sína í þeirri von að
það opni augu einhverra fyrir
stefnumörkun gildrar handíðar.
Við lifum jú einmitt á tímum
staðlaðrar fjölföldunar og
hvergi hefur hún náð meiri full-
komnun en einmitt í Bandaríkj-
unum ...
June Marie Bissell segir: „Leifar
af gömlum gólfdúkum og mott-
um, sem hafa verið málaðar
þannig að þær líkjast gólftepp-
um og finna má enn í gömlum
húsum bæði í borgum og til
sveita, hafa alltaf heillað mig.
Þar er miklu sterkara og frum-
legar kveðið að orði en venja er
nú til dags... Ég leitast við að
gefa þessum átroðna og van-
rækta fleti í umhverfi okkar
tækifæri til þess að láta til sín
taka á listrænan hátt.“ (Mynd I.
June Bissell, Gólfmotta.)
Allen Bryant Clark: „Á undan-
förnum árum hef ég lagt stund á
málaralist, ljósmyndun, högg-
myndalist og málmsmíð. Eg
málaði í sjö ár áður en ég settist
í háskóla. í námi skipti ég tíma
mínum á milli ljósmyndunar,
höggmyndalistar og skartgripa-
gerðar, en lauk BFA-prófi í
höggmyndalist. Síðan fór ég í
gegnum MFA-nám í málmsmíði
í „Tyler School of Art“ og ein-
beitti mér þá að hnífagerð.
Nú orðið vinn ég nær ein-
Warren Mac-
Kenzie: Tepottur
úr steinleir.
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Erlingur Davíósson,
Hildur og ævintýrin hennar.
Káputeikning og myndir:
Kristinn G. Jóhannsson.
Bókaútgáfan Skjaldborg, Akureyri
1983.
Erlingur Davíðsson er iöngu
þjóðkunnur ritstjóri og rithöf-
undur. Þetta er fyrsta barna-
bókin hans og gerist á Akureyri.
Fimm ára telpan Hildur, sem
er stór eftir aldri og auk þess
býsna skynug vill ekki lengur
Erlingur Davíðsson
I fylgd með afa
brúðurnar sínar og önnur leik-
föng.
Hún situr við gluggann og þrá-
ir að fara út til þess að kynnast
náttúrunni í skrúða sumarsins
og góða veðrinu.
Svona lítil telpa má ekki fara
ein síns liðs lengri gönguferðir.
Ekki getur mamma farið með
henni. Hún hefur svo mikið að
gera. Pabbi kemur ekki heim úr
vinnunni fyrr en kvöldar og þá er
hann þreyttur.
Þá rennur hann afi heim að
húsinu í bílnum sínum.
Afi er alltaf boðinn og búinn
til að sinna litlu telpunni og
svara spurningum hennar um
allt milli himins og jarðar. Orð
hans eru hennar vísdómur. Hann
segir henni frá fuglalífi, dýralífi
og jarðargróðri þeim er gerir
náttúruna fallega á sumardög-
um.
Hildur litla fær leyfi til að fara
skoðunarferð í bílnum með afa.
Áfangastaðurinn er Kjarna-
skógur.
Sagan er fróðleikur frá upp-
hafi til enda. En það er ekki gert
með þurrum orðum að svara
spurningum telpunnar, sem sýni-
lega er uppvaxin úr jarðvegi sem
er hvati að spurningum hennar.
Maðurinn sem svarar henni —
hann afi — er í svo einlægu sam-
bandi við móður jörð að hann
skynjar hvert líf er — þar leynist
sem undur allra daga langt utan
og ofan við ys og þys nútímans.
Hvort sem hann fræðir telp-
una um hvítar breiður Bald-
ursbrárinnar, fuglalífið á Leir-
unni innan við Akureyri, hinn
margbrotna gróður í Kjarna-
skógi eða eitthvað annað — er
allt gert af þeirri alúð og elsku til
landsins, sem gerir hvern stærri
af.
Þótt sagan um Hildi gerist á
Akureyri og umhverfi þar í
kring, er hún fyrir öll þau börn
sem unna íslenskri náttúru.
Myndirnar eru að mínum dómi
mjög athyglisverðar og hæfa vel
fræðandi og skemmtilegri bók.
í ölduróti
unglingsára
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
í þriðja bindi uppvaxtarsögu
Jakobs er gelgjuskeiðið runnið
upp. Og þá er aldeilis mikið um
að vera. Sveiflurnar í tilfinn-
ingalífinu meiri en á öðru
tímabili ævinnar að spakra
dómi. Unglingurinn er ekki
barn lengur, en hvorki líkam-
lega né vitsmunalega gjald-
gengur í heim hinna fullorðnu.
Dómgreindin er brengluð,
dómharkan keyrir úr hófi, við-
kvæmnin ætlar allt að sliga —
botnlaus óánægja með sitt eig-
ið sjálf, skyldum við ekki kinka
hér oft kolli. Á hinn bóginn er
svo auðvitað misjafnt hversu
sviptivindasamt er á þessum
árum, það kann að fara eftir
geðslagi og almennri greind,
umhverfi og félögum og svo
mætti lengi telja. Ekkert af
þessu er ný himnaspeki en
hugsanir um þetta verða vit-
anlega áleitnar við lestur
þriðja bindis uppvaxtarsögu
Jakobs, sem höfundur hefur
reyndar aldrei farið í launkofa
með, að væri hann sjálfur. Sig-
urði A. Magnússyni er svo
ágætavel ljóst, að uppvaxtar-
saga sem er skrifuð áratugum
eftir að reynslan var lifuð og
atburðirnir gerðust, verður
ekki staðreyndafrásögn, held-
ur er þar byggt á þeim hug-
hrifum, sem eftir sitja í minn-
isskríninu. Jakob gengur í
gegnum gelgjuskeiðið af meira
offorsi en allir aðrir — að eigin
dómi. Þjáningar hans, eín-
manaleiki, þótt hann sé ein
lægt í vina- og kunningjahópi
(höfundur ofnotar orðið ein-
lægt, eins og það er nú ljóm-
andi fallegt í hófi), bágar
heimilisástæður, kynhvötin
hefur glaðvaknað, óljós beygur
um kynhverfu hans sjálfs, trú-
arþörf og kargur vilji, kannski
meiri en innri löngun til að
leita allra lausna í trúnni:
þetta er í stuttu máli Jakobs-
glíman.
Það er fróðlegt að lesa,
hversu glöggan skilning Sig-
urður A. Magnússon sýnir á
Jakobi nú, hugarvíli hans og
sveiflum. Og honum tekst að
koma líðan og hugsunum pilts-
ins til skila á hnitmiðaðan og
oft áhrifaríkan hátt. Samúð
hans með Jakobi og samtíma
og raunsæi hans á hamsleysi
piltsins á þessum árum er ráð-
andi. En í frásögninni gætir á
stundum ákveðins yfirlætis
vegna þessa frábæra skilnings
— það er óhjákvæmilegt að
slíkt yfirlæti verði á stundum
til að draga úr trú okkar á
Sigurður A. Magnússon
heilindin. Ákveðin tilgerð í
stílnum, notkun orða og orða-
tiltækja, sem sýnilega eru höf-
undi ekki töm á tungu hvunn-
dags verða einnig hvimleið,
þegar fram í sækir.
Sigurður A. Magnússon hef-
ur hér skrifað bók, sem um
listræn vinnubrögð og stíl tek-
ur langt fram Möskvum morg-
undagsins. Hins vegar verður
því ekki neitað, að naflaskoðun
Jakobs verður býsna yfirþyrm-
andi þegar fram í sækir. Hér
er ekki gætt hófs, enda ugg-
laust vandrataður meðalvegur-
inn. Höfundur er líklega ekki
að reyna að fara hann, heldur
vill koma öllu til skila, sem
honum þykir hafa máli skipt í
lífi Jakobs á þessum árum. Það
ber vott um hugdirfsku að
ganga jafn langt og Sigurður
A. Magnússon gerir hér. En
kvölin, sem á að vera megin-
inntak þessara þriggja bóka,
komst ekki til skila á viðlíka
hátt og í fyrstu uppvaxtarsög-
unni.
-