Morgunblaðið - 28.01.1984, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1984
Þátttaka sjúklinga í
læknis- og sjúkrakostnaði
eftir Þorvald Veigar
Guðmundsson
Af ýmsum ástæðum er ég þeirr-
ar skoðunar, að vart finnist betri
heilbrigðisþjónusta en hér á fs-
landi. Fyrir skömmu þurfti ég að
leggjast inn í sjúkrahús og sú
reynsla skaut frekari stoðum und-
ir þessa skoðun mína. Að vísu
vantar hér ýmsa „toppa", svo sem
fullkomnar geisiaiækningar,
hjartaskurðlækningar og ýmis dýr
tæki til sjúkdómagreininga, en
þrátt fyrir það er þjónustan góð.
Auðvitað kostar góð þjónusta
mikla peninga, en ekki er þar með
sagt að heilbrigðisþjónustan sé
dýr þegar á allt er litið.
Til að tryggja, að allir þeir sem
þurfa á heilbrigðisþjónustunni að
halda geti nýtt sér hana eftir þörf-
um, er greiðsluhluti sjúklinga
mjög lítill og í sumum tilfellum
enginn. Stærsti hluti kostnaðarins
er greiddur úr sameiginlegum
sjóðum, sem fjármagnaðir eru
með skattheimtu. En nú þrengir
að, það þarf að spara og draga úr
skattheimtunni. En hvar á að
spara? Einhvern veginn hefur það
æxlast svo að á nýliðnu hausti
hefur mest verið talað um sparnað
innan heilbrigðisþjónustunnar og
jafnframt hafa verið uppi hug-
myndir um að láta þá, sem nota
þjónustuna, þ.e. sjúklingana,
greiða verulega hærri hlut af
kostnaðinum en þeir gera nú.
Óljós fjárhagsábyrgð
Helsta nýja leiðin til sparnaðar
er að bjóða út einstaka þætti
rekstrar ríkisspítalanna. Vel má
vera að persónuleg hagnaðarvon
hjálpi mönnum til að finna ódýrar
leiðir til að þvo þvott, elda mat og
afgreiða lyf. Meinið er að þessi
verkefni eru tiltölulega sérhæfð og
stór miðað við íslenskan markað,
svo enn hafa engir fundist sem
treysta sér til að vinna störfin
ódýrar en nú er gert. En hefur
fólkinu, sem starfar að þessu nú
og hefur þekkinguna, verið boðinn
bónus, ef það finnur leiðir til að
auka afköstin? Það er fleira en
persónuleg hagnaðarvon sem fær
menn til að leggja sig fram. Yfir-
læknar vilja reka deildir sínar vel,
laða til sín góða starfsmenn, veita
góða þjónustu, stuðla að vísinda-
legum rannsóknum o.s.frv. Flestir
þeirra leggja á sig mikla vinnu til
að ná þessu markmiði. Stjórnvöld
hafa aftur á móti byggt upp þann-
ig kerfi, að fjárhagsábyrgð yfir-
lækna er óljós og þótt þeim takist
að spara í rekstri, kemur það
deildum þeirra ekki til góða, þvert
á móti virðist oft svo, að þeir fái
mest, sem biðja um mest en minna
hlustað á rökstuðning. Við gerð
fjárhagsáætlunar eru í upphafi
skrifaðir óskalistar sem ganga til
stjórnenda stofnana, sem stund-
um munu lagfæra þá og sam-
ræma, en síðan fara listarnir
áfram til „einhverra manna innan
kerfisins", sem virðast hafa litl'ar
hugmyndir um rekstur sjúkra-
Landspítalinn
stofnana, en aftur á móti ein-
hverjar hugmyndir um hvernig
næstu fjárlög eiga að líta út. Þeir
taka við listunum og fara að strika
út það sem ekki má kaupa og ekki
er hægt að gera. Að því er best
verður séð, er aðferðin handahófs-
kennd og útkoman því ósjaldan
lítt skiljanleg. Virðist svo sem
meira máli skipti að fá lokanið-
urstöður, sem passa inn í fjárlög-
in, en minna hugsað um að hafa
samræmda stefnu um nýtingu
þess, sem er til skiptanna. Loka-
stigið á ferlinum er, að þeir, sem
verst verða úti eða eru „duglegast-
ir“, ganga á fund fjárveitinga-
nefndar Alþingis og rekja raunir
sínar þar og fá þá stundum nokkra
úrbót. Ég tel, að færa beri fjár-
hagsábyrgðina frá mönnum, sem
standa fjarri heilbrigðiskerfinu,
til þeirra, sem stjórna hinum
ýmsu smáu einingum. Jafnframt
þarf að gefa þeim, sem stjórna vel
og spara tækifæri til að nota
a.m.k. hluta sparnaðarins í þágu
eigin eininga að eigin vilja. Það
þarf að fara leiðir, sem hvetja til
sparnaðar og stuðla að góðri nýt-
ingu þeirra fjármuna, sem renna
til heilbrigðisþjónustunnar. Nú-
verandi leið gerir það ekki nema
síður sé.
Aukin þátttaka
sjúklinga
Auk tilrauna til sparnaðar er
eins og áður segir ætlunin að ná
„Ég tel að færa verði fjár-
hagsábyrgðina frá mönnum,
sem standa fjarri heilbrigð-
iskerfinu til þeirra, sem
stjórna hinum ýmsu smáu
einingum. Jafnframt þarf að
gefa þeim, sem stjórna vel og
spara, tækifæri til að nota
a.m.k. hluta sparnaðarins í
þágu eigin eininga að eigin
vilja.“
inn meira fé frá neytendum.
Heyrst hefur, að uppi séu hug-
myndir um, að sjúklingar greiði
mun stærri hlut af kostnaði við
læknishjálp, taki aukinn þátt í
lyfjakostnaði og greiði ákveðna
upphæð á dag (kr. 300—600) fyrir
fyrstu 10 dagana, sem þeir liggja
inni á sjúkrahúsi á ári hverju.
Auk þessa munu hugmyndir á
lofti um að sjúklingur taki þátt í
kostnaði við lyf og e.t.v. fleira, sem
notað er, meðan á sjúkrahúsleg-
unni stendur. Ég hef ekki reynt að
fá staðfest, að þessar sögur séu
réttar. Því hvað sem líður smærri
atriðum þessa máls, þá er víst að í
undirbúningi er frumvarp, sem
gerir ráð fyrir að sjúklingar taki
verulega aukinn þátt í læknis- og
lyfjakostnaði og greiði hluta
kostnaðar við sjúkrahúsdvöl (þ.e.
greiði „legugjöld" eða „sjúkl-
ingaskatt"). Sagt er að innheimta
eigi allt að 300 milljónum króna á
ári með þessum hætti.
Færa má rök að því, að fólk sem
er í fullu starfi og engu tapar í
föstum launum, þó það veikist,
hafi efni á að bera meiri fjárhags-
ábyrgð en það gerir nú vegna
minni háttar sjúkdóma og að það
sé fært um að taka á sig einhvern
hluta kostnaðar við sjúkrahús-
legu. Ég tel t.d. að hækka mætti
greiðslur eitthvað fyrir læknisvið-
töl og læknisvitjanir (og lækka að
sama skapi hluta sjúkrasamlags,
því hér er eingöngu verið að ræða
um greiðsluform en ekki hækkanir
til lækna) og að mjög æskilegt sé
að breyta þátttöku fólks í kostnaði
vegna lyfja, sem það notar ekki að
staðaldri, á þann hátt, að greiddur
sé ákveðinn hundraðshluti kostn-
aðar. Jafnframt er ástæða til að
endurskoða reglur um hvaða lang-
varandi sjúkdómar gefi rétt til
ókeypis lyfja. Þessar hækkanir
gætu þó aldrei orðið nema lítill
hluti þeirrar upphæðar, sem
stjórnvöld vilja innheimta.
Aukinn kostnaður
Hvað varðar „legugjöldin", er
enginn vandi að benda á fólk, sem
hefur efni á að greiða nokkur þús-
und krónur fyrir sjúkrahúsvist.
Einnig er auðvelt að benda á aðra,
sem ekki hafa efni á að greiða
neitt. Vandinn er að flokka þann
stóra hóp, sem þarna liggur á
milli. Á sama hátt má benda á
fólk, sem ekki þarf á barnabótum
að halda með einu barni og ellilíf-
eyrisþega, sem hafa nægar tekjur
þótt þeir hljóti ekki ellilífeyri. Það
hefur verið reynsla okkar sjálfra
og allra nágrannaþjóða okkar, að
það er engin réttlát leið til að
greina á milli þeirra, sem hafa
greiðslugetu, og þeirra, sem eru
hjálparþurfi, og því hefur almennt
verið farin sú leið að greiða öllum
sömu bæturnar og jafna síðan
mismuninn með stigvaxandi
skattheimtu. Fyrirhuguð legu-
gjöld verða óréttlát og verði reynt
að gera þau „réttlátari" með því
að kanna raunverulega greiðslu-
getu sjúklinga þá kostar það mikið
fé og minna skilar sér til ríkisins.
Sé einnig gert ráð fyrir að sjúkl-
ingarnir taki þátt í lyfjakostnaði
og jafnvel öðrum kostnaði við
sjúkrahúsvistina, hefur það í för
með sér, að bókfæra verður kostn-
að við hvern sjúkling sérstaklega,
en því fylgir enn aukinn bókhalds-
og stjórnunarkostnaður. í þessu
sambandi má benda á, að i Banda-
ríkjunum kaupa einstaklingar sér
tryggingar og þar er því fylgst
nákvæmlega með kostnaði við
hvern sjúkling og hann greiddur
samkvæmt reikningi. í Bretlandi
er aftur á móti svipað kerfi og hér
á landi, þ.e. ekki er haldinn reikn-
ingur fyrir hvern sjúkling og þar
er stjórnunarkostnaðurinn nálægt
6% af heildarkostnaði við heil-
brigðisþjónustuna en mun vera
nálægt 16% í Bandaríkjunum.
Kostnaðarvitund
Sú spurning vaknar: hvers
vegna dettur ráðandi stjórnmála-
mönnum fyrst í hug að leggja sér-
stök gjöld á sjúklinga? Ríkið lætur
í té ýmiss konar þjónustu, sem
margir neytendur fá ókeypis. Er
meiri ástæða til að skattleggja
sjúklinga en leggja sérstök skóla-
gjöld á þá sem stunda nám að af-
loknu skyldunámi? Á hverju ári er
varið mörgum milljónum króna til
að ryðja snjó af vegum og flugvöll-
um. Er eðlilegt að þeir sem ferðast
að vetrarlagi verði krafðir um
snjóruðningsgjald? Þetta tvennt
síðastnefnda væri þó réttlátara að
því leyti að flestir fara í skóla eða
ferðast að eigin frumkvæði og
geta breytt áætlun ef efni þrýtur,
en inn á spítala leggjast menn af
illri nauðsyn, hvort sem þeir hafa
Þýzk menning kynnt á enskri tungu
eftir Matthías
Frímannsson
Fyrir nokkru lauk í Norræna
húsinu sýningu um ævi og störf
Marteins Lúters. Að henni stóðu
sendiráð Þýzka alþýðulýðveldisins
og Félagið Ísland-DDR. Á ári Lút-
ers, þegar liðin voru 500 ár frá
fæðingu hans, var mjög viðeigandi
að kynna íslendingum ævi hans og
störf.
Þýzk menning hefur, að
minnsta kosti frá upphafi kristni
hérlendis, haft mikil áhrif á ís-
lendinga. Má þar minna á kristni-
boð Þangbrands hins þýzka, sem
leiddi til kristnitöku árið 1000 (eða
999), svo og að fyrsti biskup okkar,
ísleifur Gizurarson, nam guðfræði
í Herford í Þýzkalandi og tók bisk-
upsvígslu í Brimum í sama landi.
Marteini Lúter eigum við ef til
vill, bæði beint og óbeint, að
þakka, að íslenzka er töluð og
skrifuð á fslandi, allt fram á þenn-
an dag. Biblíuþýðingar hans á
mál, sem almenningur skildi,
leiddu til þess, að biblían var þýdd
á ýmsar aðrar þióðtungur, þar á
meðal íslenzku. Islendingar voru
meðal fyrstu þjóða í heimi, sem
eignuðust biblíu á móðurmáli
sínu. Aðeins 16 (sextán) þjóðir
voru á undan íslendingum á því
sviði. Þýðing Odds Gottskálksson-
ar á Nýja testamentinu (1540) var
svo snjöll, að hún náði strax hylli
landsmanna og hið sama gilti um
biblíuþýðinguna, sem kom út 1584,
og Guðbrandur Þorláksson, Hóla-
biskup, stóð fyrir og vann að. Við
þýðinguna á íslenzku var fyrst og
fremst stuðzt við hina þýzku út-
gáfu Lúters.
Þýzka hefur verið kennd í fram-
haldsskólum sem skyldunáms-
grein allt frá því að Bessastaða-
skóli var fluttur til Reykjavíkur
árið 1846 og fram undir 1970, þeg-
ar nemendum var gefinn kostur á
að velja á milli þýzku og (oftast)
frönsku sem þriðja erlends máls.
Allt að þrír fjórðu hlutar nemenda
velja þýzku. Samkvæmt könnun,
sem Féiag þýzkukennara gerði
fyrir nokkrum árum, nema um
5000 (fimm þúsund) íslendingar
þýzku á hverju námsári. Utan
Norðurlanda eru flestir íslend-
ingar við framhaldsnám í þýzku-
mælandi löndum. Á íslandi munu
vera búsettir um 2000 (tvö þús-
und) manns af þýzkum uppruna
(eða frá þýzkumælandi löndum).
Hér er aðeins stiklað á stóru til
að sýna fram á tengsl þýzkrar og
íslenzkrar menningar.
Boðsgestir við opnun áður-
nefndrar sýningar voru sennilega
allir að minnsta kosti læsir á
þýzka tungu, ef ekki mælandi líka.
Þess vegna ráku flestir, ef ekki
allir, upp stór undrunaraugu, er
við þeim blasti á eusku kynning á
á
\ -M
Matthías Krímannsson
(einum) mesta byltingarmanni,
sem ritað hefur á þýzka tungu. Ég
var svo miður mín á vanmati
þeirra, sem að sýningunni stóðu, á
tengslum þýzkrar og íslenzkrar
menningar, að ég leit varla á þau
40—50 sýningarspjöld, sem þarna
voru uppi. (Nokkrum dögum
seinna gerði ég mér reyndar ferð
til að athuga þau nánar.) Hvernig
mátti það vera, að sá (Marteinn
Lúter), sem hefur haft einna mest
áhrif á þróun þýskrar tungu,
„Hvernig mátti þaö
vera, að sá (Marteinn
Lúter), sem hefur haft
einna mest áhrif á
þróun þýzkrar tungu,
skyldi kynntur íslend-
ingum, sem frá alda ööli
hafa sótt menningar-
áhrif og hugmyndir til
þýzkumælandi þjóða, á
enskri tungu?“
skyldi kynntur íslendingum, sem
frá alda öðli hafa sótt menning-
aráhrif og hugmyndir til þýzku-
mælandi þjóða, á enskri tungu.
Mér og fleiri viðstöddum fannst
þetta allt að því móðgun. Hafði ég
orð á þessu við Örn Erlendsson,
formann Félagsins Ísland-DDR,
og kvað hann þetta hafa verið gert
gegn vilja sínum. Síðar fékk ég
tækifæri til að ræða um hið sama
við herra Böttcher, sendifulltrúa
Alþýðulýðveldisins hér á landi.
Kvað hann uppástunguna að hafa
skýringartexta á ensku vera
komna frá íslenzkum ráðgjöfum.
Þykir mér langt gengið, að ís-
lenzkir „ráðgjafar" vanmeti svo
landa sína, að þeir leggi til að
kynna einn mikilvægasta þátt
þýzkrar menningar á ensku.
Er ég spyrði herra Böttcher
hvar hið þýzka þjóðarstolt væri,
kvað hann það að vísu vera til
staðar, en íslenzkir „ráðgjafar"
réðu úrslitum í þessu tilviki.
Það er vinsamleg ábending mín
til allra, sem vilja kynna menn-
ingu þjóða sinna hér á landi, að
minnast þess, að hér býr menning-
arþjóð, sem á rótgróna þjóðtungu.
Það særir þjóðarstolt íslendinga,
ef gripið er til annars erlends
máls til að kynna menningu ann-
arra þjóða. Haldið ykkur því við
eigin þjóðtungu og notið íslenzku
til nauðsynlegra útskýringa. Ensk
og bandarísk áhrif tröllríða ýms-
um þjóðtungum og gætir þeirra
áhrifa nokkuð á íslenzku. Enn eru
þó til íslendingar, sem forðast slík
áhrif og láta sér annt um eigin
þjóðtungu, og eru stoltir af því að
vera íslendingar og að eiga ís-
lenzku að móðurmáli. Haft var
eftir Svövu Jakobsdóttur, rithöf-
undi, í tilefni af því, að hún fékk
viðurkenningu úr Rithöfundasjóði
Ríkisútvarpsins, að hið dýrmæt-
asta alls, sem skáld gæti eignazt,
væri föðurland og móðurmál. Það
er mikið rétt, en á ekki aðeins við
um skáld heldur og hvern ein-
stakling.
Matthías Frímannsson er aðal-
þýzkukennari Fjölbrautaskólans í
Breiðholti og fymerandi formaður
Félags þýzkukennara. Hann er
guðfræðingur að mennt.