Morgunblaðið - 16.02.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1984
Plnrgu Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 20 kr. eintakiö.
Virðisaukaskattur
— matyælaverð
Fagna samþykkt Verðlagsráðs
sem er í samræmi við yfirlýsta
stefnu ríkisstjórnarinnar
— segir Matthías Á. Mathiesen, viðskiptaráðherra
„ÉG FAGNA þessari samþykkt Verðlagsráðs sem er í samræmi við yfirlýsta
stefnu ríkisstjórnarinnar um að draga skuli úr opinberum afskiptum af verð-
myndun þar sem samkeppni er næg. Afnám hámarksálagningar í þeim greinum
þar sem samkeppni er fyrir hendi tryggir neytendum hagstæðast verð,“ sagði
Matthías A. Mathiesen, viðskiptaráðherra, í tilefni þess, að verðlag hefur nú
verið gefið frjálst á ýmsum vöruflokkum.
Fram hefur verið lagt stjórn-
arfrumvarp um virðisauka-
skatt. Þetta skattform hefur ver-
ið til umræðu hérlendis í rúman
áratug. Fjármálaráðuneytið lét
taka saman skýrslur um málið
bæði 1971 og 1975. Þær athugan-
ir sem fram hafa farið hér á
landi komu í kjölfar upptöku
virðisaukaskatts í flestum lönd-
um V-Evrópu, en virðisauka-
skattur er neysluskattur sem yf-
irleitt hefur komið í stað eldri
söluskattskerfa.
Söluskattskerfi hér á landi
hefur ýmsa galla, ekki sízt upp-
söfnunaráhrif skattsins, sem
hafa tilviljanakennd áhrif á
framleiðsluaðferðir og sam-
keppnisstöðu atvinnugreina.
Reynt hefur verið að draga úr
þessum áhrifum með víðtækum
undanþágum og endurgreiðslum
á uppsöfnuðum skatti. Undan-
þágurnar raska hinsvegar sam-
keppnisstöðu framleiðslugreina
og hafa óeðlileg áhrif á neyzlu-
val, auk þess sem þær skapa
verulega erfiðleika við fram-
kvæmd og eftirlit meö skattin-
um.
Virðisaukaskattur er m.a.
árangur af viðleitni aðildarþjóða
Evrópubandalagsins (Efna-
hagsbandalags Evrópu) til að
samræma neyzluskatta. Ýmsar
þjóðir utan bandalagsins tóku
síðan skattinn upp. Þrjú Norður-
landa, Danmörk, Noregur og Sví-
þjóð, hafa tekið upp þennan
skatt. í ýmsum löndum gilda
hinsvegar mismunandi skatt-
hlutföll, eftir því hvaða starf-
semi á f hlut og fjöldi skatthlut-
falla og flokkun tegunda vöru og
þjónustu er mjög mismunandi
eftir löndum.
f greinargerð með frumvarp-
inu er almennur neyzluskattur,
sem komið gæti í stað söluskatts,
talinn „mikilvægasti tekjustofn
ríkissjóðs á næstu árum“ og að
hann þurfi að vera „hlutlaus
gagnvart framleiðslu, dreifingu
og neyzlu. Hann megi ekki mis-
muna einstökum framleiðslu-
greinum, viðskiptaháttum eða
atvinnugreinum og ætti að hafa
sem minnst áhrif á almennar
neyzluvenjur. Einnig skipti
miklu máli að ákvörðun skatts og
innheimta sé eins einföld í fram-
kvæmd og kostur er, jafnt fyrir
atvinnulífið sem ríkissjóð ..."
Enginn vafi er á því að virðis-
aukaskattur hefur ýmsa kosti
miðað við gildandi söluskatt.
Hinsvegar er spurning, hvort nú
sé rétti tíminn til að afgreiða
þetta mál, fyrst og fremst vegna
áhrifa hans á verðlag í landinu.
Verðáhrif fara að vísu eftir því
hvaða skattar eða tollar verða
lagðir niður við upptöku skatts-
ins. En miðað við 21% virðis-
aukaskatt, sem frumvarpið gerir
ráð fyrir, og upplýsingar, sem
fram koma í greinargerð, leiðir
breytingin til verulegrar hækk-
unar á viðkvæmasta útgjalda-
þætti heimilanna, matvælum,
eða um 18—19%, enda leggst nú-
verandi söluskattur aðeins á
7—8% matvælaútgjalda. Útgjöld
vegna húsnæðis, ljóss og hita
lækka einnig, eða um 2—3%, en
flestir aðrir útgjaldaliðir lækka.
Með hliðsjón af stöðu mála í
þjóðarbúskap okkar, efnahagsað-
gerðum til að ná niður verðbólgu,
stefnumörkun í launaþróun og
aðstæðum á vinnumarkaði, sýn-
ist matvælahækkun af þessu tagi
út í hött, nema annað, sem vegur
jafn þungt í útgjöldum heimilis,
komi á móti. Þegar af þessari
ástæðu gengur dæmið ekki upp.
Virðisaukaskattur skilar sér bet-
ur en söluskattur og gerir undan-
skot erfiðari. Það eru kostir
hans. En ef hækkun matvæla
verður slík, sem fram kemur í
greinargerð frumvarpsins, á
skatturinn naumast erindi inn í
stöðu mála í íslenzkum þjóðar-
búskap á líðandi stund.
Treholt-
skýrslan
Skýrsla Stefáns Jónssonar,
Hannesar Pálssonar og
Braga Jósepssonar til Einars Ág-
ústssonar, utanríkisráðherra, frá
í desember 1971, um viðræður
þeirra við þrjá Norðmenn, þeirra
á meðal Arne Treholt, sovézkan
stórnjósnara í Noregi, m.a. um
hugsanlega brottför varnarliðs-
ins af íslandi, kom til umræðu á
Alþingi sl. þriðjudag. Skýrsla
þessi var fjölfölduð og merkt sem
trúnaðarmál af höfundum. Fór
hún víðar en til utanríkisráðu-
neytis. Spurning er, hvort hún
hafi ekki komið til umfjöllunar
þriggja þingflokka þáverandi
stjórnar.
Utanríkisráðherra svaraði því
réttilega til, aðspurður um það,
hvort ekki væri hægt að létta
leynd af þessari skýrslu, að það
væri á valdi höfunda hennar. Það
væru þeir en ekki utanríkisráðu-
neytið sem merkt hefðu hana
sem trúnaðarmál.
Hann var einnig spurður að
því, hvort fleiri skýrslur frá
sömu höfundum og frá sama
tímabili væru í ráðuneyti hans.
Spyrjandi, Sighvatur Björgvins-
son, taldi svo vera. Ráðherra
bauðst til að kanna málið. í for-
ystugrein Tímans hefur verið
látið í veðri vaka að fleiri svipað-
ar skýrslur væru til.
Skýrsla sú sem hér um ræðir
hefur naumast nokkra leyndar-
þýðingu nú, hafi svo nokkru sinni
verið. Hinsvegar er upplýs-
ingaskylda gagnvart almenningi
viðvarandi. Fróðlegt verður að
fylgjast með því, hvort fleiri
skýrslur frá þessum vinstri-
stjórnarárum koma í leitirnar
um viðræður við erlenda aðila,
vilhalla Sovétríkjunum, um
varnarsamstarf íslands og
Bandaríkjanna. Af þeim sökum
eru áhyggjur ýmissa aðila skilj-
anlegar.
„Ákvörðun þessi er tekin í sam-
ræmi við lög nr. 56/1978 um verð-
lag, samkeppnishömlur og órétt-
mæta viðskiptahætti, en þau lög
voru sett í tíð ríkisstjórnar Geirs
Hallgrímssonar. Áður hafði
Verðlagsráð tekið þá ákvörðun að
gefa frjálst framleiðsluverð inn-
lendra iðnaðarvara, sem eiga í
óheftri samkeppni við erlendar iðn-
aðarvörur. Þetta eru fyrstu skrefin í
því að færa verðmyndunarkerfið í
nútímalegra horf og vænti ég þess
að haldið verði áfram á þeirri braut
öllum til hagsbóta.
Þessi breyting færir ábyrgð yfir á
herðar versluninni sem ég efast
ekki um að hún muni axla. Ég geri
mér full ljóst að þegar opinbert
verðmyndunarkerfi á borð við það
sem verið hefur hér á landi um ára-
tugaskeið er varpað fyrir róða þá
getur það tekið einhvern tfma að
átta sig og aðlaga sig að breyttu
kerfi. Eg er þess þó fullviss og
reyndar benda yfirlýsingar for-
svarsmanna verslunarinnar til þess
að þeir muni fljótlega sýna árangur
í verki.
Ábyrgðin verður ekki bara í
höndum verslunarinnar. Verð-
lagsstofnun mun áfram gegna þýð-
ingarmiklu hlutverki við að fylgjast
með verðmyndun og verðþróun,
skýra orsakir verðbreytinga og
miðla upplýsingum til stjórnvalda
og almennings. Þáttur almennings í
verðgæslunni verður ekki hvað síst-
ur. Ein af megin forsendum virkrar
samkeppni er öflugt verðskyn og að-
hald neytenda. Neytendur mega því
ekki sofa á verðinum, þar sem opin-
bert eftirlit getur aldrei komið í
staðinn fyrir árvekni og dómgreind
hins almenna kaupanda.
Ég legg áherslu á að til þess að
unnt verði að tryggja varanlegan
árangur í lækkun vöruverðs er
nauðsynlegt að hlutaðeigandi aðilar
þ.e. verslunin, neytendur og verð-
lagsyfirvöld hafi sem besta sam-
vinnu. Því verður að eyða þeirri tor-
tryggni sem oft hefur borið á í sam-
skiptum þessara aðila. Ef það tekst
verður þetta kerfi til frambúðar öll-
um aðilum til hagsbóta."
Um forsögu málsins sagði
Matthías.
„Núgildandi reglur um verð-
lagsmál, samkeppnishömlur og
óréttmæta viðskiptahætti eru
byggðar á lögum nr. 56/1978. Ein
mikilvægasta grein þessara laga er
8. gr., en hún fjallar um verðákvarð-
anir. Henni hefur tvívegis verið
breytt, fyrst með lögum nr. 13/1979
(Ólafslögum) og síðan með lögum
nr. 52/1982. Þar segir í 1. mgr.:
„Þær samþykktir um hámarks-
álagninu, hámarksverð og aðra
verðlagningu, sem í gildi eru þegar
lög þessi koma til framkvæmda,
skulu gilda áfram. Verðlagsráð get-
ur tekið ákvarðanir um breytingar á
þessum samþykktum og þegar sam-
keppni er að mati ráðsins nægileg
til þess að tryggja æskilega verð-
myndum og sanngjarnt verðlag,
getur það fellt verðlagningu á vöru
og þjónustu undan verðlagsákvæð-
um.“
f samræmi við ákvæði í 8. gr.
samþykkti verðlagsráð að fram-
leiðsluverð innlendra iðnaðarvara,
sem eiga í óheftri samkeppni við
erlendar iðnaðarvörur skuli vera
frjálst frá 1. janúar 1983. Voru þess-
I)r. Jakob Magnússon fiskifrædingur í samtali viö
Allt of míkið veitt af
karfa undanfarin ár
„ÉG TGL að allt of mikið sé veitt af
karfa, ekki síst af okkur íslendingum.
Undanfarin ár hefur veiðin farið tölu-
vert fram úr tillögum Alþjóðahaf-
rannsóknaráðsins og ef ekki næst
fljótlega samstaða um að draga úr
sókninni er hætta á að stofninn
minnki verulega og veiðar dragist
saman á komandi árum,“ sagði dr.
Jakob Magnússon fiskifræðingur í
viðtali við blm. Morgunblaðsins um
karfaveiðar á miðunum við Austur-
Grænland, sem nú eru í brennidepli,
m.a. vegna tillögu EBE um veiði á 44
þúsund tonnum af karfa við Austur-
Grænland á næsta ári, þegar Græn-
lendingar taka til við að selja veiði-
leyfi í lögsögu sinni.
Eru tillögur Alþjóða-
hafrannsóknaráðsins
marktækar?
Það er litið á karfann við Island,
Færeyjar og Austur-Grænland sem
eina heild og árið 1982 lagði Al-
þjóðahafrannsóknaráðið til að sam-
tals yrðu veidd á þessu svæði 85
þúsund tonn, en íslendingar einir
veiddu 115 þúsund tonn. Arið 1983
hljóðaði tillaga ráðsins upp á 72
þúsund tonn, en afli íslendinga var
123 þúsund tonn. í ár leggur ráðið
til að veidd verði 105 þúsund tonn.
Þessar tölur eru athyglisverðar að
tvennu leyti: í fyrsta lagi sýna þær
að fslendingar hafa ekki hirt um að
fara að tillögum Alþjóðahafrann-
sóknaráðsins. Og í öðru lagi vekja
þær upp spurninguna hvort nokkuð
mark sé takandi á þessum tillögum,
þrátt fyrir að veiði hafi farið langt
fram úr tillögunum ’82 og ’83.
„Ég skal vera fyrsti maðurinn til
að viðurkenna að þessar tillögur eru
grundvallaðar á ófullkomnum gögn-
um,“ svaraði Jakob, „enda eru rann-
sóknir tiltölulega stutt á veg komn-
ar. En það þýðir ekki að tillögurnar
séu óraunhæfar.
Það sem blindar menn i sambandi
við hækkunina upp í 105 þúsund
tonn, er sú staðreynd að karfinn er
ákaflega hægvaxta fiskur og nær
háum aldri af fiski að vera: til dæm-
is er uppistaðan í veiðinni 15 til 22ja
ára karfi. Þetta þýðir að allar
sveiflur verða á löngum tíma og
ofveði síðustu ára fer ekki að segja
til sín fyrr en að nokkuð mörgum
árum liðnum.
Eins jafnast sveiflur vegna við-
komu mikið af þessum sökum, þótt
vissulega sé að finna sögunni fiski-
mið þar sem lítið var af karfa í sjón-
um. Ef við skoðum tímabilið frá því
að karfáveiðar hófust við Austur-
Grænland upp úr 1954 og fram á
okkar tíma má finna hæðir og lægð-
ir í stofnstærðinni. Veiðin var góð
fyrstu árin, sem alltaf er á nýjum
slóðum, en í kringum 1960 kemur
lægð, sem stofninn nær sér hraust-
lega upp úr á næstu fimm árum og
1965 er karfaveiðin í toppi. Alveg
frá þeim tíma til ársins 1978 hefur
síðan hallað undan fæti, en frá 1978
hefur veiðin aftur stóraukist. Mín
skoðun er sú að stofninn sé nú í
toppi, sem samrýmist þessari hækk-
un á tillögu Alþjóðahaf-
Vannsóknaráðsins upp í 105 þúsund
tonn. En við þurfum virkilega að
fara að hægja á veiðinni úr þessu, ef
við viljum halda áfram karfaveiði á
komandi árum. Ég þykist sjá fram
á, að mjög fari að draga úr nýliðun í
stofninum þegar lengra líður á
þennan áratug. Þessa skoðun byggi
ég á seiðarannsóknum og athugun-
um á smákarfa við Austur-Græn-
land, en það er greinilega miklu
minna um seiði og smákarfa nú en
áður var.“
Saga karfaveiða
við Austur-Grænland
Áður en lengra er haldið er ekki úr
vegi að fá Jakob til að rifja upp sögu
karfaveiða við Austur-Grænland:
„Togveiðar við Austur-Grænland
hófust fyrir alvöru árið 1954 þegar
leiðangur á togaranum Jóni Þor-
lákssyni fann Jónsmið, suð-austur
af Angmagsalik. Árið 1955 fann
þýskt rannsóknaskip Dohrabanka,
1956 finna íslendingar Fylkismiðin,
og árin þar á eftir finnum við ásamt
Þjóðverjum fjölda nýrra veiðisvæða
við austurströnd Grænlands. Kinn-
roðalaust er óhætt að fullyrða að
íslendingar hafi átt einna mestan
þátt í því að þróa bæði karfa- og
þorskveiðarnar á þessum miðum.
Nú, eins og ég sagði áðan, var
karfaveiðin mikil fyrstu árin, frá
1954—’60. Frá 1960 til 1965 var veið-
in á bilinu frá 23 þúsund tonnum
upp í 40 þúsund tonn og nær há-
marki 1965 með 41 þúsund tonnum.
Eftir það verður verulega mikið fall
í veiðunum og í upphafi áttunda
áratugarins er veiðin á bilinu 8 þús-
und tonn upp í 20 þúsund. Alveg frá
upphafi veiðanna og fram til ársins
1975 voru það nær eingöngu íslend-
ingar og Þjóðverjar sem sátu að
karfanum við Asutur-Grænland, en
árið 1975 koma Rússar í spilið og
veiða á tveimur árum, 1975 og ’76
111 þúsund tonn af smákarfa.
Þessi Rússaveiði var hrikaleg,
þeir komu með stóran flota og skófu
upp smáfiskinn. Við fórum í leið-
angur 1976 til að kanna veiðar
Rússanna og ég skrifaði skýrslu um
málið sem fór víða. Danir brugðust
hart við og það var að þeirra frum-
kvæði að stofnuð var vinnunefnd
innan Alþjóðahafrannsóknaráðsins
um karfa og grálúðuveiðar við
Austur-Grænland. Á fundi nefndar-