Morgunblaðið - 15.04.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. APRÍL 1984
fftotgtu Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 20 kr. eintakiö.
Stjórnarflokkarnir eru
komnir í hár saman út af
því hvort leggja skuli sölu-
skatt og vörugjald á drykkjar-
vörur sem blandaðar eru úr
mjólk eða mjólkurafurðum og
bragðefnum. Eru þetta kakó-
mjólk, jóki og mangósopi. Al-
bert Guðmundsson, fjármála-
ráðherra, ákvað hinn 1. apríl
síðastliðinn að fella niður
tímabundið vörugjald af gos-
drykkjum og ávaxtasafa. Ráð-
herrann lækkaði einnig og
felldi niður tolla af ýmsum
efnum til gosdrykkjagerðar.
Samhliða því sem þessar
ákvarðanir voru teknar var
vörugjald og söluskattur lagð-
ur á Svala og þær mjólkur-
vörur sem að ofan voru nefnd-
ar. Kom fram í tilkynningu frá
fjármálaráðuneytinu að þessi
gjöld af hinum blönduðu
drykkjum hefði átt að inn-
heimta frá því að vörugjald
var lagt á 1978 en í reglugerð
um söluskatt eru tengsl á milli
álagningar söluskatts og vöru-
gjalds. Hvað sem olli var það
ekki fyrr en 1. apríl síðastlið-
inn sem skattayfirvöld áttuðu
sig á því að þessar drykkjar-
vörur ættu að bera þessi gjöld
og kom fram í tilkynningu
fjármálaráðuneytisins að í
samráði við fjárveitinganefnd
vildi það falla frá innheimtu
þeirra fyrir liðna tíð en skyld-
an til að greiða þau væri ótví-
ræð frá 1. apríl 1984.
Hið næsta sem gerðist í
þessu máli var að Jón Helga-
son, landbúnaðarráðherra,
lýsti því yfir meðal annars hér
í Morgunblaðinu að hann
myndi leita ráða til að fá
ákvörðun fjármálaráðherra
hnikað. Bar hann því fyrir sig
að mjólkurvörurnar ættu að
vera eins ódýrar og kostur
væri. Hann taldi hins vegar að
allt annað gilti um Svala sem
framleiddur er af Sól hf. og
vísaði ráðherrann þar til nær-
ingargildis. Komst landbúnað-
arráðherra meðal annars svo
að orði: „Það er til dæmis ver-
ið að benda á hversu mjólkin
sé nauðsynleg vegna kalkinni-
halds, sem hreinlega getur
bjargað fólki frá að verða ör-
kumía á eldri árum.“ Stein-
grímur Hermannsson, forsæt-
isráðherra, og landbúnaðar-
ráðherra létu færa mótmæli
til bókar á ríkisstjórnarfundi.
Framkvæmdastjórn Lands-
sambands framsóknarkvenna
efndi til fundar og ályktaði
gegn ákvörðunum fjármála-
ráðherra vegna þess að verð-
hækkun á „hollustudrykkjum"
gæti haft „afdrifarík áhrif á
matarvenjur barna". Land-
búnaðarráðherra sneri sér til
þingflokks sjálfstæðismanna
og spurðist fyrir um það hjá
honum, hvort hann styddi
ákvörðun fjármálaráðherra.
ólafur G. Einarsson, þing-
flokksformaður, svaraði rétti-
lega á þá leið með stuðningi
alls þingflokksins að hann
segði ekki ráðherrum fyrir
hvernig þeir nýttu heimildir í
lögum. Við svo búið lögðu
nokkrir þingmenn Framsókn-
arflokksins fram tvö frumvörp
til laga sem miða að því að
losa kakómjólk, jóka og
mangósopa undan vörugjaldi
og söluskatti. Þar með komst
málið á nýtt pólitískt stig og
er óvist um afleiðingar þess.
Séu rökin sem fram hafa
komið skoðuð má segja að
flutningur framsóknarmanna
á tveimur frumvörpum til að
hnekkja ákvörðun fjármála-
ráðherra sem byggist á gild-
andi lögum sé staðfesting á
því að allt frá 1978 hafi átt að
innheimta vörugjald og sölu-
skatt af hinum umræddu vör-
um. Hvort um vangá skattayf-
irvalda er að ræða eða eitt-
hvað annað hefur ekki komið
fram opinberlega. Að óbreyttu
mun á innheimtu gjaldanna af
þessum vörum reyna við skil á
söluskatti í næsta mánuði,
undan þeirri lagaskyldu verð-
ur ekki vikist.
Framsóknarmenn hafa bor-
ið fyrir sig næringargildi
hinna blönduðu mjólkur-
drykkja og umhyggju fyrir
matarvenjum barna sem ráð-
ist af verði á þessum drykkj-
um. Um hollustugildi mjólkur
er ástæðulaust að deila við
framsóknarmenn. En menn
hljóta að spyrja nánar um
verðið til dæmis á kakómjólk-
inni. Stjórnendur Mjólkur-
samsölunnar og mjólkurbúa
um land allt hafa sýnt lofs-
verða hugkvæmni á liðnum ár-
um við að nýta mjólkina með
fjölbreyttu móti. Kakómjólk,
jóki og mangósopi eru aukaaf-
urðir ef svo má orða það hjá
Mjólkursamsölunni, henni
hefur tekist að breyta mjólk
sem annars safnaðist upp í
smjör- eða ostafjöllum í sölu-
hæfa vöru sem hefur orðið
„uppistaðan í skólakosti barna
í skólum og dagvistarstofnun-
um“ eins og það er orðað í
greinargerð þingmanna fram-
sóknar. Peli af nýmjólk kostar
nú 5,30 kr. en peli af kakó-
mjólk kostar 12,35 kr. Menn
hljóta að spyrja: Ræðst þessi
verðlagning af umhyggju fyrir
matarvenjum barna? Er var-
an eins ódýr og frekast er
kostur?
Hin manneldislegu rök
framsóknarmanna fyrir kakó-
mjólk, jóka og mangósopa
duga svo lengi sem ekki er
hugað að hinum mikla verð-
mun til dæmis á nýmjólk og
kakómjólk sem ákveðinn er af
framleiðendum og þar til bær-
um yfirvöldum sem lúta póli-
tískri forsjá landbúnaðarráð-
herra. Væru framsóknarmenn
sjálfum sér samkvæmir ættu
þeir að beita sér fyrir veru-
legri verðlækkun á kakómjólk-
inni. Eins og málum er nú
háttað ætti auðveldlega að
vera unnt að greiða opinber
gjöld af henni án þess að hún
hækkaði um einn eyri í verði.
Deilan um kakómjólkina
snýst hvorki um mataræði né
umhyggju fyrir börnum, hún
snýst um það að allir séu jafn-
ir fyrir lögunum. Þegar kemur
að ákveðnum þáttum í at-
vinnulífinu mega framsókn-
armenn ekki til þess vita að
þessi sjálfsagða jafnræðis-
regla sé í heiðri höfð og nú
flytja þeir frumvarp um und-
anþágu fyrir kakómjólk, jóka
og mangósopa. Það má deila
um margar embættisgjörðir
Alberts Guðmundssonar. Var
ástæða til þess einmitt nú að
fella niður gjöld af gosdrykkj-
um? En ákvarðanir Alberts
um gjöldin á kakómjólk, jóka
og mangósopa eru á traustum
rökum reistar og í raun óhjá-
kvæmilegar miðað við gild-
andi lög.
Deilt um kakómjólk
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
1 Reykj avíkurbréf j
I.......... Laugardagur 14. apríl ................{
Örn Ó. Johnson
Heimsókn til bóndans að Brekk-
um í Fljótshlíð og konu hans fagr-
an haustdag á sl. ári hefur orðið
minnisstæð. Örn ó. Johnson var
ekki heima við, þegar höfundur
þessa Reykjavíkurbréfs renndi í
hlað ásamt samstarfsmanni Arn-
ar í áratugi og frumkvöðli í flug-
málum íslendinga, Bergi G. Gísla-
syni. Bóndinn á Brekkum var úti á
túni að aðstoða nágranna sinn við
að taka heim síðustu heybaggana.
Margrét kona hans tók á móti
gestum með þeim höfðingsskap,
sem löngum hefur einkennt hús-
freyjur í íslenzkri sveit.
Það verður ógleymanlegt að
hafa hitt Örn ó. Johnson í þessu
umhverfi. Hlusta á hann tala um
sveitina, bændurna, búskapinn.
Ganga með honum um útihúsin,
rabba við hann um framkvæmdir
hans, á þessum stað, þær sem voru
að baki og hinar, sem framundan
voru, mistökin, sem hann hefði
gert í búskap sínum, það sem hann
hefði lært af þeim og yfirleitt
kynnast þeirri tilfinningu, sem
þessi merki forystumaður íslend-
inga í flugmálum hafði fyrir bú-
skap.
Þeir eru margir, sem „ganga
með bóndann í sér“, ef svo má að
orði komast. Þeir eru hins vegar
færri, sem láta verða af fram-
kvæmdum. Örn Ó. Johnson og
Margrét kona hans voru að hefja
alveg nýjan kapítula í lífi sínu á
þeim aldri, þegar fólk sezt yfirleitt
í helgan stein. Til þess að gera það
þegar fólk er komið hátt á sjötugs-
aldur þarf kjark og bjartsýni en
umfram allt jákvætt hugarfar.
Þegar litið er til baka verður
ljóst, að þessir eiginleikar hafa
einkennt lífsferil Arnar ó. John-
son. Hann var forystumaður í hópi
þeirra, sem ruddu fluginu braut á
íslandi fyrir nokkrum áratugum
og einn af merkustu frumkvöðlum
í atvinnulífi okkar samtíma. Hann
var mikill foringi, sem hafði til að
bera þá lipurð, sem leiddi menn til
samstarfs. Á þá mannkosti reyndi
mjög, þegar flugfélögin tvö voru
sameinuð.
Dagstundina að Brekkum var
rætt um flugmál ekki síður en
búskap. Örn var að vonum ánægð-
ur með að rofaði til í rekstri Flug-
leiða en varaði gesti sína við að
ætla, að erfiðleikar félagsins væru
að baki. Mikið verk væri óunnið
áður en þeim áfanga væri náð.
Flugið hefur valdið byltingu í lífi
íslenzku þjóðarinnar og rofið ein-
angrun hennar að því leyti, sem
það verður yfirleitt gert. Það hef-
ur verið gæfa þjóðarinnar að hafa
áft farsæla forystumenn á því
sviði á borð við örn Ó. Johnson.
Svíar taka eftir
nágranna
í austri
Svíar eru að byrja að gera sér
grein fyrir því, að nágrannar
þeirra í austurvegi, Sovétmenn,
eru til alls vísir. Þetta mátti
glöggt finna i samtölum við blaða-
menn og fleiri í Stokkhólmi fyrir
nokkrum dögum. Tvennt hefur
valdið mestu um það, að Svíar eru
að vakna upp við ógnina úr austri.
í fyrsta lagi sú ótrúlega ósvífni,
sem Sovétmenn sýna þeim með því
að senda kafbáta sína og neð-
ansjávartæki hvað eftir annað inn
í sænskt yfirráðasvæði og ögra
þeim með því móti. Greinilegt er,
að Svíar ráða ekki við þessa innrás
enda sænski herinn ekki búinn
þeim tækjum og öðrum búnaði,
sem til þarf. Þess vegna standa
Svíar máttvana frammi fyrir
þessari ósýnilegu innrás og verða
að þola niðurlægingu af hálfu Sov-
étmanna hvað eftir annað.
í öðru lagi hrukku Svíar mjög
við á dögunum, þegar uppvíst var
um samtal þeirra Gromykos,
utanríkisráðherra Sovétríkjanna,
og Palmes, forsætisráðherra Sví-
þjóðar, í ársbyrjun, en samtal
þeirra fór fram í Stokkhólmi. í
samtali þessu, sem sænsku blöðin
ljóstruðu upp um, hæddi Gromyko
Palme fyrir kafbátaleit þeirra en
hafði jafnframt í hótunum við
hann og sagði, að Svíar stæðu sig
ekki nógu vel í baráttunni fyrir
kjarnorkuvopnalausum svæðum á
Norðurlöndum. Þeir ættu að taka
Finna sér til fyrirmyndar! Það er
auðvitað stóralvarlegt mál, að
Gromyko skuli leyfa sér að tala í
þessum tón við forsætisráðherra
Svíþjóðar, jafnvel þótt hann heiti
Palme. Meðal stjórnmálamanna,
embættismanna og blaðamanna
er um það talað í Stokkhólmi, að
Sovétmönnum hafi annaðhvort
tekizt að koma bæði tækjum og
mönnum á brott úr sænska
skerjagarðinum eða a.m.k.
mönnum. Vísbendingin um þetta
er talin sú, að fyrir allmörgum
vikum hafi starfsmenn sovézka
sendiráðsins í Stokkhólmi verið
framlágir og öryggisleysi einkennt
samskipti þeirra við aðra en fyrir
rúmum tveimur vikum hafi þeir
endurheimt sjálfstraust sitt og
leiki nú á alls oddi. A.m.k. hafa
þessir atbnrðir orðið til þess, að
Svíar veita nú meiri eftirtekt en
áður hernaðarumsvifum Sovét-
manna á Norður-Atlantshafi, hin-
ar miklu flotaæfingar Sovétm-
anna á dögunum vöktu veruiega
athygli í Stokkhólmi og þar er nú
spurt fleiri spurninga um örygg-
ismál Norðmanna og íslendinga
en áður var.
Menning í
Stokkhólmi
og Reykjavík
Menningarlíf hefur lengi staðið
með miklum blóma í Svíþjóð og
gerir það ekki síður nú en fyrr. Nú
er verið að sýna á Dramaten í
Stokkhólmi Lear konung í upp-
færslu Ingmars Bergmans, sem
þykir miklum tíðindum sæta,
raunar svo miklum, að skrifað
hefur verið um þessa sýningu í
virt blöð í hinum engilsaxneska
heimi. í Stokkhólmsóperunni er
m.a. verið að sýna ballettinn Gis-
elle með slíkum glæsibrag að
undrum sætir. Þar hefur hin
heimskunna sovézka ballerína
Galina Ulanova átt hlut að máli
við æfingar og árangurinn lætur
ekki á sér standa í frábærri
frammistöðu sæsnku ballerínunn-
ar Anneli Alhanko.
Leikhúsgesti á Dramaten í síð-
ustu viku, þegar sýnt var leikrit
eftir Hjalmar Bergmann, þótti
leiklistin vera komin í æðra veldi
á þeirri sýningu. Norrænt sjón-
varpsefni hefur löngum þótt leið-
inlegt hér á landi en norræna há-
menningu er bersýnilega að finna
annars staðar en í sjónvarpi og
mikill skaði, að ekki skuli unnt að
miðla henni í ríkara mæli til
okkar íslendinga en raun ber
vitni. Færri ferðir norrænna
stjórnmálamanna og embætt-
ismanna en tíðari komur slíkra
listamanna, sem á Norðurlöndum
má finna, eru líklegri til að efla
norræna menningu og sjálfstæði
hennar gagnvart menningu stór-
þjóða í hinum vestræna heimi.
Raunar þurfum við íslendingar
ekki einungis að vera þiggjendur í
þessum efnum. Menningarlíf
stendur með miklum blóma í
Reykjavík um þessar mundir.
Tæplega verður á nokkurn hallað
þótt sagt sé, að glæsilegur söngur
ólafar Kolbrúnar Harðardóttur í
hlutverki Violettu í La Traviata sé
með eftirminnilegri menningar-
viðburðum þessa vetrar. Þessi
unga söngkona lyftir sýningu ís-
lenzku óperunnar með þeim hætti
að við getum verið stoltir af.
Sjónvarp milli
Nordurlanda
Fyrir hálfum mánuði efndi
norræna ráðherranefndin til all-
fjölmennrar ráðstefnu í Stokk-
hólmi um sjónvarp á Norðurlönd-
um. Á þessari samkomu var m.a.
rætt um tillögur sérstakrar emb-
ættismannanefndar um sjónvarp
milli Norðurlanda. f stórum drátt-
um eru hugmyndir nefndarinnar
þær, að Norðurlöndin taki á leigu
þrjár til fjórar rásir í gervihnetti,
sem skotið verður á loft eftir
nokkur ár og hefji gagnkvæmar
sjónvarpssendingar milli Norður-
landanna, þannig að hver þjóðin
um sig geti notfært sér dagskrár-
efni sjónvarpsstöðva á öðrum
Norðurlöndum. í tillögum þessum
er m.a. gert ráð fyrir að sjónvarpa
efni frá íslenzka sjónvarpinu að
hluta til beint og að öðru leyti eft-