Morgunblaðið - 15.04.1984, Side 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. APRlL 1984
25
Bókmenntir eru fréttir sem
halda áfram að vera fréttir,
sagði Ijóðskáldið Esra Pound
einhverju sinni. Njála fellur svo
sannarlega i þá skilgreiningu.
Nú, sjö öldum eftir að hún er
skrifuð, þykir hún ekki aðeins
fréttamatur í íslenska útvarpinu
hvern sunnudag, heldur er hún
líka sprelllifandi bókmenntir úti
í hinum stóra heimi. Og tillegg í
heitustu umræður nútímans —
friðarumræðuna. Merk stofnun
Worldwatch Institute í Wash-
ington — sem fæst við greiningu
á heimsmálum eins og orkuforða
jarðar, efnahagsmálum, vatns-
forða heims, mannfjölgun o.fl.,
gefur út ritið Global Perspective
Quarterly, þar sem safnað er
upplýsingaforða um það sem
heimurinn þarf mest á að halda.
Þar þykir ástæða til að vekja nú
á árinu 1984 athygli á margra
alda gamalli Njálssögu, sem ekki
einu sinni er nýkomin út í enskri
þýðingu, heldur hefur verið lesin
þar í 24 ár í ódýrri vasabókar-
útgáfu. Þar stendur:
„Njálssaga — Penguin
Classics 1960.
Þetta stórkostlega verk veitir
margvíslega innsýn í orsakir
ofbeldis í þjóðfélaginu og snertir
verulega framtíð heimsmenn-
ingarinnar á atómöld. Sagan er
skrifuð um 1280 af óþekktum
höfundi og er mögnuðust af hin-
um sígildu íslendingasögum.
Þessi hraðskreiða, viturlega og
dásamlega frásögn í óbundnu
máli lýsir lífi og sögu íslendinga
á síðari hluta 12. aldar. Sæmd
skipar ákaflega stóran sess í
hugum þessa fólks og hversu llt-
illega, sem hún er dregin í efa,
kallar hún ófrávíkjanlega á
hefnd í blóði eða með fébótum.
Það er átakanlegt hve viðkvæm-
ir menn eru fyrir sæmd sinni og
hversu berskjaldaðir þeir eru sé
vitnað til sæmdar þeirra. Hve
hættulega auðvelt var að eggja
þá til keðjuverkandi ofbeldis og
manndrápa, sem enda ekki fyrr
en með hetjulegri fórn Njáls á
sjálfum sér og ofbeldissinnuðum
sonum sínum."
Njála er sem sagt í fullu gildi
sem tillegg í daglega umræðu úti
í heimi. Það ku þurfa mikið
magn af sögu til að framleiða
svolitlar bókmenntir. Væri ekki
úr vegi að reyna að nýta sér
eitthvað af okkar 700 ára sögu-
arfi til heimabrúks? Hrafn
Gunnlaugsson hefur einmitt
komið auga á það sama og
heimsvaktararnir í Washington
og nýtir sæmdar/hefndar-
hugsunina í nútímakvikmynd,
Hrafninn flýgur. Einhverjir
virtust nú samt fremur kjósa að
bregða bandarískri hasar-
myndastiku á hana. En nú sé ég
það haft eftir grunnskólanema
og námsstjóra í íslensku, að um
þessar mundir sé áhugi vaxandi í
skólum landsins á fornbók-
menntum. Segja réttilega: það
frækorn sem skotið hefur rótum
þarf aðhlynningu, annars deyr
það.
Var það ekki Esra Pound sem
orðaði það svo að bókmenntirnar
væru tungumál fullt af merk-
ingu? Og ekki vantar bækur
hlaðnar nýtilegri merkingu til
að átta sig á þessum ófriðlega
heimi í söfnum og hillum bóka-
þjóðarinnar. Til dæmis segir
Eleanor Roosevelt, sem var einn
aðalhöfunda mannréttindasátt-
mála Sameinuðu þjóðanna, í
formálanum að Dagbók Önnu
Frank, sem til er í íslenskri þýð-
ingu: „Þetta er stórkostleg bók.
Skrifuð af ungri stúlku — og
unga fólkið er aldrei hrætt við
að segja sannleikann. Viturleg-
asta og áhrifamesta athugasemd
um stríð og frið og áhrif þess á
manneskjuna sem ég hefi lesið.
Af frásögn Önnu Frank um
breytingarnar sem átta mann-
eskjur verða fyrir þegar þær í
heil tvö ár verða að loka sig inni
og búa saman undir hernámi
nasista í Hollandi — búandi við
óaflátanlegan ótta og einangrun,
ekki aðeins fangar skelfilegra
ytri aðstæðna af völdum stríðs-
ins heldur líka inni í sjálfum sér
— varð mér svo skelfilega ljóst í
hverju liggur mesti djöfulskapur
styrjalda — í niðurlægingu
mannsandans."
Og hér eru margir horfnir frá þeirri trú
aft heimurinn megi framar skaplegur gerast,
og sé honum stjórnað þaðan sem þú ert nú
mér þætti rétt, að þú létir þau tíðindi berast
orti Tómas í Bréfi til látins vin-
ar. Ljóðið er eitt af þeim ljóðum,
sem sex leikarar flytja okkur á
Tómasarkvöldi í Þjóðleikhús-
kjallaranum. Þar er kominn nýr
dýrmætur þáttur í ofgnótt
menningar og skemmtanafram-
boðs í henni litlu Reykjavík.
Ljóðalestur hefur eiginlega
næstum horfið um árabil og
reglulegur fengur að fá aftur
þann þátt i starfsemi Þjóðleik-
hússins. Ætti vissulega að vera
þar fastur liður. Vel til fallið að
byrja á ljóðum Tómasar Guð-
mundssonar, sem alltaf hittir
með sínum ljóðrænu töfrum
beint í æð þeirra, sem á annað
borð eru móttækilegir. En það er
með ljóðin eins og tónlistina,
eyrað þarf að venjast því að
nema blæbrigðin og hlusta eftir.
Eins og tónlistarskólarnir hafa á
seinni árum komið upp hópi
áheyrenda að tónleikum, svo
músíklífið í landinu blómstrar
og auðgar líf þeirra, sem kunna
að njóta, eins þyrfti kannski að
hjálpa fólki til að njóta ljóða svo
þeir missi ekki þann unað í lífi
sínu. Ætli ungt fólk hafi misst af
aðhlynningunni, sem frækornin
þurfa að undanförnu? Ekki þeir,
sem hafa verið svo heppnir að
vera í bekk hjá henni Jennu
Jensdóttur í Langholtsskóla sl.
15 ár. Til þess að kenna ljóða-
lestur og bókmenntir í 7. til 9.
bekknum sínum hefur hún þurft
sérstakt leyfi fræðsluyfirvalda.
Ég fékk fyrir nokkrum árum að
koma inn í slíka kennslustund
hjá henni og gaman var að sjá
hve krakkarnir voru áhuga-
samir. Nú fer Jenna að hætta
kennslu og hverfur þá líklega sú
viðleitni. Ætli einhver taki upp
hanskann — með sérstöku leyfi?
Á unglingsárum Tómasar gegn-
sýrði hann ungu kynslóðina og
hann minntist hvorki meira né
minna en 16 skálda í fjórða bekk.
Bágt á ég með að trúa því að
unglingar mundu ekki njóta þess
líka nú að heyra ljóðin hans flutt
í Þjóðleikhúskjallaranum af jafn
frábærum flytjendum og Her-
dísi, Róbert, Helga, Guðrúnu
Steph., Eddu, Arnari og Önnu
Kristínu. Ætli þau séu ekki eins
og Njála innlegg í umræðu nú-
tímans:
Og þaft er á slíkum stundum, aft maftur
[getur gert sér
eins grein fyrir því og vert er,
aft kynslóft vor hin eina kynslóft er,
sem nýtur þeirrar hamingju að hafa ekki dáift.
Svo hjartanlega náift
er lífift okkur enn, sem betur fer.
P.s. Myndin af Njáli á Berg-
þórshvoli er úr handriti frá Vig-
ur frá 17. öld.
ir bandi, sem sent yrði í flugpósti
til útsendingarstöðvar.
Hörð gagnrýni kom fram á
þessar tillögur embættismanna-
nefndarinnar frá einum ræðu-
manna, Arne Ruth, menningarrit-
stjóra Dagens Nyheter, sem benti
á, að þessar tillögur beindust ein-
ungis að dreifingu sjónvarpsefnis
en ekki framleiðslu þess. I ræðu
sinni færði Arne Ruth rök að því
að framleiðsla á góðu sjónvarps-
efni væri í mikilli kreppu á Norð-
urlöndum og stæðist tæplega sam-
jöfnuð við sjónvarpsefni frá öðr-
um nálægum þjóðum. Það skipti
því mestu máli að skapa þau skil-
yrði á Norðurlöndum, sem leiða
mundu til grósku í gerð sjónvarps-
efnis, sem hann taldi, að aldrei
myndi verða á vegum hinna opin-
beru sjónvarpsstöðva. Jafnframt
taldi hann eðlilegt að stefna að
einni sameiginlegri sjónvarpsrás
milli Norðurlanda, sem sendi út
úrval þess efnis, sem framleitt
væri á Norðurlöndunum.
Arne Ruth hefur skrifað grein,
sem að mestu er byggð á þessari
ræðu og hefur hún birzt í helztu
dagblöðum á öðrum Norðurlönd-
um og mun birtast í Morgunblað-
inu eftir nokkra daga ásamt svari
Sam Nilssons, forstjóra sænska
sjónvarpsins.
Við Islendingar búum við svo
takmarkaðar sjónvarpssendingar
að það heillar óneitanlega marga
að eiga kost á sjónvarpssending-
um frá öðrum löndum, til þess að
auka fjölbreytni í því sjónvarps-
efni, sem er á boðstólum hér. Og
það er auðvitað aðeins spurning
um nokkur ár þar til við eigum úr
að velja mun fjölbreyttara sjón-
varpsefni en við nú búum við.
Hins vegar vakti það óneitan-
lega athygli áheyrenda á fyrr-
nefndri ráðstefnu að hlusta á Dani
skýra frá því, að þar í landi væri
hægt að ná bæði sænskum og
þýzkum sjónvarpsstöðvum. At-
hugun hefði hins vegar leitt í ljós,
að mjög takmarkaður hópur sjón-
varpsáhorfenda þar í landi fylgd-
ist með þessum erlendu dagskrám.
Sömu sögu höfðu Norðmenn að
segja, en þeir geta nú að einhverju
leyti náð sjónvarpssendingum frá
gervihnetti, sem ástralski blaða-
kóngurinn Rupert Murdoch starf-
rækir. Um þær hefur mikið verið
skrifað í norsk blöð en athugun
hefur leitt í ljós, að lítið er horft á
það sjónvarpsefni í Noregi.
Menn þurfa ekki annað en
kynna sér dagskrár norrænna
sjónvarpsstöðva til þess að átta
sig á þvi, að þar er engin gullnáma
fyrir okkur íslendinga og líklega
afar takmarkað sjónvarpsefni,
sem fellur að okkar smekk. Þeir,
sem telja menningu þjóðarinnar í
hættu vegna þessarar tækni-
þróunar þurfa tæpast að hafa af
því verulegar áhyggjur. Líklegast
er, að íslendingar muni halda sig
mest við íslenzka sjónvarpið, þótt
við eigum kost á öðru.
Það er svo aftur spurning hvaða
tilgangi það þjónar að sjónvarpa
fréttum islenzka sjónvarpsins um
gervihnött á hverju kvöldi til
hinna Norðurlandanna. Er það
gert fyrir íslendinga sem búsettir
eru á öðrum Norðurlöndum eða er
það gert til þess að við getum ver-
ið með?
Tækniþróun í sjónvarpi er mjög
ör. Við lok þessa áratugar verða
sjónvarpssendingar um gervi-
hnetti milli landa jafn algengar og
útvarpssendingar eru nú. Kapal-
sjónvarp ryður sér til rúms og
margvísleg tækni í tengslum við
það. Ríkiseinokun á útvarpi og
sjónvarpi er liðin tíð og þýðingar-
laust að halda í hana. Einn af ís-
lenzku þátttakendunum á sjón-
varpsráðstefnu norrænu ráð-
herranefndarinnar sagði við höf-
und þessa Reykjavíkurbréfs, að
Ríkisútvarpið mundi fyrir lok
þessarar aldar verða orðið álíka
úrelt fyrirbrigði og Viðtækjaverzl-
un ríkisins var orðin síðustu ára-
tugina sem hún starfaði, en það er
fyrir minni yngra fólks. Það er
áreiðanlega nokkuð til í þessu.
Mestu máli skiptir að menn taki
þessari þróun með opnum huga,
hræðist hana ekki en hagnýti sér
kosti hennar í þágu almennings.
Ad standa
vörd um ís-
lenzkatungu
Rökin fyrir tilveru okkar í þessu
landi eru tunga okkar og menning.
Það er frumskylda allra þjóðfé-
lagshópa að standa vörð um tung-
una. Það er ekkert einkamál nokk-
urra sérfræðinga í íslenzku máli.
Þessi skylda hvílir m.a. á at-
vinnulífinu og samtökum þess. Að
undanförnu hafa birzt í Morgun-
blaðinu auglýsingar frá Stjórnun-
arfélagi íslands, sem samtök at-
vinnuveganna og verkalýðshreyf-
ingin standa m.a. að, sem að veru-
legu leyti eða að hluta til hafa ver-
ið á ensku. Þegar Morgunblaðið
spurðist fyrir um það fyrir
skömmu hvers vegna þessar aug-
lýsingar væru á ensku var svarið
það, að reynslan hefði leitt í ljós,
að ekki væri hægt að koma því til
skila á íslenzku um hvað viðkom-
andi námskeið fjallaði. Þetta var
óhugnanlegt svar. Það var reynsla
félagsins að ekki var hægt að
koma því til skila við íslendinga
um hvað námskeið fjallaði nema
birta auglýsinguna á ensku!!
Fyrir nokkru sat höfundur
Reykjavíkurbréfs ársþing at-
vinnuvegasamtaka. Ungir menn,
hámenntaðir í stjórnunarfræðum,
fluttu þar erindi og hvað eftir
annað lögðu þeir áherzlu á mál
sitt með því að grípa til enskra
orða, væntanlega til að koma því
til skila til íslendinga hvað þeir
væru að segja. Nú um helgina lýk-
ur myndarlegri bílasýningu, sem
hlotið hefur erlenda heitið „Auto“
væntanlega til þess að landsmenn
skilji betur að um bílasýningu er
að ræða — eða hvað?
Þetta er stórhættuleg þróun og
hana verður að stöðva þegar í
stað. Forystumenn Stjórnunarfé-
lags íslands og samtaka atvinnu-
vega og verkalýðsfélaga verða að
taka höndum saman um að vernda
íslenzkt mál. Tölvuöldinni hafa
fylgt ný orð og hugtök, sem nota
verður islenzk orð um. Nú eru
menn mjög áhugasamir um bætta
stjórn í atvinnulífinu og tamt að
nota ensk orð um hugtök, sem þar
er fjallað um. Þessum sið verður
að útrýma. Líklega er mesta und-
anhaldið í stöðugri baráttu þjóð-
arinnar fyrir því að varðveita
tungu sína á vettvangi atvinnu-
lífsins um þessar mundir. For-
ystumenn þess eiga að líta á það
sem mikilvægasta verkefni sitt að
snúa þeirri þróun við. Morgun-
blaðið er reiðubúið að leggja þeim
lið.