Morgunblaðið - 16.05.1984, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. MAl 1984
39
Sveinn Ólafsson
„Ekki vil ég láta hjá
líða að segja að ég tel
Þjóðleikhúsið eiga skil-
ið miklar þakkir fyrir að
taka þetta gagnmerka
menningarverk til flutn-
ings, og þá tel ég að
þakka beri bæði leik-
stjóra, flytjendum og
ekki síður leiksviðsmót-
endum þeirra framlag,
— en minni um leið á
inngangsorð þessa pist-
ils um fullkomleikann,
til áréttingar breyti-
legum skoðunum.“
óþarfa menntafjáigleik og sjálf-
umgleði hjá einstöku „listdómend-
um“ en slíkt klæðir aldrei vel, en
þó var látið svo um mælt að fólk
skyldi hvatt til að sjá verkið sjálft
og dæma sjálft. Það var til sóma
fyrir þann sem sagði.
Hið stóra meginatriði var ein-
mitt að hvetja fólk til að sjá
verkið. Ég vildi einmitt gjarnan
geta gert slíkt hið sama. — Svo
illa vill þó til að hætt er sýningum
á þessu merka verki í Þjóðleikhús-
inu. Voru sýningar að mér skilst
alls 19, en sennilegt er að óveður
vetrarins hafi nokkuð dregið úr
fólki að fara eða jafnvel fælt það
frá, svo færri hafi séð en hugsan-
lega hefðu viljað sjá leikritið, og
fólki sé ljóst hve merkilegt leikrit
hér var á ferð, þótt nokkuð ómak-
lega hafi verið um það fjallað, og
það líka hugsanlega eitthvað dreg-
ið úr aðsókn, sem er mikill skaði,
sé það raunin.
Ekki vil ég láta hjá líða að segja
að ég tel Þjoðleikhúsið eiga skilið
miklar þakkir fyrir að taka þetta
gagnmerka menningarverk til
flutnings, og þá tel ég að þakka
beri bæði leikstjóra, flytjendum
og ekki síður leiksviðsmótendum
þeirra framlag, en minni um leið á
inngangsorð þessa pistils um full-
komleikann, til áréttingar breyti-
legum skoðunum.
Ég vildi því nota þetta tækifæri,
um leið og ég þakka Þjóðleikhus-
inu þá ánægju er sýningin veitti
mér, að hvetja til þess að sýningar
verði teknar aftur upp á hausti
komanda, svo fleirum gefist tæki-
færi til að bergja á þeim Mímis-
brunni, sem þetta leikrit verður að
teljast, í sjálfu sér, fyrir þann sem
vill skoða trúna og baráttu
mannsins við sjálfan sig í víðara
samhengi, í ljósi listaverks sem
þessa.
Með þökk fyrir birtinguna.
Ljósm. GBerg
Ný og fullkomin slökkvibifreið
Akureyri, 11. maí.
Slökkvilidi Akureyrar bættist í vikunni vid bflaflota sinn ný og afar fullkomin
slökkvibifreið af Man-gerð og er bifreiðin ein hin stærsta og fullkomnasta í
landinu og vel búin tækjum. Að sögn Tómasar Búa Böðvarssonar, slökkviliðs-
stjóra, mun þetta vera með alfullkomnustu bifreiðum af þessu tagi, sem
framleiddar eru í heiminum í dag og rómaði hann mjög alia fyrirgreiðslu
forráöamanna Krafts hf. í Reykjavík, sem flutti bifreiðina inn. Kaupverð hinnar
nýju bifreiðar með öllum hjálpartækjum mun vera tæpar fjórar milljónir króna
og taldi Tómas Búi, að hún myndi auka öryggi bæjarbúa til mikilla muna, ef til
eldsvoða kæmi.
Flogið til Lux.
Síðan farið til ma.
Köln
Wiirzburg
Munchen
Augsburg
Bodensee-vatn
eyjan Mainau
Rínarfossar
Schaffhausen
Svartiskógur
Freiburg
Heidelberg
Mainz
Koblenz
Lahnstein
Moseldalur
Trier
Rútuferð um Þýskaland
29. júní til 11. júlí
íslenskur fararstjóri,
Franz Gíslason sagnfr.
Þægilegir langferðabílar,
náttúrufegurð, menning,
sögufrægir staðir, verslanir,
listir, næturlíf, góður matur,
o.fl., o.fl., o.fl., o.fl.
Simi19296
Hverfisgata 105.
— eftir Svein Ólafs-
son, Silfurtúni
Fæst mannanna verk eru full-
komin, þótt mörg snilldarverk
hafi þeir skapað í aldanna rás,
sem svo hafa orðið eign kynslóð-
anna eftir þá. A þeim grunni hvíl-
ir menningararfur samtímans, að
ýmsir innblásnir andar, sem hafa
meðtekið neista sköpunarmáttar-
ins frá hinum innri uppsprettum,
sem voru öðrum huldar, hafa
þannig brugðið upp leiftrandi
kyndlum. Þeir hafa þannig oft lýst
upp ýms svið, sem áður voru fyrir
öðrum sveipuð myrkri.
En að allri framsetningu og
túlkun má ávallt finna. — Þar
þarf í raun enga snilii til. Þegar
eitthvað hefir verið hugsað upp,
sem engum datt til hugar áður, þá
er vandalaust að sjá margt annað,
sem hugsanlega gæti komið til
einnig. Enginn var hinsvegar fær
um að byrja. Þar þurfti hugarsnill-
ina til. Þar þurfti getuna til að
klífa hengiflugin, sem engum voru
fær, nema snillingnum, sem hafði
meiri og stærri sýn og meira áræði
en hinir. — Hinum var hinsvegar
auðvelt að fylgja í fótspor hans á
eftir. — Þannig er um alla nýsmíð
og hugverk — vandinn er að láta
sér detta þau í hug — og svo er
hægt að gagnrýna á eftir og segja
hvað gæti farið betur. — Segja má
að þetta sé það sem gerist og aliar
framfarir byggist á. — en gnæfir
samt ekki alltaf frumgjörðin
hæst? og er ekki skylda að gleyma
ekki gildi hennar og afrekinu sem
frumgjörandinn vann?
Hér kemur upp spurningin um
það sem bein afleiðing, hvort þeir,
sem eru þiggjendur ávaxtanna af
innsæi og hugviti frumkvöðlanna,
verða ekki að gæta varúðar í að-
finnslum að hinni miklu frum-
gjörð brautryðjandans? Ber ekki
skapandanum sæmdin óskoruð —
hvað svo sem líður öllum mögu-
leikum til umbóta? — og ber ekki
um leið að varast að rýra framlag-
ið þegar um listasmíð er að ræða?
Því er þetta sagt, að ég átti þess
kost um miðjan vetur að sjá í
Þjóðleikhúsinu leikritið „Tyrkja-
Guddu", eftir sr. Jakob Jónsson,
dr. theol., fv. sóknarprest við Hall-
grímskirkju í Reykjavík. Ég hafði
ekki lesið dóma listagagnrýnenda
áður, svo mín niðurstaða var því
ólituð af skoðunum annarra, sem
leggja öðrum dóma sína til, oft áð-
ur en þeir hafa fengið að sjá það,
sem dæmt er um. — Víst er að
hlutverk „listdómenda“ er vanda-
samt, en það getur um leið verið
afdrifaríkt og því fylgir þannig
mikil ábyrgð að móta öðrum skoð-
anir — ef ekki er gætt ýtrustu
varfærni og hófsamlegrar sann-
girni í umsögnunum. — Og „ein-
hver“ þröngur og einhliða list-
rænn strangleiki getur því verið
vafasamur, því hægt er að gera
efni og mönnum rangt til ef ekki
er höfð aðgát. — Að vísu hvílir sú
skylda á, að benda á einhverja
meingalia og hugsanlega óhæfu,
en þar verður að krefjast dóm-
greindar og sanngirni af hálfu
listdómenda sem slíkra vegna
stöðu þeirra, annað sæmir ekki. —
Um slíkt er óþarfi að tala í sam-
bandi við þetta leikrit og höfund
þess.
Enginn þarf að fara í neinar
grafgötur um það, að þetta leikrit
er augljóslega tilkomið sem inn-
legg í trúarleg viðhorf og hugsun.
Það er enda ritað af presti og and-
ans manni. — Hverja umfjöllun
slík verk fá „listrænt" séð hefir
því mjög margar hliðar og þar
hljóta að koma mörg og víðtæk
sjónarmið inní. Hugsanlega getur
hið veigamikla trúarlega innlegg
séra Jakobs í þessu verki dulist
þeim, sem eingöngu hugsa „list-
rænt“, en í augum þeirra, sem
meta slík málefni meðal hins
æðsta, hlýtur þetta verk að teljast
afburðaverk og merkt innlegg í
trúararf þessarar litlu, en gáfuðu
þjóðar, því það eru íslendingar. Og
þeir eiga sér andlega afreksmenn
á heimsmælikvarða eins og séra
Hallgrím Pétursson, sem ekki eiga
sér marga sína líka fyrr eða síðar.
Það er heldur ekki óeðlilegt að
æfiþættir og duldar gátur í því
sambandi liggi prestinum þungt á
hjarta, sem þjónaði kirkjunni,
sem við séra Hallgrím er kennd,
og það hlýtur að undirstrika
markmiðin.
Þótt segja megi með fullkomn-
um rétti að veruleg uppistaða
söguþráðar leikritsins felist í bar-
áttu Guðríðar, eiginkonu séra
Hallgríms — „Tyrkja-Guddu“ —
við sjálfa sig, þá verður ekki fram-
hjá því gengið, að hér er einnig um
miklu dýpri kenningu að ræða.
Ekki er aðeins fjallað um baráttu
einnar sálar við sjálfa sig, heldur í
miklu stærra mæli, um baráttu
mannsandans við spurningarnar
um örlagarás lífs hans, eðli guð-
dómsins og afstöðu til manneskj-
unnar, afdrifa hennar og þroska;
eðli ills og góðs, og hversu lífs-
reynslan orki til sáluhjálpar í
tíma og eilífð. Hér er viðfangsefn-
ið sálarheill kynslóðanna, og í því
augnamiði dregin upp mynd af yf-
irþyrmandi örlagasköpum, er
mæta litlu og óvörðu samfélagi í
þessu fátæka og afskekkta landi,
— og einum einstaklingi. Og um
leið og þau örlög eru rakin og
sundurgreind er leitast við að
sýna hvern þátt þau hugsanlega
hafa átt í sköpun hins mikla
meistaraverks — Passíusálmanna
— í æfi eins mesta afreksmanns
andans með þessari þjóð — jafn-
vel haft úrslitaáhrif um tilurð
þessa ómetanlega þáttar menn-
ingar og trúararfs þjóðar vorrar.
A þetta sýndist mér ekki lögð
nein veruleg áhersla í umsögnum
„listdómendanna" þegar þeir fjöll-
uðu um framlag séra Jakobs og
markmið með sköpun þessa merka
listaverks. Mér fannst það fara
verulega milli mála, að hér væri
um að ræða sígildan boðskap til
þjóðarinnar á öllum tímum, en
ekki aðeins sögulegt verk til að
sýna örlagaríkar myndir úr lífi
þjóðarinnar, sem sumum finnst,
að því er sýnist, að mætti gjarnan
kyrrt liggja og eigi lítið erindi til
hinnar „nýju upplýstu aldar", sem
við lifum á. — Allt sem gefur vís-
bendingu um slíkt sýnist byggt á
varhugaverðum misskilningi, þótt
ekki sé nema vegna þess aðeins, að
„að fortíð skal hyggja, ef frumlegt
skai byggja", eins og skáldið Einar
Benediktsson kvað, til áminningar
um, að glata ekki sýninni til for-
tíðarinnar, þótt glys og mýrarljós
samtíðarinnar slái ofbirtu í augu
manna, þegar þeir horfa til „af-
reka samtíðar sinnar" stærilátum
huga.
Þótt nokkuð gætti gáleysislegs
orðafars í sumum umsögnum, skal
þó sagt til hróss, að sumt var þar
jákvætt og sanngjarnt. Það sem
stakk þó mest í augu og mér líkaði
verst var, að nokkuð örlaði á
Tyrkja-Gudda