Morgunblaðið - 01.11.1984, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 1984
Indira Gandhi og Anwar Sadat. Bæði féllu fyrir hendi örygg-
isvarða sinna.
Með Ronald Reagan forseta Bandaríkjanna ...
... og Elísabetu Bretadrottningu.

Að Indiru
Gandhi látinni
Nehru ásamt Indiru og sonum hennar. Myndin mun vera tekin skömmu eftir
1950.
eftir Jóhönnu
Kristjónsdóttur
VIÐ lát Indiru Gandhi forsætis-
ráðherra Indlands og eins mesta
áhrifamanns í stjórnmálum sam-
tíðarinnar telja ýmsir kaldhæðni í
því að hún komst til valda árið 1966
vegna þess að hún var dóttir Nehr-
us fyrrverandi forsætisráðherra og
vegna þess að helztu forystumenn
Congress-flokksins töldu hana ekki
mikinn bóg og myndi verða auðveld
I samskiptum. Með stuðningi þeirra
bar hún sigurorð af Morai Desai og
tók við forsætisráðherraembættinu.
En foringjar Congress-flokksins
gátu hvorki ráðið við hana né töldu
hana auðvelda viðskiptis. Þar með
rann upp Indiru-tímabilið, sem stóð
til 1977 er hún hrökklaðist frá völd-
um eftir að Janata-bandalagið vann
mikinn sigur. Hún sætti málshöfð-
unum fyrir spillingu og valdníðslu
og var jafnvel grunuð um að hafa
skipulagt dráp og morð á andstæð-
ingum sínum. Sat í fangelsi nokkr-
um sinnum á þessum tíma og fram-
an af valdatíma Desai voru fáir
stjórnmálaskýrendur sem reiknuðu
með að hún ætti afturkvæmt á
valdastól. En af sinni alkunnu
hörku lagði hún ekki árar í bát og í
janúar 1980 vann Congress-flokkur-
inn undir hennar forystu stórsigur
og hún tók á ný við embætti forsæt-
isráðherra. Margir tóku svo til orða
um úrslit kosninganna og sigur Ind-
iru, að þetta væri mesta pólitíska
upprisa samtíðar.
A sama hátt og sumir fæðast til
auðlegðar var Indira Priyadarshini
Nehru fædd til stjórnmála og valda.
Hún fæddist 19. nóvember 1917 og
var einkabarn Jawaharlal og Kam-
ölu Nehru. Amma hennar Motilal
Nehru var í fremstu víglínu þeirra
sem börðust fyrir sjálfstæði Ind-
lands, faðir hennar leiddi indversku
þjóðina sem forsætisráðherra frá
því að Indverjar fengu sjálfstæði
1947 og til dauðadags. Bernskuár
hennar mótuðust af afskiptum
skyldmenna hennar af sjálfstæðis-
baráttu Indverja og hún rifjaði oft
upp þegar fjölskylda hennar
brenndi útlendar flíkur til að leggja
áherslu á andúð á þeim kverkatök-
um, sem Bretar héldu innlendum
fataiðnaði í. Sjö ára gömul kom hún
á laggirnar vinnuhóp með nokkrum
jafnöldrum sínum til að vefa sinn
eigin fatnað. Síðar henti gestur
gaman að því að hún gæti trútt um
talað, sem ætti útlenda brúðu. „Ég
braut heilann um málið dögum
saman," sagði hún síöar. „Mér þótti
ákaflega vænt um þessa brúðu.
Loks tókst mér að gera upp hug
minn, ég fór upp á svalir og kveikti
í brúðunni og brenndi hana til ösku
... og grét í marga daga á eftir.“
Hún gekk í klausturskóla í A11-
ahbad, nú Uttar Pradesh og síðar
var hún við framhaldsnám í Sviss
og stundaði háskólanám í Oxford á
Englandi. Ein af meginástæðunum
fyrir því var að vinur hennar Fer-
oze Gandhi var við hagfræðinám í
Englandi. Þau gengu I hjónaband
1942, gegn vilja ættingja: hún var
hindu, hann parsi — fámennur
trúflokkur sem tilbiður eldinn. Þau
hjón eignuðust soninn Rajiv árið
1944 og Sanjay tveimur árum síðar.
Um hríð lagði hún afskipti af
stjórnmálum á hiiluna og sinnti
húsmóðurhlutverkinu.
Árið 1950, þegar Nehru var orð-
inn ekkjumaður, lét Indira undan
fortölum hans og flutti til Delhí og
gerðist húsfreyja á heimili föður
síns. Þau hjón fjarlægðust eftir það
en slitu þó ekki samvistir. Hann
lést árið 1960 og hafði þá setið á
þingi um hríð.
Indira Gandhi var kosinn for-
maður Congressflokksins 1959 og
eftir andlát Nehrus varð hún upp-
lýsingamálaráðherra I stjórn L.B.
Shastris. Shastris lést skyndilega
hálfu öðru ári síðar og eftir nokkur
átök við Desai, eins og sagði frá í
upphafi, varð hún forsætisráð-
herra. Hún var endurkjörin árið
1967 og 1971, tapaði 1977 en náði
svo kjöri 1980.
Öll stjórnarár hennar var mikil
innanlandsólga á Indlandi. Stuðn-
ingsmenn hennar áttu ekki nógu
sterk orð til að lýsa snilld hennar
og viti, kölluðu hana pólitískt
ofurmenni og sögðu persónutöfra
hennar göldrum líkasta. Andstæð-
ingar hennar vönduðu henni ekki
kveðjurnar og sökuðu hana um ein-
ræði og staðhæfðu að hún hefði
ekkert vit á stjórnmálum, hún
sæktist eftir valdinu valdsins
vegna. Þekktur blaðamaður ind-
verskur, Nihal Singh, skrifaði ein-
hverju sinni um hana: „Hún hefur
alltaf verið slakur þingmaður og
stjórnmálamaður. Styrkur hennar
liggur I að geta leikið mörgum
skjöldum, teflt mönnum hverjum á
móti öðrum, stýrt stuönings-
mönnum sínum eins og strengja-
brúðum og hún er meistari i að
telja fólk á sitt band. Hún gerir allt
að eigin geðþótta og virðir ekki leik-
reglur.“
Indira Gandhi leiddi Indverja inn
I kjarnorkuöldina árið 1974, þegar
Indverjar sprengdu sína fyrstu
neðanjarðarkjarnorkusprengju og
inn í geimöldina 1980, þegar þeir
skutu sfnum eigin hnetti á loft. En
hún gat ekki leitt Indverja út úr
hungrinu og eymdinni, hvað svo
sem öllum fullyrðingum hennar leið
um að hún bæri hag hinna verst
settu fyrir brjósti mest allra. Henni
tókst ekki að draga úr sundrungu
og hatrömmum deilum milli trú-
flokka og ættflokka og þrátt fyrir
vilja hennar til að draga úr fólks-
fjölgun tókst það ekki heldur.
Hún var að margra dómi á há-
tindi vinsælda sinna síðari hluta
árs 1971, þegar indverski herinn
réðst gegn Pakistönum, sem voru að
Fáeinir persónulegir minnismolar um Indiru Gandhi
Það Wýtur að vera stórkost-
legt að eiga heima á íslandi
eftir Jóhönnu
Kristjónsdóttur
„ÉG GERl ekki ráð fyrir að neinir
dramatískir atburðir gerist alveg í
bráð, þótt ég hafi unnið þennan sig-
ur,“ sagði Indira Gandhi, fyrrver-
andi forsætisráðherra, í viðtali við
blaðamann Mbl. á heimili sínu í
Nýju Delhi. „Janatabandalagið hef-
ur mikinn þingmeirihluta og er ekki
í sýnilegri hættu. En Desai og menn
hans eru hræddir. Menn sem eru
fullir haturs og hræðslu og vanmátt-
ar geta komið mörgu illu til leiðar.
En ég dæmi ekki stjórn Desais, hún
sér fyrir því sjálf.“
Þetta er upphafið á viðtali í
Mbl., sem ég átti við Indiru
Gandhi, á heimili hennar í Well-
ington Crescent I N-Delhi, í ný-
byrjuðum nóvember 1978. Hún
hafði þá unnið glæsilegan sigur í
aukakosningum og var á hvers
manns vörum. „Hún mun koma
aftur eins og þruma,“ sögðu menn.
Það var út af fyrir sig sama við
hvern var talað: Allir voru með
hugann við það, hvað upp myndi
renna undursamleg tíð ef bara
Indira tæki við aftur. Þrátt fyrir
að menn höfðu svo sem ekki
gleymt tímabili neyðarástands-
laganna.
Ég spurðist fyrir á Hotel
Mauryia, hvar Indira Gandhi ætti
heima og hvort ég gæti fengið
símanúmerið. Það varð uppi fótur
og fit. Hótelstjórinn var kvaddur á
vettvang. Hann sagðist ekki hafa
nokkra trú á að Indira fengist til
að tala við mig, henni væri kalt til
blaðamanna eftir skrif um hana
undanfarin ár.
Eftir að hafa fengið símanúm-
erið, skundaði ég til herbergis og
byrjaði að hringja. Það var skellt
á mig um leið og ég sagðist vera
blaðamaður. Þetta leit ekki gæfu-
lega út. Ég ákvað að láta duga að
segjast vera frá íslandi. Og mig
langaöi til að hitta frú Gandhi.
Tíu mínútum síðar brunuðum
við leigubílstjórinn til heimilis
Indiru. Hann hafði orðið öldungis
hissa þegar ég nefndi heimilis-
fangið. Ég reyndi að sýnast brött
og eins og ekkert væri sjálfsagð-
ara en bregða sér I heimsókn til
Indiru Gandhi annað veifið.
Það var liðið á daginn og hitinn
kominn niður í þrjátíu stig. (Jti
fyrir heimili Indiru var fjöldi
manns og blóm og gjafir hvers
konar höfðu verið lagðar á gang-
stéttina. Blaðafulltrúi hennar tók
á móti mér: Konan frá tslandi var
komin. Hvort ég gæti beðið augna-
blik, frúin væri að búa til te handa
okkur.
Ég skellti mér dálítið stressuð
niður í sófa í heimilislegri stofu og
hugsaði sem svo, að kannski
myndi Indira henda mér út, þegar
hún heyrði að ég væri blaðamaöur.
Örskömmu seinna kom hún inn
með bolla og teketil á bakka. Ég
man hún var í ljósum sari, lágvax-
in og fínleg. Það var erfitt að
ímynda sér að þarna væri sjálf
hörkukellingin komin. Hún sagði
að sér þætti svo framúrskarandi
sniðugt að íslendingi skyldi detta f
hug að koma í heimsókn, og tók
því síðan af stakri stillingu þegar
ég sagðist vera blaðamaður. Gaf
sér ágætan tíma og var þó á förum
til Bretlands eftir fáeina klukku-
tíma. Dætur Raijvs sonar hennar
og tveir stæðilegir hundar birtust
einnig á vettvangi og fengu hlýleg-
ar móttökur hennar.
í þessu samtali sagði hún:
„Eg varð ekki bitur þegar ég
tapaði. Ég er alin upp samkvæmt
hindú, tek því sem að höndum ber
<neð jafnaðargeði. Ég er svona
oftar en ekki á miðlínunni og þess
vegna er ég heldur ekki hamslaus
Indira Gandhi
af sigurgleði nú þótt vissulega
fagni ég. Ég hef þá bjargföstu trú
að ég geti unnið þjóð minni gagn.
En ég og fjölskylda mín höfum
orðið að þola miklar raunir sl. ár.
Samt hef ég alltaf fundið velvilj-
ann líka.“
Aðspurð um þá áhættu sem hún
tók, þegar hún aflétti skyndilega
neyðarlögunum og ákvað að efna
til kosninga sagðist hún ekki hafa
talið sig tefla I tvísýnu, en það
hefði komið í ljós að hún hefði