Morgunblaðið - 07.11.1984, Qupperneq 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. NÓVEMBER 1984
1F Hvaða bækur ættum við að
1 r lesa fyrir jólabókaflóðið?
texti: JÓHANNA KRISTJÓNSDÓTTIR
Cathy C. Spellman: So Many Part-
ings
Útg. Fontana/Collins
Þetta mun vera fyrsta bók
Spellmans, nær að vera um sex
hundruð blaðsíður og hefst á ír-
landi 1882. Stúlkan Mary Dalton
er af fátæku fólki komin, en með
henni og óðalsbóndasyninum
Michael Hartington takast ástir.
Foreldrum hans þykir það heldur
en ekki verra, en Michael gengst
við ást sinni og þeim ávexti
drengnum Tom, sem af verður. En
þegar Michael deyr eru mæðginin
meira og minna hrakin á brott og
Mary fer til Ameríku, þar sem hún
á erfiða tíð unz hún kemst í kynni
við vænan mann og giftist honum
og hleður niður nýjum börnum.
Tom, sonurinn, á heldur erfiða ævi
og ekki tekur betra við, þegar
hann langar að hitta móður sína í
Nýja heiminum, hún þorir öldung-
is ekki að gangast við þessum
lausaleiksdreng sínum, sem hún
hefur aldrei dirfst að segja manni
sínum frá. Tom Dalton verður
smám saman aðalpersóna bókar-
innar og frá því hann kemur til
Ameríku er hann staðráðinn í að
koma undir sig fótunum. Auðvitað
verður hann að kynnast ýmsum
hörmungum og vondri reynslu,
valdagræðgi náungans og svik-
semi. Samt var Tom Dalton maður
til að skapa sér draum úr því sem
ónýtt virtist og snúa vonbrigðum í
gleði. Þetta er vönduð bók og allt-
of löng. En þrátt fyrir það eru
plúsarnir fleiri en mínusarnir —
svona sem afþreying að minnsta
kosti.
Grete Roulund: De smá söstre
Útg. Rhodos
Grete Roulund er býsna þekktur
spennusagnahöfundur. Samt
finnst mér þessi De smá söstre
ekki vera lík neinni af þeim fyrri
bókum hennar sem ég hef lesið.
Bókin hefst við endastöð farþega-
vagnsins í útjaðri eyðimerkurinn-
ar. Hér býr dularfull vera og
Bandaríkjamaður sem er af tilvilj-
un á ferð — eða kannski er það
ekki tilviljun — kemst á slóð hans
og þykir atferli verunnar ákaflega
kyndugt. í hvert skipti sem þessi
kynjavera hefur eytt því sem und-
ir höndum var, hverfur veran aft-
ur inn í eyðimörkina og snýr aftur
með gullna höggmynd af ketti.
Gullkötturinn er seldur fyrir
offjár og svo lifir hann á því sem
inn kemur um tíma og hverfur þá
aftur. Bandaríski aðkomumaður-
inn áttar sig á, og varla vonum
seinna, að úti í eyðimörkinni hljóti
að vera falinn fjársjóður gullkatt-
anna og hann reynir að koma
höndum yfir fjársjóðinn.
Þeir eru nokkrir sem verða
höfðinu styttri á leið hans um
eyðimörkina og hann veit heldur
ekki, að hann verður að halda i
heiðri ákveðnar en mjög strangar
reglur til að komast heill á húfi
þangað sem kettirnir eru fólgnir.
það eru Litlu systurnar sem gæta
kattanna og það er ekki fyrr en
um seinan að aðkomumaðurinn
uppgötvar að þær eru blóðsugur.
Eins og ég sagði er þessi bók
ákaflega ólík öðrum þeim sem ég
hef lesið eftir Grete Roulund. Hún
er skrítnari og flóknari, óhugnar-
legri og langtum skemmtilegri en
allar hinar.
Michael Skovmand: Den Sidste Tur-
ist í Europa
Útg. Modtryk
Þessi bók vekur forvitni vegna
undirtitils hennar sem er „Evr-
ópuþingskrimmi". Það er hægt að
búa til sögusvið alls staðar sé
ímyndunaraflið á sínum stað. Og
er ekki hægt að segja annað en
það sé í þessu fína lagi hjá Micha-
el Skovmand.
Anders Winther er duglegur og
trúr embættismaður hjá Evrópu-
ráðinu. En líf hans breytist heldur
MICHAEL SKOVMAND
EUROPA
en EF krhml
RHODESIAto
ZIMBABWE
MiIesHudson
betur þegar hann kemur höndum
yfir skjal, sem sýnir að það eru ill
öfl að verki undir sléttu og felldu
yfirborðinu.
Þrátt fyrir ofsóknir, valdbeit-
ingu og morð tekst „öryggisþjón-
ustunni“ ekki að þagga niður í
Winther. Sambandið við blaða-
mann sem gengur undir nafninu
Lasse er líftryggingin og lífæðin.
En Anders Winther hefur orðið að
horfa upp á svo spillta atburðarás
að hann, sem áður var borgara-
legur, hlutlaus og heldur litlaus,
teflir á tæpasta vaðið og hann ger-
ir sér þó grein fyrir að frami hans
og hvað þá heldur fjölskylda munu
sennilega verða að súpa seyðið af
„ærleika" hans.
Með skjölin í tösku sinni reynir
hann að koma upp um samsærið
og hikar ekki við að vaða inn í
ljónagryfjuna sjálfa.
Michael Skovman er fæddur
1946. Hann hefur árum saman
gegnt starfi hjá Evrópuþinginu en
hefur nú flutt aftur heim til Dan-
merkur og kennir við Árósaskóla.
Þetta er hans fyrsta bók að því er
segir í tilkynningu frá forlaginu
„en vonandi ekki hin síðasta“. Það
er svo smekksatriði hvort maður
tekur undir það.
Miles Hudson: Triumph or Tragedy,
Rhodesia to Zimbabwe
Útg. Hamish Hamilton
Kannski er dálítið fráleitt að
taka bók eins og þessa með í svona
dálk, hér er ekki á ferð afþrey-
ingarbók, heldur sagnfræði. Svo
má auðvitað líka velta fyrir sér,
hversu almennan áhuga menn
hafa hér á landi á Rhódesíu, sem
nú heitir Zimbabwe. Fréttir birt-
ust frá Ródesíu dag hvern um ára-
bil. Menn greindi á í afstöðu til
stjórnarinnar sem sat við völd:
var þar einræði hvíta mannsins og
voru fótum troðin réttindi svert-
ingja í landinu? Líklega geta fiest-
ir verið sammála um að potturinn
var brotinn víða. En það má líka
velta fyrir sér hvernig framvinda
mála hefur verið síðustu árin og
menn greinir án efa á um það eins
og flest í sambandi við stjórnun
þessa lands.
Miles Hudson er fyrst og fremst
að skrifa þessa bók til upplýsingar
og fræðslu og kemur margt á
óvart í bókinni, meðal annars lýs-
ing hans á íbúum landsins hvort
sem svartir eða hvítur eru. Saga
Ródesíu er rakin langt aftur og
hvernig sem á málið er litið finnst
mér mikill fengur að því að lesa
þessa bók vegna þess sem þar er
sagt. Kannski má á stöku stað
deila um hvernig það er sagt. En
áhugi íslendinga á öðrum þjóðum
þótt fjarlægar séu er óskiptur.
Afríka hefur kannski orðið útund-
an. Auk þess sem það er erfitt að
setja sig inn í hugsunarhátt og til-
tektir í svo mikilli fjarlægð. En
skaðar ekki að reyna.
Hjarta í snjó
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Sænska skáldið Lars Lundkvist
sækir margt til Sama. Að ein-
kunnarorðum nýjustu ljóðabókar
sinnar: SNÖ, útg. Norstedts 1983,
hefur hann valið áminningu eftir
Johan Turi:
„Dýrin, trén, steinarnir og aðrir
dauðir hlutir hafa glatað hæfileik-
anum til að tala, en ekki heyrn og
skynsemi, og þess vegna eigum við
að fara vel með dýrin og líta á alla
hluti sem væru þeir lifandi,
heyrðu og skildu.”
Varla verður annað sagt en Lars
Lundkvist sé þessu trúr í ljóðum
sínum. Fyrsta bók hans, Offer-
trumma, kom út 1950. Úrval
fyrstu sjö bókanna birtist í Saxen
i snön (1976). Með Koöga (1977) og
Hár (1980) vann hann mjög á og
engum blandaðist nú hugur um að
hann er með athyglisverðari
skáldum í Svíþjóð.
Lars Lundkvist hefur að því
leyti nokkra sérstöðu í sænskum
nútímaskáldskap að ljóð hans
fjalla fiest um landsbyggðina, ekki
síst Vesturbotn, en þaðan er hann
ættaður. Hve náttúran og dagleg
störf eru ríkur þáttur ljóðanna
minnir á Samana, sem hann
hreifst svo snemma af, en hefur þó
fjarlægst með árunum.
I gömlu ljóði sem nefnist 1943
og tekur mið af samtímaatburðum
standa þessi eftirtektarverðu orð:
Verdum við ad tala um stríð og byltingar?
Ek vil tala um mitt eigið hjarta.
Lars Lundkvist
Þótt Lars Lundkvist sé síst af
öllu skáld í fílabeinsturni eru hin-
ar mannlegu tilfinningar það sem
hann yrkir um. Það slær til dæmis
heitt hjarta í Snö.
Ljóðin í Snö (bókin er 209 bls.)
eru fjölbreytt að efnisvali. Mörg
þeirra eru um fugla eða réttara
sagt fugla og menn því að mann-
legir eiginleikar eru áberandi hjá
fuglunum. Kannski er það þess
vegna sem við skjótum þá og elsk-
um þá eins og skáldið segir. I
hjörtum okkar búa vængjuð gleði-
tíðindi fuglanna og líka spurnir af
dauðanum.
Um samhengi náttúrunnar þar
sem allt er hluti sköpunarinnar
yrkir Lars Lundkvist. Sá sem
hrækir á jörðina hrækir á sjálfan
sig. Allt er heilagt og tilkomumik-
ið. En það sem ber af öðru er ást-
in. Um hana yrkir Lars Lundkvist
mikið.
Mörg ljóðanna eru í senn ferða-
og ástarljóð. Það er mikil hreyfing
í þessum ljóðum, órói. Á ferðum
sínum rifjar skáldið upp liðinn
tíma, skýtur inn myndum úr
bernsku sinni, hugleiðir framtíð-
ina. Vissulega er uggur í þessum
þönkum. Meðal þess sem Lars
Lundkvist óttast eru hvers kyns
vímuefni sem æskufólk notar í því
skyni að flýja gráma hversdags-
ins.
Líklega mætti segja að ljóð Lars
Lundkvists væru dæmigerð fyrir
það hve hann á auðvelt með að
benda okkur á fegurð daglegs lífs,
hið óvænta sem er allt í kring um
okkur. Hann getur verið fyndinn
og hæðinn: Ég er umvafinn ást og
hlýju./ Hundarnir elska mig og
skordýrin —/ maríuhæna beit mig
áðan/ frelsið gerði hana ruglaða.
Hann biður Guð um að leyfa sér
sem lengst að fylgjast með undr-
um lífsins og hjálpa sér við að
gera greinarmun á lærum kvenna
og nýföllnum snjó.
Það er einkennandi fyrir skáld-
skap Lars Lundkvists í heild hve
upptekinn hann er af Biblíunni,
vitnar oft til hennar.
Annars minna ljóð hans oft á
dagbækur. Það er eins og skáldið
leitist við að gefa sem nákvæm-
asta skýrslu um líf sitt. En þessi
skýrslugerð er aldrei þurr upp-
talning, litlausar endurtekningar.
Þegar minnst varir fá orðin nýja
merkingu, fá lesandann til að
hrökkva við. Það er ekki síst í
minningarljóðunum um nýlátna
konu skáldsins sem þessi ljóð öðl-
ast dýpt, oft í opinskáum og ein-
lægum myndum úr sambúð þeirra
hjóna.
Pólitískur flótti
með skakkan pól
Kvíkmyndír
Árni Þórarinsson
Bíóhöllin: Ævintýralegur flótti —
Night ( Tossing.
Bandarísk. Árgerð 1981.
Handrit: John McGreevey.
Leikstjóri: Delbert Mann.
Aðalhlutverk: John Hurt, Jane A(-
exander, Beau Bridges.
Það er í sjálfu sér virðingar-
verð framkvæmd hjá Walt
Disney-félaginu að gera þessa
bíómynd um flótta tveggja fjöl-
skyldna úr ófrelsinu í Austur-
Þýskalandi yfir í frelsið í Vest-
ur-Þýskalandi. Þetta er sann-
sögulegt ævintýri og sitthvað
spennandi í sjálfri framkvæmd
flóttans í heimagerðum loftbelg.
En skrásetning þessara stað-
reynda á filmu verður því miður
daufleg og þurr.
Ævintýralegur flótti er ein-
hvern veginn öll fyrirsjáanleg;
ekkert kemur nógu mikið á
óvart. Eftir heldur klaufalega
kynningu á aðalpersónum, fjöl-
skyldum þeirra John Hurts og
Beau Bridges, sviplitlum en geð-
þekkum hversdagshetjum, rekur
myndin sig áfram vélrænt til
endaloka sem frá upphafi liggja
á borðinu. Hér er allt á sínum
stað: hinn erfiði undirbúningur,
smá persónuágreiningur, smá
áföll, fyrsta fióttatilraun, önnur
John Hurt hefði átt að flýja hlut-
verk sitt í Ævintýralegum flótta.
fióttatilraun, hurð skellur nærri
hælum þegar vonda ríkislögregl-
an kemst á sporið, og lukka og
gleði þegar lent er handan múrs-
ins. Einstök atriði eru að visu
ágætlega hugsuð, einsog áhyggj-
ur eiginkonunnar af því að heim-
ilið sé ekki nógu hreint fyrir
húsleit ríkislögreglunnar eftir
flóttann og beri henni ekki nægi-
lega gott vitni sem húsmóður.
En persónurnar eru allt of rýrar
til að ágætir leikarar hafi úr ein-
hverju að moða. Þetta er göf-
ugmannlegt allt saman, en
Ævintýralegur flótti er bara
ævintýralega flöt.