Morgunblaðið - 20.11.1984, Blaðsíða 48

56
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. NÓVEMBER 1984
Hver er hagurinn af
nýja álsamningnum?
eftir Gunnar G.
Schram
Snemma í síðasta mánuði náðist
samkomulag við Alusuisse í þeirri
deilu sem staðið hefur undanfarin
ár. Samið var um nýtt raforkuverð
til álversins i Straumsvík. Jafn-
framt náðist samkomulag um að
ljúka með dómsátt deilumálum
liðins tíma um skattamál fyrir-
tækisins.
Þetta samkomulag liggur nú
fyrir Alþingi sem þessa dagana
vegur og metur þann áfanga í
samskiptum ísiands og þessa stór-
iðjufyrirtækis og mun innan tíðar
láta uppi álit sitt á hinu nýja sam-
komulagi. Þess vegna er eðlilegt
að menn spyrji á þessum tíma-
mótum hvaða hag við íslendingar
munum hafa af hinu nýja sam-
komulagi, hverjir eru helstu kostir
þess og gallar. Hér á eftir verður
drepið á nokkur atriði, sem þar
skipta máli, og reynt að vega það
og meta hvers virði þær breyt-
ingar eru sem náðst hafa fram í
samningunum.
Tvöföldun orku-
verðsins
Þegar núverandi ríkisstjórn tók
við stjórnartaumunum snemma
sumars á síðasta ári óskaði hún
þegar í stað eftir því við Alusuisse
að endurskoðun hæfist á samning-
um um álbræðsluna í Straumsvík.
Fljótlega varð ljóst að þar var um
tvö mál að ræða sem skiptu höfuð-
máli: að ná fram hækkun orku-
verðsins og setja niður deilur lið-
ins tíma milli málsaðila.
Þegar viðræðurnar hófust í
júnímánuði 1983 var orkuverðið til
álversins tæplega 6.5 mill. Með
bráðabirgðasamkomulagi sem
náðist þann 23. september, eftir
þriggja mánaða viðræður, fékkst
þetta verð hækkað um tæplega
50% eða í 9.5 mill. Sú verðhækkun
jafngilti um 140 millj. kr. tekju-
auka fyrir Landsvirkjun á einu
ári.
Af hálfu fslenskra stjórnvalda
var þessi orkuverðshækkun þó
GANGIER
HAU8T 1«S4
Gangleri
SÍÐARA hefti 58. árgangs er komið
út. Blaðið er að venju % bls. með
greinum um andleg mál.
Meðal efnis er grein um sam-
anburð á skoðunum Williams
James og Sigurðar Nordal. Grein
er um heilastarfsemi Japana og
kafli úr bók Matthíasar Jónasson-
ar um eðli drauma. Skyggn kona
segir frá lífsútsýn sinni og reynslu
í öðrum heimi. Grein er um hug-
ræna þögn og önnur eftir J.
Krishnamurti um orð og veru-
leika. Greinarflokkur er um búdd-
hisma og Siva-sútrur. Einnig er
grein um snjómanninn og aðrar
slíkar verur sem víða hafa sést.
Alls eru 19 greinar nú í Gang-
lera, auk smáefnis.
ekki talin fullnægjandi, þrátt
fyrir það að hér hefði náðst fram
svipað orkuverð og álver greiða í
Noregi, sem er eitt helsta sam-
keppnisland okkar á þessu sviði.
Áfram var því haldið samning-
um og nú hefur verið samið um
mun hærra orkuverð. Það verð er
12.5—18.5 mill. Hér er því bæði
um lágmarksverð og hámarksverð
að ræða og er það að meiri hluta
til tengt verði á áli í heiminum.
Þegar verðið á áli er lágt, eins og
nú standa sakir, yrði orkuverðið
nálægt neðri mörkunum en fer
síðan hækkandi með hækkuðu ál-
verði. Það verð sem álverið í
Straumsvík myndi greiða, ef hinn
nýi samningur væri nú í gildi, er
um 12.8 mill. Er þar um að ræða
nær 100% hækkun frá þvf verði
sem f gildi var fram á siðasta
haust. Ef litið er á allt árið 1984
hefði hinn nýi samningur gefið
orkuverð að upphæð 13.8 mill.
Af þessu sést að lágmarksverðið
í hinum nýja samningi felur í sér
a.m.k. tvöföldun orkuverðsins frá
því sem verið hefur. Jafnframt
mun orkuverðið geta allt að þvf
þrefaldast, ef álverð fer hækkandi
í heiminum, eins og flestar spár
standa til, eða orðið 18.5 mill.
Medalverðiö 15 mill
næstu árin
Það er eðlilegt að spurt sé hvert
líklegt sé að orkuverðið muni
reynast á næstu fímm árum, eða
þar til þennan nýja samning má
taka til endurskoðunar. Lands-
virkjun hefur farið þess á leit við
þrjú alþjóðleg ráðgjafarfyrirtæki
á sviði álframleiðslu og markaðs-
kannana að þau létu uppi álit sitt
um þróun álverðs á næstu fimm
árum. Tvö fyrirtækin eru banda-
rísk, Chase Econometrics og Re-
source Strategies Ltd. en eitt
breskt, J.F. King. Spár hinna er-
lendu sérfræðinga eru þær að á
þessu tímabili muni álverðið gefa
skv. nýja samningnum að meðal-
tali um 15 mill.
Meðalverð í Evrópu
nú 14.6 mil)
Fróðlegt er þessu til saman-
burðar að líta á það hvert sé það
meðalverð sem álver f Evrópu
greiða fyrir orkuna í dag. Það er
14.5 mill. Hæst er það í dag á
Spáni, 19 mill, en lægst í Noregi
eða aðeins 8.7 mill. Nýlega gekk
gerðardómur f Grikklandi um
orkuverð til álversins þar. Með
honum hækkaði orkuverðið frá
brúnkolaorkuverinu f 19.5 mill en
orkan frá vatnsorkuverinu er enn
aðeins 10 mill. Meðalverðið f
Grikklandi er því eftir dóminn 15
mill.
I þessu sambandi skal þess
einnig getið að sérfræðingar ís-
lands og Alusuisse gerðu könnun á
því hver samkeppnisaðstaða ál-
vers á íslandi væri miðað við
keppinauta í Evrópu og Ameríku.
Var niðurstaðan sú að vegna fjar-
lægðar og annarra atriða væri
samkeppnisaðstaðan hér á landi
gagnvart álverum í Evrópu lakari
sem nemur allt að 4 millum. Gefur
það orkuverð sem er 10.5 mill, en
eins og fyrr sagði hefur nú verið
samið um mun hærra orkuverð
hér á landi en sú tala gefur til
kynna.
Hver er framleiðslu-
kostnaður orkunnar?
Þegar um þessa hluti er rætt
skiptir vitanlega miklu máli að
líta á það hver sé framleiðslu-
kostnaður þeirrar orku, sem álver-
ið kaupir af Landsvirkjun frá Búr-
felli.
Samkvæmt bókum Landsvirkj-
unar er framleiðslukostnaður ork-
unnar frá Búrfelli fyrir stóriðju í
dag 5.3 mill en 8.6 mill, ef með er
Gunnar G. Schram
„Ef hið nýja samkomu-
lag hefði verið í gildi ár-
in 1979 til þessa dags
hefði orkuverðið verið á
bilinu 12.5—16.5 mill.
Viðbótartekjur Lands-
virkjunar frá ÍSAL á
þessum flmm árum
hefðu numið 55 millj.
dollara eða um 1800
milljónum króna.“
tekið flutningskerfi, en inni f
þeirri tölu er kostnaður við allar
byggðalínurnar. Ef vaxtagreiðsl-
um á árinu er hins vegar skipt á
milli rekstrareininga í kerfi
Landsvirkjunar f hlutfalli við
endurmetinn stofnkostnað kemur
í ljós að kostnaðarverð orkunnar
frá Búrfellsvirkjun til stóriðju er
við stöðvarvegg 8.4 mill í dag.
(Kostnaöarverð frá öllum virkjun-
um Landsvirkjunar er að meðal-
tali 9.6 mill til stóriðju, en 12.7
mill sé allt flutningskerfið tekið
með.)
Þessar tölur eru fróðlegar þegar
Iitið er til þess hvaða orkuverð
hefur nú verið samið um — verð
sem nú þegar gefur um 13 mill og
sennileg um 15 mill næstu fimm
árin á verölagi þessa árs. Sést af
þessum upplýsingum hve fráleitt
er að haida þvf fram að íslend-
ingar borgi nú með orkunni til ál-
versins í Straumsvík. Þeir gerðu
það þar til á síðasta ári, en ekki
lengur. Þar að auki má hér minna
á að orkusalan til álversins hefur
á liðnum árum greitt upp að
mestu leyti stofnkostnað Búrf-
ellsvirkjunar.
Hagnaður af samningn-
um 2.2 milljarðar kr.
Endurskoðun orkusamningsins
til álbræðslunnar í Straumsvík
hefur ekki verið neitt áhlaupa-
verk, m.a. vegna þess að ekkert
endurskoðunarákvæði er að finna
í núgildandi álsamningi. Það er
hins vegar i nýja samningnum og
er það vitanlega til mikilla bóta.
En nú þegar nýr orkusamningur
er kominn á stokkana má velta þvi
fyrir sér hver hefði verið hagnað-
ur okkar tslendinga af honum ef
slíkur samningur hefði fyrr verið
gerður. Það er einfalt reiknings-
dæmi.
Ef hið nýja samkomulag hefði
verið f gildi árin 1979 til þessa
dags hefði orkuverðið verið á bil-
inu 12.5—16.5 mill. Viðbótartekjur
Landsvirkjunar frá ÍSAL á þess-
um fimm árum hefðu numið 55
millj. dollara eða um 1800 milljón-
um króna.
Þetta er sú upphæð sem við höf-
um misst af vegna þess að samn-
ingar náðust ekki fyrr en nú. Það
er mikið fé sem unnt hefði verið að
nota til þess að lækka raforku-
verðið i landinu til hins almenna
neytanda — eða greiða niður hin-
ar miklu fjárfestingarskuldir
Landsvirkjunar sem stefnir að
sama markmiði. Fyrir þetta fé
hefði t.d. verið unnt að leggja var-
anlegt slitlag á gjörvallan hring-
veginn (1400 km) svo dæmi sé tek-
ið.
Með þessu er þó ekki verið að
kasta neinni rýrð á þá sem með
samningamálin við Alusuisse fóru
á liðnum árum. Þeir lögðu sig
tvímælalaust alla fram en höfðu
ekki árangur sem erfiði. í sjálfu
sér sýnir það ekki annað en það
hve erfitt það er að ná hagstæðum
samningum við erlend fjölþjóða-
fyrirtæki. Þar er kálið ekki sopið,
þótt f ausuna sé komið.
Á sama hátt er fróðlegt að líta á
það hverjar viðbótartekjur Lands-
virkjunar af hinu nýja samkomu-
lagi gætu orðið á næstu fimm ár-
um, til 1989, samkvæmt fyrr-
greindum spám um þróun álverðs.
Þær viðbótartekjur vegna hins
nýja samnings eru áætlaðar af
Landsvirkjun 2.230 millj. króna.
Hér er með öðrum orðum um þann
aukalega hagnað að ræða sem
hinn nýi samningur getur fært fs-
lensku þjóðinni á þessum árum og
líklegt er að hann geri.
Orkan aðeins
lítill þáttur
Hér hefur verið fjallað um þann
hag, sem hinn nýi orkusölusamn-
ingur hefur fyrir þjóðina. En
ástæða er til þess að minna á að
greiðslur fyrir orkuna eru ekki
nema lítill hluti þeirra tekna, sem
við fáum frá stóriðjunni f
Straumsvík.
Ef litið er á það hverjar eru
hreinar gjaldeyristekjur, sem
skapast hafa vegna álbræðslunnar
frá upphafi 1967 til ársins 1983,
kemur i ljós að orkan er aðeins um
20% af þeirri upphæð. Gjaldeyr-
istekjur vegna orkusölunnar á
þessu tímabili voru alls um 2,5
milljarðar kr. en heildargjaldeyr-
istekjurnar voru tæpir 12 millj-
arðar kr. Skattar, vinnulaun,
þjónusta og annað er hér miklu
stærri þáttur í þeim gjaldeyris-
tekjum sem þjóðin hefur fengiö
frá álverinu. Það er rétt að minna
á þessa staðreynd vegna þess hve
mönnum hættir til oft á tíðum að
einblína á orkuþáttinn sem mik-
ilvægasta atriði í þessu efni.
Orkusalan er vitanlega mikilvæg
en aðrir þættir þessarar starfsemi
færa þjóðarbúinu miklu hærri
fjármuni f gjaldeyri en orkan og
þá ekki síst vinnulaunin sem
námu alls um 4,5 milljörðum kr. á
þessu tfmabili. Þegar rætt er um
þjóðhagslegt gildi stóriðju á ís-
landi eru þetta tölur sem tala sfnu
máli, staðreyndir, sem ástæðu-
laust er að draga fjöður yfir.
Lokaorð
Hér hefur fyrst og fremst verið
fjallað um þann hag sem hinn nýi
álsamningur færir okkur á orku-
sölusviðinu. Að þessu sinni verður
ekki vikið að öðrum þáttum samn-
ingsins sem fela f sér nýmæli frá
þvf sem áður var og horfa mjög til
bóta. Má þar m.a. nefna ákvæðið
nýja um endurskoðun samnings-
ins á fimm ára fresti og verð-
tryggingarákvæði hans. Um
skattamálin er enn ósamið en þvf
verki skal ljúka fyrir 1. júnf.
Markmiðið þar er að koma á nýju
skattakerfi, sem útiloki deilur lfk-
ar þeim, sem risið hafa ó fortíð-
inni.
Miklar deilur hafa staðið um
stóriðjumálin á liðnum árum hér á
landi. Með sáttagerð hins nýja
samkomulags eru þær vonandi aö
mestu úr sögunni. En það skyldu
menn þó jafnan hafa f huga að
stóriðja er ekki nein allsherjar-
lausn á efnahagsvanda þjóðarinn-
ar. Þar verður að ganga fram með
fullri gát og varkárni og gæta þess
að leggja ekki of mikið undir f
einu. Hinu verður þó varla með
rökum á móti mælt að það er
skynsamlegt fyrir þjóðina að nýta
þá miklu orku sem enn er óbeisluð
í fallvötnum landsins og þá ekki
sfður til stóriðju en annarra hluta.
Skynsamlegir samningar við
erlenda aðila eru grundvallarfor-
senda f þvf efni — samningar sem
bæði tryggja arðgjöf og atvinnu á
komandi árum. Á þann hátt getur
stóriðjan orðið sú lyftistöng, sem
íslenskur þjóðarbúskapur þarf á
að halda á komandi árum.
Gunnar G. Schram er alþingismað-
ur Sjálfstæðisflokks fyrir Reykja-
neskjördæmi.
Sævar skák-
meistari TR
í bráðabana
SÆVAR Bjarnason varð skákmeist-
arí Taflfélags Reykjavíkur árið 1984
eftir að hafa sigrað Benedikt Jónas-
son í úrslitakeppni. Hilmar Karlsson
varð þriðji með 7 vinninga.
Eftir að Sævar og Benedikt urðu
jafnir á haustmóti TR með 8 vinn-
inga hvor háðu þeir 4 skáka ein-
vígi sem lauk með jöfnum vinn-
ingum, tveir gegn tveimur. Var þá
tefldur svokallaður bráðabani, það
er að sigurvegari yrði sá þeirra
sem fyrri yrði til að vinna skák í
áframhaldandi úrslitakeppni.
Sævar vann 5. skákina f úrslita-
keppninni, sem tefld var í fyrra-
dag, og varð þar með skákmeistari
TR 1984.
T-Xöföar til
XI fólks í öllum
starfsgreinum!
ORKUVERÐ TIL ÁLVERA í EVRÖPU MILL/KV7H
SPANN
19
HOLLAND
16
ÍSLAND , SKV; NÝJUM SAMNINGI
GRUNNVERÐ 15
GRIKKLAND
15
STÖRA BRETLAND
15
ÞÝSKALAND 14
FRAKKLAND 14
SVÍÞJÓÐ 14
ÍTALÍA 14
SVISS 12
NOREGUR 9
tSLAND 6.5 SKV. GÖMLUM SAMNINGI
Taflan sýnir hvað álver í Evrópu greiða fyrir orkuna í dag. Ef hinn nýi
orkusölusamningur hefði verið í gildi allt árið 1984 hefði ÍSAL greitt 13,8
mill fyrir orkuna. Samkvæmt gamla álsamningnum sem gilti til 1983 var
orkuverðið 6,5 mill en 9,5 mill samkvæmt bráðabirgðasamkomulaginu sem
gert var f London 23. sept 1983. (Heimild: Landsvirkjun.)