Morgunblaðið - 25.11.1984, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. NÓVEMBER 1984
Síðasta tónsmíð Richards
Strauss komin í leitirnar
Létt spjall yfir kvöldverði milli
hins unga breaka tónskálds Ricb-
ards Blackford og forstjórans aó
handritadeild Sotheby’s í New
York hefur leitt til þess að síðasta
tónsmíð Richards Strauss er kom-
in í leitirnar, en þad er sönglag
sem aldrei hefur verið gefið út og
aldrei fiutt opinberlega og
Strauss-fjölskyldan hefur ekki
augum litið í 30 ár. Það var talið
glatað.
Strauss hafði samið sðnglagið
„Malven* 84 ára gamall, 11 mán-
uðum fyrir andlát sitt árið 1949
og sent það sem gjöf til tékkn-
esku sópransöngkonunnar Maríu
Jeritzu sem skóp hlutverk Ari-
adne í „Ariadne í Naxos“ árið
1912 og var fræg fyrir túlkun
sina á „Salóme" í byrjun aldar-
innar.
Þetta merka tónverk sem
þarna fannst verður boðið upp
hjá Sotheby’s í New York í des-
embermánuði.
Blackford hafði unnið að
heimildasöfnun i einbýlishúsi
Strauss í Garmisch í Bayern í
sambandi við þáttinn „Minning
um Richard Strauss" sem hann
samdi á vegum BBC og sýndur
var i janúar á þessu ári. Hann
var að segja David Redden for-
stjóra hjá Sotheby’s, frá samtöl-
um sínum við Alice Strauss
tengdadóttir Richards Strauss,
sem verið hafði einkaritari
tónskáldsins um langan tíma.
Hún hafði minnst á sönglag sem
tengdafaðir hennar hefði lokið
við 23. nóvember 1948 meðan
hann valdi í Montreux i Sviss.
Frumritið hafði verið sent
söngkonunni Mariu Jeritzu í
New York, en hún hafði aldrei
orðið við ósk Strauss um að
senda honum ljósrit af þvi.
Sönglag þetta hafði verið sam-
ið við kvæði eftir óþekkta svissn-
eska skáldkonu, Betty Knobel, og
eina visbendingin um tilurð þess
var óklárað uppkast skráð sem
„Slitur nr. 304“ i tónverkaskrá
Strauss.
Þessi fregn verkaði eins og
rafstraumur á Redden. Af til-
viljun hafði Sotheby’s skömmu
áður verið falið að sjá um upp-
boð á dánarbúi Jeritzu, sem lát-
ist hafði í New York í desember
96 ára að aldri og án erfingja.
Við skyndikönnun á plöggum
hennar kom „Malven" i ljós,
sönglag fyrir sópranrödd með pi-
anóundirleik.
„Frábært fyrir sðngrödd,“ seg-
ir Blackford. „Dæmigert fyrir þá
tónlist sem Strauss samdi á efri
árum. Ástriðufullt en með þess-
um vissu undirtónum haustsins.
En það er fjörugt V\ Allegretto i
Es-dúr. Það heyrir greinilega
ekki undir lagaflokkinn „Fjögur
síðustu sönglögin" þar sem þvi
fimmta varð ekki lokið.“
En lagið hefur enn aldrei verið
flutt. Sotheby’s leyfðu Blackford
aðeins að glugga i handritið i tiu
mínútur.
En svo er önnur hlið málsins,
sem þessi fundur leiðir i ljós og
kemur átakanalega fram i bréf-
um Strauss til Jeritzu sem einn-
ig fundust í fórum söngkonunn-
ar. Lagið var samið i herbergi i
Palace Hotel i Montreux þar sem
Strauss bjó við þröngan fjárhag
á hans mælikvarða, en eignir
hans og höfundarlaun höfðu ver-
ið fryst vegna fyrra sambands
hans við nasista. I raun var hann
margfaldur milljónamæringur. í
hinu stórglæsilega einbýlishúsi í
Garmisch átti hann ómetanleg
málverk og tónverkahandrit. En
vegna skorts á reiðufé varð hann
að gripa til þess ráðs að gera
afrit af handritum sinum að
„Rosenkavalier“-völsunum, „Don
Juan“ og „Till Eulenspiegel“ og
senda þau til Jeritzu til að koma
þeim i verð í New York.
Enda þótt aldrei hafi legið
grunur á að neitt kynferðislegt
samband hafi verið milli tón-
skáldsins og uppáhalds sópran-
söngkonu hans, sem var 23 árum
yngri, og hann tryggur fjöl-
skyldumaður, þá bregður fyrir
ástúðartóni i bréfum hans, sem
kemur á óvart.
„Heitt elskaða og ákaft dáða
María,“ skrifaði tónskáldið. „Ég
legg örlög mín í þínar fögru
hendur og veit að þú munt gera
þitt ýtrasta til að hjálpa mér að
endurheimta þær eignir og tekj-
ur sem hafa verið í löghaldi síð-
astliðin tiu (sic) ár.“
Sannleikurinn var sá að það
var ekki fyrr en við lok stríðsins
sem Bandarikjamenn lögðu hald
á eignir hans. Sönglagið var gjöf
til Jeritzu í þakklætisskyni fyrir
aðstoð hennar.
Samvinna Strauss við nasist-
ana er enn í dag mjög umdeild.
Ekki lék vafi á að hann hafi veitt
þeim stjórnmálalegan stuðning
með þvi að verða eftir þegar
flestir fremstu listafrömuðir
flúðu Þýskaland Hitlers, en
Norman del Mar sem ritaði
ævisögu hans segir að hann hafi
tekið við embætti forseta Tón-
listarráðs ríkisins (Reichsmus-
ikkammer) samkvæmt skipun en
án þess að haft hafi verið sam-
ráð við hann fyrirfram.
Þegar Bruno Walter neitaði að
stjórna tónleikum á árinu 1933
tók Strauss að sér að stjórna í
hans stað, og hann var höfundur
að hátíðaróðnum fyrir ólympíu-
leikana í Berlín 1936.
En 1934 mótmælti Strauss
opinberlega þegar ópera hans
„Die Schweigsame Frau“ var
flutt og nafn textahöfundarins
Stefans Zweig, sem var gyðing-
ur, var strikað út. Eftir aðra
sýninguna var óperan bönnuð,
eingöngu vegna aðildar Stefans
Zweig. Skömmu síðar fóru tveir
háttsettir nasistar heim til
Strauss og heimtuðu að hann
segði af sér stöðunni sem forseti
Tónlistarráðs ríkisins.
Þá var það að Strauss skrifaði
umdeilt bréf til Hitlers, sem del
Mar vitnar í orðrétt þannig:
„Mein Föhrer. Allt líf mitt
helgast þýskri tónlist og stöð-
ugri árvekni við að halda á lofti
þýskri menningu. Þess vegna er
það trú mín að ég megi vænta
skilnings hjá yður sem eruð hinn
skapandi andi þjóðfélagslífs
Þýskalands, einkum þar sem ég
fullvissa yður af einlægri tilfinn-
ingu og með djúpri virðingu um
að jafnvel eftir brottvikningu
mína úr embætti forseta
Reichsmusikkammers muni ég
verja þeim fáu æviárum sem
mér verða enn gefin til að vinna
eingöngu I þágu hinna sönnustu
og göfugustu hugsjóna."
Engu að síður vitnar del Mar
oft til lítilsvirðingar Strauss á
nasistum og ókurteisrar fram-
komu bæði hans og Pauline konu
hans í samskiptum við þá. Raun-
ar var það vegna óvildar nasist-
anna sem hann fluttist frá
Garmisch þar sem hann hafði
búið síðan 1908, og settist að í
Vín og bjó þar öll stríðsárin und-
ir verndarvæng nasistasveitar-
foringjans Baldurs von Schirach,
æðsta stjórnanda Vínarborgar.
í ævisögunni hefur del Mar
svofelld ummæli eftir Dr. Ernst
Roth: „Það var sannarlega stór-
kostlegt hvernig Richard
Strauss tókst að leiða hjá sér öll
stjórnmál og þjóðfélagsmál. Al-
mannarómur gekk ekki svo langt
að saka hann beinlínis um fylgi-
spekt við nasismann, en hann
þótti vítaverður tækifærissinni."
Strauss hafði þó mjög gilda
ástæðu til að þiggja vernd von
Schirachs. Alice tengdadóttir
hans er af gyðingakyni, og er
furðulegt að hún skyldi hafa
fengið að búa hjá honum öll
stríðsárin og staiifa sem einka-
ritari hans. Það var meðal ann-
ars til að vernda hana og sonar-
synina Richard og Christian,
hálf-gyðinga, sem hann þáði
slíka gestrisni.
Þegar á fjórða áratugnum
hafði Strauss verið úthúðað af
Thomasi Mann fyrir að vera
kyrr í Þýskalandi Hitlers (Mann
flúði sjálfur til Sviss), þannig að
í stríðslok var ýmislegt sem
hann þurfti að gera grein fyrir.
í bréfunum sem fundust í New
York kemur fram að Strauss
kenndi Klaus, syni Thomasar
Mann, um allan þann óhróður
sem hann var ausinn að loknu
stríðinu.
Skömmu fyrir stríðslok hafði
Klaus Mann heimsótt Strauss í
Garmisch undir dulnefninu „Mr.
Brown" og látist vera blaðamað-
ur frá blaðinu „The Stars and
Stripes". í bréfi dagsettu 30.
sept. 1948, sem Franz Strauss
skrifaði Jeritzu fyrir hönd föður
síns, segir hann: „Nafn Richards
Strauss er ekki mjög vinsælt um
þessar mundir, og ástæðurnar
eru ýmsar rangtúlkanir á stað-
reyndum, einkum ádeilur Klaus-
ar Mann sem komst hingað inn á
heimilið á fölskum forsendum
með því að látast vera blaðamað-
ur. Faðir minn veitti honum
réttar og sannar upplýsingar í
góðri trú, en hann afbakaði það
allt á illgirnislegan hátt.“
Síðar var Strauss hreinsaður
af ákærum bandarísku andnas-
istanefndarinnar, og eignir hans
voru leystar undan haldi. En ár-
ið 1948, þegar hann lifði í óvissu
og eymd og við bága heilsu,
samdi hann sönglagið „Malven“ í
þakklætisskyni við tryggan
bandamann.
Hann skrifaði Jeritzu: „Meðan
ég var að búa mig undir að fara f
endurhæfingu á hressingarhælið
samdi ég þetta litla lag fyrir
þig.“ Tileinkunin hljóðaði þann-
ig: „Til elsku Maríu, þessi síðasta
rós.“
Núna, 36 árum síðar, að þeim
báðum látnum, mun einhverri
sópransöngkonu, sem enn hefur
ekki verið valin, brátt veitast sá
heiður að syngja allra síðasta
tónverk Richards Strauss:
„Aus Rosen, Pflox, Zinienflor
ragen im Garten Malven empor.
Duftlos und ohne des Purpurs Glut
wie ein verweintea blasses Gesicht“
(Byggt í grein f ,,Times“.)
„Sigur
ástarinnar“
Ný skáldsaga eftir
Bodil Forsberg
ÚT ER komin hjá Hörpuútgáfunni á
Akranesi 16. bókin eftir Bodil Fors-
berg. Þe8si nýja ástarsaga heitir „Sig-
ur ástarinnar".
Um efni sögunnar segir m.a. f frétt
frá útgefanda:
„Kerstin hljóp áfram f myrkrinu
í áttina að sjúkrahúsinu. Aðeins ein
hugsun komst að f huga hennar: Að
bjarga lífi móður sinnar. Hún varð
að ná f lækni.
Þessa nótt urðu straumhvörf i lffi
hennar. Hún kynntist þremur
manneskjum, sem hver á sinn hátt
áttu eftir að verða örlagavaldar
hennar, Anders Martin læknir sem
var ekkjumaður, Jan sonur hans og
gamla frú Martinson móðir læknis-
ins.
Kerstin réðst sem barnfóstra til
læknisins og náði strax hylli Jans.
öðru máli gegndi um gömlu frú
Martinson. Hún lagði strax hatur á
ungu stúlkuna."
„Sigur ástarinnar er óvenju
spennandi bók, sem heldur eftir-
væntingu lesandans þar til lokið er
lestri síðustu blaðsfðu,“ segir enn-
fremur.
Sigur ástarinnar er 166 bls. Skúli
Jensson þýddi bókina. Prentverk
Akraness hefur annast prentun og
bókband.
Nýr flokkur
af „Rauðum
ástarsögum“
Bókaútgáfan Skuggsjá í Hafnarfirði
hefur hafið útgáfu á nýju safni af
„Kauðum ástarsögum“, og eru þrjár
fyrstu bækurnar komnar út.
Þær eru: „Hún sá það gerast" eftir
Evu Steen f þýðingu Sverris Har-
aldssonar, „Kamingjustjarnan" eft-
ir Erik Nerlöe í þýðingu Skúla Jen-
sen og „Ábyrgð á ungum herðum'
eftir Else-Marie Nohr.
„Þetta eru allt spennandi og vel
skrifaðar skemmtisögur," segir i
fréttatilkynningu frá útgefanda.
Alls komu 24 sögur út f fyrra
safni með sama heiti og munu þær
bækur að mestu fáanlegar ennþá.
1 Mm*.
mitanaiiib'.'n
Eva Steen
HUNSA
ÞAÐ
GERASTT