Morgunblaðið - 19.12.1984, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. DESEMBER 1984
Ný aðför að sparifé fólks?
eftir Árna Árnason
Á síðasta áratug átti sér stað
stórfelldasta eignaupptaka ís-
landssögunnar. A þessum árum,
1971—1980 leiddu óstjórn efna-
hagsmála og opinber afskipti af
vaxtaákvörðunum til þess, að 36,5
milljarðar voru hafðir af spari-
fjáreigendum (verðlag desember
1984). Þessi fjárhæð samsvarar
155 þúsund krónum á hvern núlif-
andi íslending.
Árni Árnason
Sparifjáreigendur létu ekki
hafa sig lengi að féþúfu, sem sést
best á því, að inneignir lands-
manna í bankakerfinu sem námu
um 50% af þjóðartekjum á árinu
1970 féllu í 30% af þjóðartekjum á
árinu 1980. Á þessum árum töpuðu
lífeyrissjóðirnir einnig verulegum
þurru að miklu leyti uppsprettur
lánsfjár og við urðum að leita í
vaxandi mæli á erlenda lánamark-
aði til að afla fjár til innlendrar
lánastarfsemi. Svo langt gengum
við í því efni, að erlendar skuldir
nema nú um 60% af verðmæti
þjóðarframleiðslunnar og nær
fjórðungur útflutningstekna geng-
ur til greiðslu vaxta og afborgana
af erlendum lánum. í ár ráðstöf-
um við fjárhæð sem nemur 6% af
þjóðarframleiðslunni í vaxta-
greiðslur til erlendra aðila.
Vegna þessara erlendu lána
hafa vextir þeirra meiri áhrif á
innlendum lánamarkaði en margir
gera sér grein fyrir. Frá árinu
1971 (sjá mynd) hefur erlent
lánsfé aukist úr 3% af Iánum og
endurlánum bankakerfisins i um
fjórðung sl. þrjú ár. Á síðustu ár-
um hafa raunvextir verið hærri á
erlendum lánum en innanlands og
farið hækkandi, t.d. í Bandaríkj-
unutn. Hækkandi raunvextir á
þessu ári hér á landi hafa hins
vegar jafnað þann mun (sjá
mynd), en óvissa er um framvind-
una. Hins vegar er ljóst að raun-
vextir á þeim erlendu lánum sem
við höfum tekið hafa farið hækk-
andi frá 1980 og náðu því að verða
4,7% 1983 (sjá mynd). í ár hafa
þeir enn hækkað, þótt endanleg
tala liggi ekki fyrir. í Ijósi þessa er
það mikið undrunarefni af hvenu
stjórnmálamenn vilja ekki að Is-
lendingar njóti sömu kjara í vöxt-
um og útlendingár. Með því að
leyfa innlendum sparnaði að njóta
sömu kjara, mætti draga úr er-
lendum lánum.
Frjálsir vextir
Fyrr á þessu ári voru vextir að
nokkru leyti gefnir frjálsir, sem
kunnugt er. Á margan hátt er
ÁRSÁVÖXTUN RÍKISVÍXLA SAMANBORIP VIP
ÁRSÁVÖXTUN ALMENNS SKULDABRÉFS *
Á ÁRINU 1984
ÁRSÁVÖXTUN
l
30
29
28
27
26
25
24
23
22
RÍKISVÍXLAR
ALM.SKULDABRÉF
21
20
____________________
JFMAMJJASON MÁN
* SKULDABRÉF í 6 MÁNUÐI, EIN GREIÐSLA, ÁN Þo'kNUNAR
fjárhæðum — sumir urðu í reynd
gjaldþrota — og fjárfestingar-
lánasjóðirnir glötuðu bróðurpart-
inum af eigin fé sínu.
Þessi ár voru gósenár skuldara
og „fyrirgreiðslumanna" í stjórn-
málum. Skuldarar stórgræddu og
stjórnmálamenn gátu falið öll
fjárfestingarmistök sín og ann-
arra með nýjum óverðtryggðum
„Iánum“, sem urðu að engu í verð-
bólgunni.
Afleiðingarnar
Afleiðingarnar létu ekki á sér
standa. Fjárfest var í þjóðhags-
lega óarðbærum framkvæmdum,
sem skýrir að stórum hluta hvers
vegna lífskjör eru nú verri en
nokkur ástæða var til. Á endanum
þetta ein merkasta breytingin á
peningamálum þjóðarinnar árum
saman. Áhrif Seðlabankans og
rikisstjórnarinnar eru þó enn
veruleg.
Seðlabankinn ákveður enn vexti
af eigin lánum, vexti af sparilán-
um og dráttarvexti, en ríkisstjórn-
in ákveður vexti af afurðalánum.
Með ákvörðunum á þessum svið-
um getur ríkisvaldið haft mikil
áhrif á hæð vaxta. Ríkisvaldið get-
ur einnig notað aðrar leiðir til að
hafa áhrif á almenna vexti með
þeim vöxtum sem það samþykkir á
ríkisskuldabréfum og ríkisvíxlum.
Þegar vaxtabreytingar á þess-
um skuldbindingum ríkisins eru
skoðaðar, kemur í ljós, að ríkis-
valdið hefur gengið á undan og
sprengt upp vextina hjá öðrum.
Bankar og sparisjóðir hafa því
ENDURLÁNAÐ ERLENT LÁNSFÉ
í hlutfalli af lánum og endurlánum
RAUNVEXTIR RÍKISSKULDABRÉFA
I N0KKRUM LÖNDUM
x
VEXTIR ERLENDRA LÁNA
x
VEXTIR Á SPARISKÍRTEINUM RÍKISSJÓÐS
SAMANBORID VID VEXTI Á 6 MÁNAÐA VERD-
TRYGGOUM REIKNINGI í BANKA Á ÁRINU
1984
VAXTA
8
7
6
5'
4 "
SPÁRISKIRTEIni
RIKISSJÖ8S
VERÐTRYGGOIR
REIKNININGAR
3
2.
1 ~
J F n A M J J A S 0 N- MÁN
„Þegar vaxtabreytingar
á þessum skuldbinding-
um ríkisins eru skoðad-
ar, kemur í Ijós, að
ríkisvaldið hefur gengið
á undan og sprengt upp
vextina hjá öðrum.
Bankar og sparisjóðir
hafa því ekki gengið á
undan, heldur hafa þeir
notað frjálsræðið til að
minnka þann mun, sem
er á vöxtum ríkissjóðs
og þeirra eigin vöxtum
(sjá mynd). Hér á landi
hefur því það sama ver-
ið að gerast og erlendis:
Það er lánsfjárhungur
ríkisins sem er aðalor-
sök hárra vaxta.“
ekki gengið á undan, heldur hafa
þeir notað frjálsræðið til að
minnka þann mun, sem er á vöxt-
um ríkissjóðs og þeirra eigin vöxt-
um (sjá mynd). Hér á landi hefur
því það sama verið að gerast og
erlendis: Það er lánsfjárhugur
ríkisins sem er aðalorsök hárra
vaxta.
Nýjar tillögur í
vaxtamálum
Vegna viðskiptahallans og auk-
innar verðbólgu á næstu mánuð-
um, er eðlilegt að vextir hækki nú,
a.m.k. tímabundið, þar til dregur
úr verðlagshækkunum. Við þessar
aðstæður ber Seðlabankanum að
leggja til að vextir á sparisjóðs-
bókum og innlendum afurðalánum
hækki. Ánnað skerðir hag spari-
fjáreigenda og mismunar atvinnu-
vegunum. Hitt er umdeildara,
hvort Seðlabankinn eigi að leggja
til að lækka vexti af verðtryggðum
lánum.
Vissulega eru þeir vextir háir og
væru lægri við eðlilegar aðstæður.
Það réttlætir þó ekki að ríkisvald-
ið þvingi fram lækkun þeirra til að
standa betur að vígi í samkeppn-
inni um spariféð. Sú þarf ekki að
verða niðurstaðan, heldur kann
sparifé þá að leita í auknum mæli
frá bönkum og sparisjóðum á al-
mennan markað utan bankakerf-
isins. Lækkunin væri þannig aðför
að bankakerfinu.
Lokaord
Opinber afskipti á sviði lána-
mála hafa í mörgum tilvikum
stýrt lánsfé frá þeim framkvæmd-
um þar sem það skilar mestum
arði, og þangað sem það „kaupir"
flest atkvæðin, sem á endanum
býr til verstu lífskjörin. Afskiptin
hafa leitt til óarðbærra fjárfest-
inga, mismununar milli atvinnu-
vega, minni sparnaðar og gert
okkur háða útlendingum um
lánsfé.
Það frjálsræði sem gefið var í
sumar var merkur áfangi og gaf
vonir um að ætlunin væri að efla
innlendan sparnað og innlenda
lánastarfsemi og ráðstafa fé fram-
vegis á grundvelli arðsemi. Ef
þetta frelsi verður aftur tekið, þá
fyrirgerir ríkisstjórnin ekki bara
trausti sparifjáreigenda, heldur
vekur einnig upp spurningar um
það, hvort nokkuð sé að marka þá
ríkisstjórn, sem gerir eitt í dag og
annað á morgun.
Árni Árnason er íramk ræmdasljóri
Verzlunarráds íslands.