Morgunblaðið - 27.02.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLADID, MIÐVIKUDAGUR 27. FEBRÚAR 1985
Sjóefnavinnslan á Reykjanesi, gufuskiljustöð, rafstöð, eimar.
Sjóe fnavinnslan
á Reykjanesi
— eftir Baldur
Líndal
Þau þáttaskil hafa orðið í sögu
Sjóefnavinnslunnar á Reykjanesi
að iðnaðarráðherra hefir lýst því
yfir að hans ráðuneyti muni ekki
styðja „saltvinnslutilraunir"
fyrirtaekisins, frekar en orðið er.
Þar sem ríkið hefir verið aðal-
stuðningsaðili þessa fyrirtækis
fjárhagslega hingað til og er eig-
andi 80% hlutafjár, eru hér á ferð
meiriháttar umskipti ef ráðherr-
ann er skilinn svo að hann styðji
starfsemi fyrirtækisins almennt
ekki lengur.
í þessu sambandi er vert að
rifja fyrst stuttlega upp sögu
þessa fyrirtækis. Sjóefnavinnslan
hf. var stofnuð 12. desember 1981
samkvæmt iögum þar um, sem
sett voru um vorið sama ár. Hún
var arftaki eldra félags, Undir-
búningsfélags saltvinnslu á
Reykjanesi hf., sem starfað hafði
nokkur undanfarin ár.
Samkvæmt lögunum um sjó-
efnavinnslu skyldi fyrst reisa
8.000 tonna framleiðslueiningu
fyrir fisksalt, sem var hugsuð sem
liður í fullgildri sjóefnavinnslu
seinna meir. Skyldi ennfremur
framleiða fleiri salttegundir, kalí,
kalsíumklórið, bróm og klórvítis-
sódaafurðir þegar kæmi að hinum
siðari áföngum. Stefnt skyldi að
40.000 tonna verksmiðjusam-
stæðu, en lögin gerðu ráð fyrir
þingsályktunartillögu um leyfi til
framhalds að 8.000 tonna áfang-
anum loknum.
f 8.000 tonna áfanganum skyldi
fullreyna hvernig saltið reyndist
til söltunar á fiski. í þessum
áfanga skyldi ennfremur sann-
reyna tæknileg atriði sem að
framleiðslunni lutu. Lögin heimil-
uðu auk þess borun nýrrar bor-
holu, byggingu rafstöðvar og
hönnun verksmiðju sem væri
grundvölluð á framleiðslu á 40.000
tonnum af salti.
Hafist var handa um þessar
framkvæmdir strax árið ’82 og
prófanir hófust á saltvinnslu und-
ir vor árið eftir, þ.e. ’83. Til þess að
flýta fyrir því að salt fengist til
prófana voru tvær af þremur salt-
pönnum notaðar til eimingar með-
an eimar voru ekki tilbúnir og að-
eins ein panna var notuð til salt-
vinnslu. Á því ári var lokið við
gufuveitu frá eldri borholu og ný
borhola var boruð. Reist var 500
kW gufurafstöð o.fl. Eimarnir
voru síðan tilbúnir til notkunar í
sept. ’84. Á síðastliðnu ári skyldi
ennfremur taka viðbótarpönnu í
saltvinnslu og auka þar með fram-
leiðsluna verulega.
Á síðastliðnu sumri fól iðnað-
arráðherra Iðntæknistofnun að
gera úttekt á stöðu Sjóefnavinnsl-
unnar hf. og tillögur til sín um
framtíðarþróun fyrirtækisins. í
kjölfar skýrslu ITÍ um Sjóefna-
vinnsluna, sem út kom í septem-
ber, var framkvæmdum frestað
um óákveðinn tíma og stendur svo
ennþá nú í febrúar ’85. Ekki hefir
enn verið lokið við 8.000 tonna
áfangann. Þó hefir þessi eina
kristöllunarpanna sem í salt-
vinnslu hefir verið skilað sínu
hlutverki með mikilli prýði. Fram-
leidd hafa verið 6—7 tonn á dag.
Saltið allt selt jafnóðum.
Til þess að ljúka því ætlunar-
verki 8.000 tonna áfangans að full-
reyna eiginleika og hæfni Reykja-
nessaltsins sem fisksalts er talið
að markaðurinn þurfi að fá það
magn sem stefnt var að í 8.000 t
áætlun um nokkurn tíma. Þá
mætti segja að væri kominn
grundvöllur til þess að *.aka
ákvarðanir um framtíð fyrirtæk-
isins, eins og lögin virðast gera
ráð fyrir.
Sem vænta má hafa þegar verið
gerðar umfangsmiklar prófanir á
salti því sem framleitt hefir verið.
í stuttu máli má fullyrða að
reynslan bendi til þess að Reykja-
nessaltið sé fremra venjulegu salti
til verkunar saltfisks, þar sem það
hefir reynst gefa betri raun að
flestra mati. Það sé mjög gott síld-
arsait og frábært gærusalt. Einn
kunnur saltfiskverkandi og mats-
maður, sem mikið hefur notað
þetta salt og lætur kaupa það
reglulega segir, að kostir Reykja-
nessaltsins séu slíkir, að þeir vegi
fyllilega upp verð saltsins sjálfs,
þannig að segja megi að hann fái
saltið ókeypis miðað við að kaupa
annað salt. Hinsvegar er jafn-
framt ljóst, að hvorutveggja þarf,
meira magn til sölu og lengri
tíma, til þess að saltendur al-
mennt átti sig á þessum viðhorf-
um, því jafnvel bjartsýnustu for-
vígismenn Reykjanessaltsins
gerðu sér ekki svona háar vonir.
En hvað hefir þá farið úrskeiðis
svo að ráðherrann sjái ástæðu til
svo stórra orða? Jú, það tók um
það bil ári meira en reiknað var
með að ná tæknilegum tökum á
saltfiskframleiðslunni. Að sjálf-
sögðu er siíkt kostnaður, sem
þurfti að mæta en tæplega er
þetta veigameiri þáttur en hinn
óvænti árangur í gæðum 3em fram
er að koma. Auk þess má minna á
hinn frábæra árangur af gufu-
borholu sem alkunnur er.
Fréttir í fjölmiðlum hafa tæp-
lega verið með þeim hætti að hinn
almenni borgari geti gert sér
grein fyrir stöðu Sjóefnavinnsl-
unnar hf. í raun. Það sem á vantar
er að mínu mati þetta:
1. Hinn svokallaði 8.000 t áfangi
er frá upphafi hugsaður sem
þróunaráfangi. Stofnkostnaður
hans og rekstur skyldi skoðast
sem hiuti fullbyggðrar verk-
smiðju fyrir margskonar efna-
vinnslu. Reiknað var með að
rekstur þessa áfanga stæði
undir beinum kostnaði þegar
hann yrði fullbyggður. En
nokkuð vantar enn á í tækja-
búnaði eins og fram hefur kom-
ið og sum tæki bíða gangsetn-
ingar. Meðan svo er, er til lítils
JF* ;
Baldur Líndal.
„Þessi stutta grein er
skrifuö til þess aö þeir,
sem ókunnugir eru
þessum málum, geti átt-
aö sig betur á því sem
þarna er til umræöu. Sér
í lagi vildi ég undir-
strika að hér er ekki
einfaldlega teflt um
saitframleiöslu og fisk-
söltun, heldur engu síö-
ur heiia iöngrein, sem
er ein aöal uppistaöa í
efnaiðnaði hvar sem er í
heiminum.“
að tala um að reksturinn beri
sig ekki eins og gert er.
2. Margháttuð efnavinnsla hefir
verið rædd og komið til álita og
athugana í sambandi við Sjó-
efnavinnsluna. Verkefni í sam-
bandi við þróun fisksalts hafa
engu að siður yfirgnæft að
sinni að því er framkvæmdir
snertir.
3 Starfsemi Sjóefnavinnslunnar
hf. á með réttu að geta skilað
því fjármagni til baka með við-
unandi vöxtum, sem í hana er
lagt. En hún þarf stuðning eig-
enda sinna til eðlilegrar upp-
byggingar. Sé hann ekki fyrir
hendi, er hætta á að stór hluti
þess fjármagns, sem í fyrirtæk-
ið hefur verið lagt, tapist.
Ætia mætti að skýrsla ITÍ
skæri úr um það hvað skuli gera.
Þar segir í stuttu máli að einfald-
ast sé að hætta við sjóefnavinnsl-
una í fyrirsjáanlegan tíma eða þá
að leggja í að halda áfram og
freista þess að verða þjóðarbúinu
og fisksaltendum að liði. Héðan
gætu efasemdir ráðherrans verið
runnar.
Hinn fyrri valkostur ITÍ þýðir í
raun að striki skuli slegið yfir allt
það sem búið er að gera í sjóefna-
vinnslu hér á landi frá upphafi,
jarðhitasvæðið sé tekið til ann-
arra nota og öllu fjármagni sem
lagt hefir verið fram bæði fyrr og
Hegðun gæsa boð-
ar ekki batnandi tíð
Prag, 25. febrúar. AP.
TÉKKNESKA dagblaðið Mlada
Fronta greindi frá því um helgina,
að hegðun villigæsa sem koma við
á stöðuvatni einu í Suður-Moravíu
á leið sinni frá suðlægum iöndum á
leið til varpheimkynna í Skandin-
avíu og Póllandi bendi til þess að
vorið sé ekki á næstu grösum og
það verði hart þegar það kemur.
Blaðið hafði eftir náttúrufróð-
um aðilum við stöðuvatnið, að
gæsaflokkarnir hefðu komið
fijúgandi að sunnan, en í stað
þess að doka við á vatninu áður
en ferðinni var haldið áfram
norður, tóku gæsirnar sig upp og
flugu suður á nýjan leik, eins og
þær hefðu misreiknað sig. Stöðu-
vatnið í Moravíu var að mestu
iagt er gæsirnar komu, nokkuð
sem ekki er venjan á þessum
tíma og álitu karlarnir að það
hefði gert gæfumuninn.
Haft var eftir hinum fróðu
mönnum, að í fyrra hefðu um
6.500 gæsir komið strax 5. janúar
og næstu tvær vikurnar hefðu
þær komið í stríðum straumum,
uns 17.500 fuglar hefðu verið
samankomnir. Þeir hófu sig svo
til flugs allir sem einn og flugu
norður á bóginn. Að þessu sinni
hefðu fyrstu gæsirnar ekki kom-
ið fyrr en í fyrstu viku febrúar og
aðeins staidrað við í 5 daga uns
þær flugu sömu leið til baka að
því er virtist. „Veturinn hefur
verið harður og vorið mun bera
keim af því,“ segja sérfræð-
ingarnir og byggja spádóminn á
hegðun gæsanna.
síðar, skal kastað á glæ. Almenn-
ingur skuli standa þarna uppi
slippur og snauður og bara borga
brúsann. Ef einhver heldur að
unnt sé að taka þráðinn upp
seinna meir, ef hætt er nú, byggist
það mat á ónægum upplýsingum.
Það er hvergi hægt að framleiða
salt á íslandi svo hagkvæmt sé
nema á Reykjanesi og gæta skal
þess að einmitt þetta salt er upp-
haf og endir alls þess sem á þess-
um meiði getur vaxið. Sé Reykja-
nessvæðið tekið til annars, er engu
hægt að bjarga á þessu sviði.
í sambandi við þennan fyrri
valkost er bryddað upp á því að
taka upp aðra starfsemi og þá t.d.
fiskeldi. En ekki þarf að sækja
vatnið yfir lækinn. Sjóefnavinnsla
og fiskeldi myndi fremur styrkja
hvað annað. Fiskeldi þarfnast að-
eins lágs hitastigs sem getur nýst
jafnt hvort sem um sjóefnavinnslu
er að ræða eða ekki. En það er
mjög hagkvæmt fjárhagslega
fyrir tvo aðila, að geta notað sama
varmann hvor á eftir öðrum.
Síðari valkosturinn er að sjálf-
sögðu sá að halda uppbyggingunni
áfram á líkan hátt og nú hefir ver-
ið fyrirhugað. Höfundar skýrslu
ITÍ gera sér ljósa grein fyrir
möguleikum saitsins til verð-
mætaaukningar í fiskvinnslu og
leggja á það áherslu. Jafnframt
benda þeir á að einhver hluti þess
ágóða geti orðið eftir hjá Sjóefna-
vinnslunni sem nokkru hærra
verð. Hinsvegar vekur það undrun
að ekki skuli minnst á efnaiðnað
svo sem natriumklóratframleiðslu
eða stórframleiðslu á klóri og vít-
issóda. Þó má fullyrða að ef sjó-
efnavinnsla kemst á legg eins og
nú er helst stefnt að með fisksalt
sem megin framleiðslugrein, þá
gæti hún valdið úrslitum um til-
vist slíkra orkufrekra efna-
vinnslufyrirtækja og mjög senni-
lega magnesíummálms i kjölfar
þess.
Þetta er þá valið, hinn „einfald-
ari“ kostur og hinn „erfiðari"
kostur samkvæmt orðavali höf-
unda ITÍ-skýrslunnar.
Það ber að harma að útdráttur
sá, sem inniheldur aðalniðurstöð-
ur úr skýrslu ITÍ er mjög lauslega
saman tekinn. Hann gefur því til-
efni til óþarfa efasemda, sem hafa
gefið skýrslunni leiðinlegan biæ.
Ekki má skilja við skýrslu ITf
án þess að minnast á þátt sem
skrumskælir alla röksemdafærslu
höfunda. Inn í útreikninga biand-
ast viðieitni til þess að skilja á
milli orkuöflunar og efnavinnsl-
unnar sjálfrar þannig, að raforka
og gufa eru reiknuð sér á biaði og
efnavinnslan sjálf, þ.e. saltvinnsl-
an og annað slíkt, út af fyrir sig.
Útkoman verður sú sem við mátti
búast að annar þátturinn græðir
en hinn tapar. Útkoman sýnir
hinsvegar einungis þann sem tap-
ar sem er efnavinnslan. Þar sem
um er að ræða starfsemi sem
beinlínis er grundvölluð á tilvist
ódýrrar orku og þegar orkunni eru
skömmtuð verðgildi sem ekki eru í
samræmi við vinnslukostnað, er
ekki von á góðu. Sjóefnavinnslan
hafði þegar tryggt sér vinnslurétt
jarðvarma á nægilega stóru svæði
á Reykjanesi og hafði og hefir
fyllsta rétt til þess að nýta þá auð-
lind að vild. Slíkir útreikningar
eru því markleysa ein.
Þessi stutta grein er skrifuð til
þess að þeir, sem ókunnugir eru
þessum málum, geti áttað sig bet-
ur á því sem þarna er til umræðu.
Sér í lagi vildi ég undirstrika að
hér er ekki einfaldlega teflt um
saltframieiðslu og fisksöltun,
heldur engu síður heila iðngrein,
sem er ein aðaluppistaðan í efna-
iðnaði hvar sem er í heiminum.
Þar sem það var Alþingi fslend-
inga sem lagði grunn að Sjóefna-
vinnslunni með setningu laga á
árinu 1981, vil ég í lokin hvetja
alþingismenn, vegna þeirrar
neikvæðu umræðu sem nú á sér
stað varðandi þetta mál, að kanna
vel hvort þessa framkvæmd hefir
borið svo af leið, sem af er látið.
Er ég þess fullviss að þetta mál
hljóti farsæla iausn.
Baldur Líndal er efnarerkfræðing-
ur og hefur verið hönnunarstjóri
Sjóefna vinnslunnar.