Morgunblaðið - 06.03.1985, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 6. MARZ 1985
Minning - Sveinn
Jónsson Selfossi
Fæddur 15. september 1918
Dáinn 25. rebrúar 1985
Vinur minn Sveinn Jónsson er
látinn, með honum er gensinn sá
maður sem flestir þekktu hér um
slóðir, og sem óneitanlega setti
sinn svip á bæjarlífið, með ára-
tuga langri þjónustu við bæj-
arbúa.
Bílinn hans þekkti hvert
mannsbarn svo fjöldamargir
höfðu ferðast með honum að nóttu
sem degi, því ævinlega var hann
til taks ef á þurfti að halda, boð-
inn og búinn hvers manns vanda
að leysa, án nokkurs fyrirvara.
Ekki var hann síður að góðu kunn-
ur krökkum fyrir utan á, sem oft
áttu í erfiðleikum á brúnni í vond-
um veðrum í og úr skóla, þá var
oft margt smáfóikið í bílnum hjá
Sveini, og oft lagði hann lykkju á
leið sína ef honum fannst einhver
hjálpar þurfi. Börn voru ákaflega
hænd að Sveini, og held ég að af
því megi nokkuð ráða hvern mann
hann hafði að geyma.
Sveinn var Rangæingur í báðar
ættir fæddur að Flagbjarnarholti
í Landssveit þann 15. september
1918. Foreldrar hans voru Jón
Jónsson, Jónssonar í Akbraut í
Holtum, og Sigríður Gestsdóttir,
Sveinssonar frá Stórholti i Land-
eyjum. Börn þeirra hjónanna í
Flagbjarnarholti auk Sveins eru
Guðfinna fædd 1917 búsett á Sel-
fossi, hennar maður var Sigurður
Þorbjörnsson bifvélavirki sem nú
er látinn, Gestur fæddur 1920 bú-
settur á Selfossi, giftur Steinunni
Ásgeirsdóttur frá Syðri-Hömrum
í Ásahreppi, og Sigurjón fæddur
1925 giftur Gerði Guðjónsdóttur
og þau eru einnig búsett á Selfossi.
Auk þeirra barna sem hér eru að
framan talin eignuðust þau Sig-
ríður og Jón dreng sem skírður
var Gestur og var hann þeirra
fyrsta barn, en hann dó í frum-
bernsku.
Sveinn mun hafa verið efnilegur
og tápmikill sem barn, en strax í
æsku kenndi hann sjúkdóms sem
háði honum allt hans líf. Átta ára
gamall fékk hann slíkar kvalir í
fótinn að hann gat ekki afborið
þær og var hann fluttur á hest-
vagni að Stórólfshvoli til Helga
Jónassonar læknis, sem þá rak þar
sjúkraskýli, og þar liggur hann í
heilt ár, oftast mikið þjáður. Þeg-
ar hann kemur aftur heim eftir þá
erfiðu sjúkdómslegu er hann mik-
ið bæklaður, átti erfitt með allar
hreyfingar, en þó einkanlega gang.
VELA-TENGI
7 / 2
Allar geröir
Öxull — í — öxul.
Öxull — í — flans.
Flans — í — flans.
Tengið aldrei stál — í — stál,
hafið eitthvað mjúkt á milli,
ekki skekkju og titring milli
tsskja.
Allar stærðir fastar og frá-
tengjanlegar
SöojiiHlmÐPMir
@x (öcq) ,
Vesturgötu 16, sími 13280
Gat þó staulast um, en farið gat
hann allra sinna ferða á hesti.
Þannig liðu árin fram yfir ferm-
ingu, hann sótti farskóla um sveit-
ina eins og þá var títt, sýslaði við
féð vor og haust og alla snúninga
og sendiferðir sá hann um fyrir
heimilið og alltaf ríðandi.
Vissulega hefur hlutskipti halta
drengsins í Flagbjarnarholti verið
foreldrum hans og fjölskyidu
áhyggjuefni og möguleikar í þá
daga ekki margir, enda framtíð-
arsýn örkumla barns sannarlega
ekki geislum stráð. Eitthvað varð
þó að reyna að gera til að brjótast
á móti hinum þungu örlögum, sem
hinum unga dreng virtust búin.
14 ára gamall er hann svo send-
ur suður til Reykjavíkur, til vina-
fólks hjónanna í Flagbjarnarholti,
Kristínar Árnadóttur, og fjöl-
skyldu hennar á Skólavörðustíg 8,
en hugmyndin var, að hann færi í
skósmíðanám til Ingibergs skósm-
iðs í Lækjargötu 10. Allt þetta fólk
reyndist Sveini sérstaklega vel og
var það ekki síst fyrir orð Ingi-
bergs, að hann var lagður inn á
Landakotsspítala þar sem hann
gekkst undir mikla beinaaðgerð
hjá Matthíasi Einarssyni lækni,
en sú aðgerð heppnaðist svo vel að
undrum þótti sæta. Eftir rúnrlega
hálfs árs legu á spítalanum snýr
hann aftur heim nýr og breyttur,
þótt haltur væri hann alla tíð,
meðan hann lifði.
Þótt ekkert yrði úr skósmíða-
náminu fann hann sjálfan sig
heima í sveitinni sinni fögru og
með endurnýjuðum lífsþrótti, í
hópi vina og jafnaldra, ófust nú
þeir þættir sem alla tíð urðu hinir
sterku drættir i skaphöfn hans.
Það er fagurt og víðsýnt á hlað-
inu í Flagbjarnarholti. Fjalla-
hringurinn er stórbrotinn inn á
landið og til vesturs nær augað að
greina hinar endalausu viðáttur
hafsins.
Ég held að þetta umhverfi hafi
á vissan hátt mótað skaphöfn
Sveins, hann var alla tíð maður
víðáttunnar, unni hinu frjálsa lífi
á ferð og flugi líkt og farfuglarnir,
sem koma að vori, en kveðja að
hausti.
Þegar unglingsárin voru að baki
tók Sveinn að sér hin ýmsu störf,
sem til féllu, hann var fimm sum-
ur á Holtamannaafrétti við fjár-
gæslu á vegum sauðfjárveikivarna
og tvö sumur í byggð gætti hann
fjár fyrir sömu aðila, geta þeir
sem til þekkja gert sér í hugar-
lund hver yfirferðin hefur verið á
hestum hans, þar sem svæðið sem
gæta þurfti náði frá Hvassatanga,
sem er landmegin við Þjórsá, móti
Búrfelli, allt til sjávar hjá Sauð-
holti.
Landmaður var hann nokkrar
vertíðir í Grindavík og eina vertíð
réri hann, en sjóróðrar áttu illa
við hann sökum þess hve sjóveikur
hann var.
Á þessum árum var bretavinnan
í fullum gangi í Kaldaðarnesi,
þangað réð hann sig í vinnu og þar
var hann til stríðsloka. Þáttaskil
urðu í lífi fjölskyldunnar í Flag-
bjarnarholti, er hún flytur á Sel-
foss árið 1947. Guðfinna var þá
Á AÐALFUNDI Félags íslenskra
leikara, 25. febrúar síðastliðinn, var
samþykkt svohljóðandi ályktun:
„Aðalfundur Félags íslenskra
leikara, 25. febrúar 1985, mótmæl-
ir harðlega því tilræði við íslenska
kvikmyndagerð að svíkja kvik-
myndasjóð um það fé sem honum
ber lögum samkvæmt.
Kvikmyndagerðarmenn, sem
hafa lagt aleigu sína að veði til að
auðga íslenskt menningarlíf með
þegar búsett hér og byggðu þeir
bræður Sveinn og Gestur hús að
Ártúni 8 í næsta nágrenni við
hana „fyrir utan á“ eins og það er
kallað hérna á Selfossi.
Þegar Sveinn var fluttur réðst
hann fljótlega til Kaupfélags Ár-
nesinga þar sem hann starfaði að-
allega á lagernum auk annarra
starfa allt til ársins 1962 að hann
segir upp hjá Kaupfélaginu og
gerist leigubílstjóri, sá fyrsti hér á
Selfossi sem gerir það að aðal-
starfi.
Áður en lengra er haldið vil ég
geta þess að árið 1953 flytur inn á
heimilið á Ártúni 8 Bjarnheiður
Ástgeirsdóttir frá Syðri-Hömrum
með son sinn, Ástgeir, þá sex ára
gamlan, en þessari konu hélt
Sveinn heimili alla tíð síðan, og
veit ég að miili þeirra var gagn-
kvæm virðing og einlæg vinátta og
heimilið rómað fyrir gestrisni og
myndarskap í hvívetna.
Bjarnheiður annaðist gömlu
hjónin af nærgætni og hlýju en
Jón andaðist árið 1963.
Sveinn byggði nýtt hús á næstu
lóð fyrir austan Ártún 10 og í það
fluttu þau Bjarnheiður með gömlu
konuna 1968, og vissi ég að þar leið
henni vel, ég kom þar oft á þeim
árum, hún var blind síðustu ævi-
árin en einkar minnug og
skemmtileg kona. Hún andaðist í
hárri elli á heimili þeirra Sveins
og Bjarnheiðar 1975 án þess að
þurfa nokkurntíma að yfirgefa
drenginn sinn sem svo dapurleg
örlög virtust ætla að yfirbuga í
æsku, en sem varð hennar
sterkasta stoð í ellinni.
Þegar við, nokkrir ungir menn í
þá daga, stofnuðum Bifreiðastöð
Selfoss 1960 var Sveinn þar á með-
al, og eins og áður er getið varð
hann fyrstur til að gera akstur
leigubíla hér á Selfossi að sínu að-
alstarfi.
Auðvitað var það nokkur
áhætta að segja upp föstu starfi
og taka sér þetta fyrir hendur, því
oft var lítið að gera og engin kaup-
trygging, en Sveinn var ósérhlíf-
inn og til þjónustu reiðubúinn
hvenær sem var sólarhrings og
taldi ekki eftir sér að rífa sig upp
um nætur vantaði bíl, þó ekki væri
nema milli húsa hér á staðnum.
Með þessu móti komst hann til-
tölulega vel af fjárhagslega og ég
hygg að hann hafi aldrei séð eftir
innlendri kvikmyndagerð, eiga
betra skilið en þá ömurlegu af-
greiðslu sem þessi unga listgrein
hlaut á Alþingi við gerð fjárlaga.
Fundurinn skorar á yfirvöld
menningarmála að beita sér af al-
efli fyrir því að staðið verði við
þau fyrirheit um aukinn stuðning
við kvikmyndagerð sem gefin voru
með nýsamþykktum lögum um
kvikmyndasjóð."
(FrcItntilkynninK)
fyrir hendur. Þessu fylgdi visst
frjálsræði, það fann hann og
kunni að meta, enda fór hann oft
ef færi gafst og lítið var að gera að
heimsækja vini sína austur í Holt
eða upp á Land því þar var hans
hugur jafnan bundinn, eða eins og
Guðfinna systir hans segir, hann
fór aldrei að heiman, þarna voru
hans rætur, þarna þekkti hann
hvern stein og hverja þúfu, frjáls í
hinni endalausu víðáttu.
Sveinn var afskaplega sam-
viskusamur maður og nákvæmur
um allt sem hann tók að sér, að
orð skyldu standa voru hans lög.
Þó hann væri hlédrægur í eðli
sínu hélt hann fast á sínum mál-
um, og honum gast ekki að
mönnum sem voru reikandi í skoð-
unum.
Hann gat verið kaldur og fá-
skiptinn, jafnvel hrjúfur, og sann-
arlega var hann ekki allra, eins og
sagt er, en þeim sem hann tók var
hann sannur og tryggur vinur.
Honum var allt frá fyrstu tíð
mjög annt um fyrirtæki það sem
hann var stofnandi að ásamt
okkur félögunum, Bifreiðastöð
Selfoss, og margt handtakið og
margan snúninginn er hann búinn
að fara fyrir það gegnum tíðina án
þess að nokkurt gjald kæmi fyrir.
Sannarlega var það sárt að honum
skyldi ekki auðnast að vera við-
stáddur þegar síðasta áfanga var
náð og Inghóll var vígður nú í
þorrabyrjun. Það mikill áhuga-
maður var hann um þá fram-
kvæmd alla. Hann átti svo að
segja frá upphafi sæti í stjórn
stéttarfélags leigubifreiðastjóra
hér á Selfossi og mörg ár sem
formaður.
Fyrir rúmum fjórum árum fékk
Sveinn slæmt hjartaáfall, svo
slæmt að tvísýnt virtist vera um
heilsu hans um tíma, en þó ótrú-
legt sé þegar slíkur sjúkdómur er
annarsvegar náði þrek hans að yf-
irbuga hann, en maðurinn með
ljáinn var kominn í túnið þó með
öðrum hætti væri.
Hann kenndi nú þess sjúkdóms
sem fleiri íslendinga fellir til jarð-
ar en nokkur önnur síðari tíma
plága, fyrir tveimur árum gekkst
Sveinn undir stóra aðgerð og vel
virtist taka til í fyrstu en meinið
beið færis og var hann lagður inn
á sjúkrahús og fjórar stóraðgerðir
gekkst hann undir áður en yfir
lauk.
Þegar ég í dag kveð þennan vin
minn í kirkjugarðinum í Skarði á
Landi þá hljómar fyrir eyrum mér
rödd, svo dularfull og djúp og
spyr: Hvað vann hann Drottins
veröld til þarfa, og svarið sé ég
endurspeglast í svipmóti fólksins,
söknuð og virðingu á skilnaðar-
stund. Það segir fleira en nokkur
orð ná að iýsa.
Öllum aðstandendum Sveins og
vinum sendi ég hugheilar samúð-
arkveðjur. Við félagarnir á Bif-
reiðastöð Selfoss og fjölskyldur
okkar sendum honum hinstu kveð-
jur með þökk fyrir allt og allt.
Árni Valdimarsson
í dag verður til moldar borinn
frá Skarðskirkju, Sveinn Jónsson
frá Neðribænum í Flagbjarnar-
holti á Landi. Sveinn andaðist 25.
febrúar sl. á Borgarspítalanum í
Reykjavík eftir langt og erfitt
veikindastríð.
Nú þegar ég minnist þessa góð-
vinar og fyrrum sveitunga, stend-
ur furðu skýrt fyrir sjónum mér
traust og trúverðugt samfélag á
Landinu sem öðru fremur mótaði
lífsmynstur og skaphöfn Sveins og
þeirra annarra sem ólust upp við
hin litríku og sterku form sem
voru umgjörð um allt mannlíf í
uppsveitum Rangárvallasýslu á
þessum árum og eru sjálfsagt enn
þann dag í dag.
Sveinn Jónsson fæddist í
Flagbjarnarholti 15. september
1918, sonur hjónanna Sigríðar
Gestsdóttur frá Flagbjarnarholti
og Jóns Jónssonar frá Akbraut í
Holtum. Þau Jón og Sigríður voru
mikilsvirt sæmdarhjón og búnað-
ist vel að þeirra tíma hætti. Þau
Neðribæjarhjón í Flagbjarnar-
holti áttu sannarlega góðu barna-
láni að fagna, þau eignuðust fjög-
ur mannvænleg börn, þrjá syni og
eina dóttur sem öll komust til
manndóms og þroska.
Sveinn var næstelstur sinna
systkina. Með vissum hætti varð
æska og uppvöxtur Sveins honum
erfið. Átta ára að aldri veiktist
hann af beinígerð í mjöðm og átti
af þeim sökum við bæklun og veik-
indi að stríða. Þrátt fyrir erfiðar
aðstæður til lækninga á þessum
árum, hafa foreldrar Sveins, þau
Jón og Sigríður, ekki gefið upp von
um lækningu syninum til handa,
því varð það að ráði árið 1932, að
Sveinn, þá 14 ára að aldri, gekkst
undir mikla beinaðgerð sem tók
marga mánuði og harða baráttu.
Þessi skurðaðgerð tókst frábær-
lega vel og fékk Sveinn undraverð-
an bata. Eg held að ég muni það
rétt að Sveinn þakkaði Matthíasi
Einarssyni lækni á Landakotsspít-
alanum þann frábæra árangur.
Þegar hafa orðið mikil og góð
umskipti fyrir Svein, gekk hann
nú að hverju starfi sem heill væri,
kvikur í spori og beinn í baki, þótti
hann sverja sig í ætt við frændur
sína sem margir voru hinir rösk-
ustu menn. Á því leikur ekki vafi,
að veikindi Sveins á þessu ævi-
skeiði höfðu varanleg áhrif á hann
sjálfan og fjölskyldu hans og
treystu fjölskylduböndin.
Vinátta og hjálpsemi voru ríkir
eiginleikar í fari hans alla tíð.
Á árum áður stundaði Sveinn
öll algeng störf til sjós og lands
jafnframt því sem hann stundaði
gæslustörf með Þjórsá fyrir
Sauðfjárveikivarnirnar, fyrstu ár-
in í byggð en síðan á Holtamanna-
afrétti. Þessi gæslustörf áttu mjög
vel við Svein og féllu vel að eftir-
lætisáhugamáli hans á þessum ár-
um sem var hestamennska en
hann var sem Jón faðir hans
ágætur hestamaður og hestaunn-
andi.
Árið 1937 var Sveinn vetrar-
maður hjá afa mínum, Guðna
Jónssyni, og hafði með sér í vist-
ina bleikblesóttan fola örviljugan.
Glöggt man ég hvað ég leit upp til
þeirra félaga, ekki síst vegna þess
hve misjafnlega eigandanum gekk
að hemja folann.
Á þessum árum var Sveinn
glaður og reifur, en mjög dró úr
lífsfjöri hans á seinni árum þegar
heilsan fór að bila.
Árið 1947 flyst Sveinn frá
Flagbjarnarholti til Selfoss ásamt
foreldrum sínum. Hann vann um
árabil lagerstörf hjá Kaupfélagi
Árnesinga eða þar til hann á þess-
um árum hóf sjálfur leigubíla-
akstur sem hann stundaði til
dauðadags, þrátt fyrir veikinda-
stríð á seinni árum.
Fyrir 25 árum gerðist Sveinn,
ásamt fleirum, þátttakandi og
hluthafi í Fossnesti á Selfossi.
Fossnesti er nú öflug og vel starf-
rækt þjónustumiðstöð fyrir ferða-
fólk með umfangsmiklum veit-
ingarekstri. Það var ánægjulegt
fyrír Svein og þá félaga að sjá
Fossnesti, þessa ágætu þjónustu-
miðstöð, vaxa og dafna og á þann
hátt verða traustur hlekkur í
viðskiptalegu hlutverki Selfoss á
Suðurlandi og þróttmikilli at-
vinnuuppbyggingu í kaupstaðnum.
Sveinn fylgdist grannt með vexti
og viðgangi Selfoss og vildi veg
bæjarins sem mestan.
Fyrir 30 árum flytur Bjarnheið-
ur Ástgeirsdóttir á heimili Sveins
og foreldra hans, með ungan son
sinn, Ástgeir Ingólfsson.
Eftir fráfall Jóns, föður Sveins,
hafa þau Bjarnheiður haldið
heimili saman með farsælum
hætti. Jafnframt bjuggu þau Sig-
ríði, móður Sveins, fagurt ævi-
kvöld á heimili sínu en hún var
nær blind tíu síðustu ár ævinnar.
Að leiðarlokum vil ég, eins og
sjálfsagt margir aðrir vinir hans,
samstarfsmenn og fyrrum sveit-
ungar, þakka Sveini Jónssyni fyrir
trausta vináttu og tryggð í gegn-
um árin, ég minnist þessa hóg-
væra og grandvara manns með
virðingu og þökk. Atvikin höguðu
því þannig að leiðir okkar lágu
furðulengi saman, fyrst í fæð-
ingarsveit okkar beggja, síðan um
tveggja ára skeið á Selfossi. Ávallt
síðan höfum við rækt vináttu
okkar í milli.
Bjarnheiði, systkinum og
venslafólki votta ég samúð mína.
Hákon Kristinsson
því að hafa tekið sér þetta starf
Félag íslenskra leikara:
Staðiö verði viö fyrirheit um
stuðning við kvikmyndagerð