Morgunblaðið - 31.03.1985, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLADIÐ, SUNNUDAGUR 31. MARZ 1985
Svipmynd á sunnudegi/óskar Lafontaine
Umdeildasti stjórnmála-
maður Vestur-Þýzkalands
Seilist eftir forystu í
flokki jafnaðarmanna
Sem verkamannssonur kann hann að tala það mál, sem námumennirnir
skilja og sem háskólamenntaöur eðlisfræðingur á hann gott með að ná til
menntamannanna. Han ræðir af mikilli nákvæmni um stýriflaugar og her-
mál og sem fyrrverandi námssveinn í klausturskóla kann hann að flytja
ra-ður, sem að trúarhita og mælsku taka hvaða guðsmanni fram. Óskar
Lafontaine er vissulega maður nýrra
nánast með ólíkindum.
Þetta er sú lýsing sem stuðn-
ingsmenn jafnt sem margir and-
stæðingar hafa gefið óskari La-
fontaine, en eftir stórsigur hans
og jafnaðarmanna í fyíkisþing-
kosningunum í Saar í Vestur-
Þýskalandi um fyrri helgi, er hann
tvímælalaust sá stjórnmálamað-
ur, sem athyglin þar í landi bein-
ist að nú. Þar sem hann er aðeins
41 árs að aldri, hefur hann tímann
fyrir sér og með stórsigri sínum
hefur hann vakið mikla hrifningu
í jafnaðarmannaflokki landsins.
Þar líta margir þegar á hann sem
væntanlegan flokksleiðtoga. Samt
eru skoðanir hans um margt mjög
umdeildar og hann er því alls ekki
líklegur til þess að skapa einingu í
flokknum í framtíðinni.
Margir álíta samt að Willy
Brandt, formaður jafnaðarmanna-
flokksins, sem sjálfur átti sinn
þátt í því að ýta Helmut Schmidt
til hliðar fyrir tveimur árum,
muni mæla með Lafontaine sem
næsta hugmyndafræðingi flokks-
ins og hugsanlega næsta formanni
hans.
„Það er ekki unnt að horfa
framhjá því, að Lafontaine og
stefnu hans er svo fyrir að þakka,
að við jafnaðarmenn höfum nú
náð að leysa af hólmi fyrstu borg-
tíma og áhrif hans á æskufólk eru
aralegu stjórnina í einu af fylkj-
um landsins, allt frá árinu 1966.“
Þetta kom fram í ræðu, sem einn
af forystumönnum vestur-þýzkra
jafnaðramanna flutti eftir kosn-
ingarnar í Saar. Jafnframt benti
hann á, að með sigri sínum hefði
Lafontaine tekizt að koma á
stjórnhæfum meirihluta til vinstri
við miðju án stuðnings græningj-
anna.
Það er einkum þetta síðasta,
sem hefur fundið svo mikinn
hljómgrunn á meðal forystu-
manna jafnaðarmanna. Lafon-
taine tókst að ná til sín svo að
segja öllu fylgi græningjanna í Sa-
ar, þannig að flokkur þeirra stóð
uppi með aðeins 2,5% atkvæða.
Því segja margir þeirra nú, að með
fordæmi sínu í Saar hafi Lafon-
taine markað leiðina og sýnt fram
á, hvernig vinna eigi aftur fylgi
þeirra, sem snúið hafi baki við
jafnaðarmönnum á undanförnum
árum og gengið til liðs við græn-
ingjana.
Reyni þeir Brandt og Lafon-
taine hins vegar að beina stefnu
flokksins of langt til vinstri, er
eins víst, að verkalýðssamböndin í
landinu snúist gegn þeim. Margir
forystumenn þar eru tortryggnir
gagnvart þeirri stefnu Lafontain-
Óskar Lafontaine.
es, sem kölluð hefur verið „um-
hverfisverndarsósíalismi*. Telja
þeir, að þar sé tekið allt of mikið
tillit til umhverfisverndar á
kostnað atvinnuöryggis verka-
manna. Þar að auki eru margir
þeirra ekki reiðubúnir til þess að
sinni að taka undir kröfur hans
um efnahagsmálastefnu, þar sem
gert er ráð fyrir þjóðnýtingu að
verulegu leyti á iðnfyrirtækjum
landsins.
Það er samt afstaða Lafontain-
es í utanríkismálum, sem valdið
hefur mestu uppnámi jafnaðar-
manna. Hann hefur lengi mælt
með því, að Vestur-Þýskaland
hætti þátttöku í hernaðarsam-
vinnu NATO-ríkjanna. Með þeirri
afstöðu kann vel að vera að honum
takizt að höggva skörð lengra inn
í raðir græningjanna. Því fer þó
fjarri, að þeir sem eru í hægri
armi jafnaðarmannaflokksins, séu
reiðubúnir til þess. Þannig flýtti
Hans Apel, sem er í hægri armi
flokksins, sér að lýsa því yfir eftir
fylkisþingkosningarnar, að úrslit
þeirra breyttu í engu viðhorfi
jafnaðarmannaflokksins til
NATO. Stefna flokksins byggðist
eftir sem áður á aðild Vestur-
Þýzkalands að NATO og á full-
kominni samstöðu í framtíðinni
með öðrum aðildarríkjum banda-
lagsins.
Lafontaine hefur vissulega tek-
izt að vekja athygli á sjálfum sér
með afstöðu sinni og yfirlýsingum
um utanríkismál. Það er hins veg-
ar eins víst, að það verði nærtæk-
ari og áþreifanlegri vandamál,
sem hann stendur frammi fyrir á
næstunni og pólitískt gengi hans í
framtíðinni mun að verulegu leyti
ráðast af því, hvernig til tekst með
lausn þeirra. Hvergi í Vestur-
Þýzkalandi er efnahagsástandið
jafn slæmt og í Saar. Þetta er
minnsta fylki landsins, en hlut-
fallslega er þó atvinnuleysi mest
þar eða um 14%. Kolanám og stál-
iðnaðar stóð þarna um langt skeið I
með miklum blóma, en nú er báð-
um þessum atvinnugreinum hald-
ið gangandi með milljarða styrkj-
um frá hinu opinbera. Stærsti vin-
nuveitandi fylkisins, Arbed Sahr-
stahl, sem jafnframt er á meðal
stærstu stálframleiðenda Vestur-
Þýzkalands, hefur neyðzt til að
fækka starfsmönnum sínum úr
30.000 í 14.000 á síðustu 10 árum.
Óskar Lafontaine hefur ekki
bent á nein önnur ráð til þess að
draga úr atvinnuleysinu í Saar en
þjóðnýtingu kolanámanna og
stálfyrirtækjanna. Sú reynsla,
sem fengizt hefur af slíkum úr-
ræðum í Vestur-Þýzkalandi og
öðrum ríkjum Vestur-Evrópu, gef-
ur ekki tilefni til bjartsýni. Þar
mun koma, að krafan um raun-
hæfan árangur verður yfirsterkari
hástemmdum yfirlýsingum hans
um með hvaða hætti unnt sé að
binda enda á atvinnuleysið í Saar.
Hið frjálsa markaðskerfi hefur
óvíða skilað meiri árangri en ein-
Vandad og fjölbreytt
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Ætli höfuðborgarbúar ímyndi
sér ekki, sumir að minnsta kosti,
að þjóðlegra sé að eiga heima fyrir
norðan, þar standi íslensk menn-
ing dýpri rótum en hér á Faxa-
flóasvæðinu, þar séu tengslin við
fortíðina bæði sterkari og nánari.
Ef ritið Heima er best (útg. Bóka-
forl. Odds Björnssonar á Akur-
eyri) er borið saman við tímarit,
sem út eru gefin hér syðra, kann
sú skoðun að styrkjast. Heima er
best byggir á þjóðlegum grunni.
Þar er auðvitað blandað efni eins
og í öllum tímaritum af svipuðu
tagi, en rammíslenski þátturinn er
áberandi.
Ritstjóri er Steindór Steindórs-
son frá Hlöðum. Eftir langa
starfsævi sem kennari og skóla-
Nicaragua:
Kirkjan vill
miðla málum
Maugiu. 28. mara. AP.
KAWILSKA kirkjan í Nicaragua
hefur hoóist til að hafa milligöngu
um samningaviðræður milli skeru-
liða og sandinistastjórnarinnar.
Kom tilboð þetta fram í máli
Bosco Vivas, biskups í Managua,
eftir að hann hafði átt fund með
biskupum landsins.
meistari tók hann að sinna rit-
störfum og hefur verið mikilvirk-
ur á þeim vettvangi síðan. Hann
hefur skapað ritinu vinsældir og
langlífi. Geri ég mér í hugarlund
að lesendahópurinn sé að verulegu
leyti annar en sá sem að staðaldri
les tímarit þau sem gefin eru út í
Reykjavík. Hitt hef ég þó fyrir
satt að Heima er best sé talsvert
útbreitt á Suðurlandi ekki síður en
fyrir norðan.
Heima er best hefst jafnan á
ritstjórnargrein. í síðasta heftinu
ræðir Steindór Steindórsson um
skólamál — og ekki ófyrirsynju
nú, þegar skólakerfið íslenska er
komið í upplausn og menningar-
legt og fjárhagslegt gjaldþrot
blasir við. Ádrepur Steindórs eru
ekki bornar fram með stóryrðum.
Þó fer ekki á milli mála að honum
þykir sitthvað ábótavant, t.d. sú
meðalmennskuaðferð að láta alla
fylgjast að, ár frá ári, gegnum allt
skólakerfið, hvort sem þeir eru
fljótir eða seinir í námi. Það dreg-
ur kjark úr hinum seinu en dug úr
hinum skörpu. Þá kann svo að
fara, þegar ofar dregur, að búið sé
»að drepa áhugann með of lítilli
vinnu þegar fyrstu árin. «Enn-
fremur ræðir Steindór um ein-
kunnir: »Annað sem miðar í átt til
meðalmennskunnar er að ein-
kunnir eru sniðnar eftir einhverj-
um meðaltölum en ekki afköstum
einstaklingsins.«
Ráðamönnum væri hollt að lesa
þennan pistil hins aldna skóla-
manns.
Steindór Steindórsson hefur
mikið ritað um byggðir og bú við
Eyjafjörð á fyrri hluta þessarar
aldar. í einu þeirra hefta, sem ég
hef fyrir framan mig, ritar hann
þátt um Kristján Jónsson í Glæsi-
bæ. Glæsibæjarheimilið einkenndi
»annars vegar rótgróin gömul
bændamenning, sem stóð þar föst-
um fótum, en hins vegar úrval ný-
menningarinnar, sem var að byrja
að berast út um landið.*
Steindór getur þess að lítið hafi
verið gert til að halda á loft minn-
ingu Kristjáns og spyr: »Skyldi
það vera svo, að vér við Eyjafjörð
séum minna fyrir að á lofti sé
haldið minningu merkisfólks en
gert er í öðrum héröðum?*
Vafalaust er hægt að svara
þessu játandi og kunna að liggja
til þess ýmsar hefðir og orsakir,
og ekki allar augljósar. Páll Kolka
taldi Eyfirðinga friðsamasta allra
Norðlendinga. Varla skapar þaö
söguefni. Æsiefnin lifa lengst.
Færri sögur fara af mönnum eins
og Kristjáni í Glæsibæ sem skar-
aði fram úr i nytsömum athöfn-
um!
Steindór Steindórsson drepur á
kynslóðabilið — gjána sem unnt
sé að brúa ef ungir og gamlir legg-
ist á eitt. Með ritinu er leitast við
að gefa fordæmi í þá áttina. ólaf-
ur H. Torfason skrifar mikið í
Heima er best ásamt Steindóri og
má líta svo á að hann skírskoti til
yngri kynslóðarinnar. Steindór
fjallar um bækur svo dæmi sé tek-
ið, ólafur um kvikmyndir. Athygl-
Steindór Steindórsson frá Hlöóum
isverður er þáttur sem hann ritar
undir fyrirsögninni: Sú fyrsta sinn-
ar tegundar — um Kúreka norð-
ursins. Þar segir hann meðal ann-
ars um Friðrik Þór Friðriksson
sem gerði myndina: »Hann velur
ekki stystu leið að markinu, held-
ur reynir á þanþol listformsins.
Slíkir menn eru oftar en ekki
mikilvægastir listgrein sinni á
hverjum tíma, taka af hinum
ómak eða spjótalög, standa í fyrir-
rúmi.«
Ólafur víkur að viðtökum þeim
sem kvikmyndin hlaut; og niður-
sallandi gagnrýni: »Ýmsir hafa
gert því skóna, að Islenska kvik-
myndasamsteypan reyni allt hvað
af tekur að hafa Hallbjörn,
Johnny King (Jón Víkingsson á
Húsavík) og félaga að fíflum,*
segir Ólafur.
Um sannleiksgildi þessara orða
er ég ekki dómbær en tel að af
þeim megi ráða að Heima er best
ætli sér meðal annars þann hlut
að vera í forsvari fyrir Norðlend-
inga þegar þeir etja kappi við höf-
uðstaðarbúa i rodeo listarinnar.
Þar er á brattann að sækja.
Skemmtilegt er viðtal sem ólaf-
ur hefur skráð við Jón Helgason í
Kaupmannahöfn — hálfníræðan!
Jón Helgason þótti löngum mein-
legur í tilsvörum. Hann viður-
kennir að hafa stundum verið
»andstyggilegur« þegar hann
þurfti að hafa starfsfrið og verjast
ásókn forvitinna. ólafur spyr
hann líka um skáldskapinn: »Ég er
löngu hættur að yrkja og á ekkert.
Ég orti í þessu þunglyndi sem
sækir á mann upp úr þrítugu, þeg-
ar lífið virðist búið.«
Jafnaldrar Jóns Helgasonar eru
nú mjög teknir að týna tölunni.
Hann stendur enn réttur. Og hef-
ur engu týnt í tilsvörum!
Heima er best er svo ræktarlegt
við gamla tímann að birta fram-
haldssögu. Sú var tíðin að ekkert
rit — ekki einu sinni dagblöðin —
lifði stundinni lengur framhalds-
sögulaust. Með vaxandi streitu en
þverrandi samhengi i daglegu lífi
hvarf framhaldsefni að miklu
leyti af síðum blaðanna. Fram-
haldssagan í Heima er best gefur
því hvort tveggja til kynna: Hverj-
ir muni helst lesa ritið. Og hvernig
það sé lesið. — Sá, sem hefur
minni, tíma og þolinmæði til að
bíða viku eða mánuð eftir hverjum
nýjum kafla í skemmtilegri sögu,
hefur hvorki týnt sjálfsvitund
sinni né sambandinu við sína liðnu
daga.