Morgunblaðið - 31.03.1985, Blaðsíða 30

30 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. MARZ 1985
m Jm leikskáldið og Óskarsverðlaunahafann Peter
B J Shaffer og kvikmyndina AMADEUS, sem gerð
J var eftir samnefndu leikriti hans og vann nýlega
B J til átta Óskarsverðlauna. Shaffer hefur aldrei
verið ánægöur með þær myndir sem gerðar hafa
verið eftir leikritum hans. Það er annað með AMADEUS.
Leikritaskáldið og
Óskarsverðlauna-
hafinn Peter Shaffer
í Prag, þar sem
Amadeus var tekin.
AMADEUS
OG SHAFFER
Allt frá því að Peter Shaffer
lét frá sér fara leikritið Ama-
deus árið 1979 hefur það far-
ið sigurför um heiminn og
verið sýnt í öllum helstu
borgum heims og þar á með-
al í Reykjavík með Róbert
Arnfínnssyni og Sigurði Sig-
urjónssyni í aðalhlutverkum.
Og eins og í Reykjavík hefur
það hvarvetna fengið mikla
aðsókn og verið lofað jafnt
af gagnrýnendum sem al-
menningi og kveikt áhuga
fólks á tónlistarsnillingnum
Amadeus Mozart og tónlist
hans. Leikritið var svo fært í
kvikmyndabúning af Shaffer
sjálfum og tékkneska leik-
stjóranum Milos Forman
(sem starfar í Bandaríkjun-
um) og kvikmyndin Amade-
us hlaut eins og kunnugt er
ein átta Óskarsverðlaun á
mánudagskvöldið síðasta.
Verðlaunin voru veitt fyrir
eftirfarandi: Bestu myndina,
bestu leikstjórnina, besta
leik í aðalhlutverki, bestu
handritsútfærsluna, bestu
förðun, besta hljóð, bestu út-
litshönnun og bestu bún
ingateiknun.
NÝGRÆÐINGUR í GERÐ
KVIKMYNDAHANDRITA
Þeir féllust strax á að Prag í
Tékkóslóvakíu væri rétti staðurinn
til að kvikmynda Amadeus. Þangað
höfðu þeir fyrst komið í janúar árið
1982 til að athuga umhverfi og að-
stæður til kvikmyndatöku og Búda-
pest og Vín, sem einnig höfðu komið
til álita, voru fljótlega strikaðar út
af listanum. Mennirnir voru Peter
Shaffer, Milos Forman og Saul
Zaentz framleiðandi myndarinnar.
Þeir Forman og Zaentz höfðu áður
unnið saman að kvikmynd, One
Flew Over tbe Cuckoo’s Nest
(Gaukshreiðrið), og sópað að sér
fimm umtalsverðum Oskarsverð-
launum í leiðinni. Á mánudags-
kvöldið síðasta slógu þeir sem sagt
sitt eigið met.
„Það, sem er svo gott við Prag,“
sagði Shaffer í viðtali, sem tekið
var við hann á meðan á tökum stóð
í Tékkóslóvakíu, „er að hún slapp
óskemmd úr stríðinu og hefur verið
hlift viö hinu vafasama ágæti nú-
tímavæðingar. Þú getur snúið
myndavélinni í 180 gráður án þess
að sjá sjónvarpsloftnet eða neon-
skilti. Hún er einhver fullkomnasta
18. aldar borg f Mið-Evrópu og í
henni er sjálfsagt og eðlilegast að
kvikmynda söguna.“
Shaffer dvaldi mestallan tfmann,
sem tökur stóðu yfir, í Prag með
kvikmyndaliðinu og fylgdist með
starfi þeirra af áhuga. „Helsta
ástæða fyrir því að ég er hér er að
ég vil læra eitthvað um kvikmynda-
gerð. Ég er nýgræðingur hvað
snertir gerð kvikmyndahandrita.
Það er gaman og fræðandi og eig-
inlega ómetanlegt fyrir mig að
fylgjast með starfi Milos. Ef ég á
einhvern tímann eftir að læra að
skrifa kvikmyndahandrit á frum-
legan hátt, verð ég að læra að
þekkja reglurnar. Eg held ég sé að
læra inn á þær núna.“ Hann hefur
sjálfsagt stundað námið vel þvf
Shaffer fékk einmitt einn Óskarinn
fyrir gerð handrits.
ÚR LEIKRITI
í KVIKMYND
Amadeus er sjötta leikrit Shaff-
ers sem sett er á filmu. Engin hinna
fyrri mynda hefur gert hann
ánægðan — ekki einu sinni Equus
þrátt fyrir að hann sjálfur hafi gert
handritið að myndinni og viður-
kenni að hún sé leikritinu trú.
Raunar of trú. „Þess vegna skrifaði
ég kvikmyndahandritið að Amade-
us í náinni samvinnu við leikstjór-
ann. Bæði Milos og ég vildum finna
góða leið til að segja söguna í formi
kvikmyndar. Leikritið er einfald-
SIGURVEGARAR
Frá vinstri: Milos Forman, F.
Murray Abraham og Saul
Zaentz með óskarana sína.
lega upphafspunkturinn á þeirri
leið en það hefur fengið nýja með-
höndlun að mestu með nýjum per-
sónum og nýjum kringumstæðum."
Frumvinnan við að breyta leikrit-
inu í kvikmynd fór fram í Warren,
Connecticut, um 120 kílómetra
norður af New York, þar sem For-
man á sveitabýli. Shaffer bjó hjá
honum í þá þrjá mánuði, sem það
tók að setja fyrsta uppkastið á blað.
Þeir unnu saman síðdegis hvern
dag, ræddu atriðin og bjuggu til
samtöl. Morguninn eftir fínpússaði
svo Shaffer þau atriði, sem þeir
höfðu komið sér saman um. Þegar
hann lítur til baka getur Shaffer
ómögulega sagt nákvæmlega hvað
tilheyri honum og hvað leikstjóran-
um í handritinu en bendir á ávöxt
samvinnunnar. „Ég held að við höf-
um tekið grunnhugmyndina, grunn-
form sögunnar sem i leikritinu er og
endursagt hana i gegnum þennan
sérstaka miðil kvikmyndina. Sum-
part er kvikmyndaútgáfan talsvert
ólík leikritinu, sérstaklega i endinn,
sem er, i þess orðs fyllstu merkingu,
stórkostlegur hápunktur og rökrétt
lok sögunnar. En ég var alltaf með
það í huga að ég var að búa til fant-
asíu byggða á mozartískum þemum
SHAFFER
Höfundur þessarar fantasiu
fæddist fyrir einum fimmtfu og níu
árum með tvíburabróður sinum
Anthony (höf. Sleuth), inn í mið-
stéttarfjölskyldu í Liverpool. For-
eldrar hans voru og eru enn siða-
fastir gyðingar en drengjunum var
m.a. kennd hebreska. Þeir voru báð-
ir látnir sækja píanótfma og Peter
hreifst strax af tónlistinni en Anth-
ony ekki. „Það, sem maður kemst
fljótt að með tvfbura er að þeir
þurfa ekki endilega að hafa sömu
skoðanir eða tilfinningar. Tony
dýrkar íþróttir. Ég fyrirlít þær. Og
ég hef sterkar tilfinningar til tón-
listar, sem hann hefur alls ekki. Ég
var hjá hverjum píanókennaranum
á fætur öðrum og náöi um sfðir
þeim árangri að geta leikið sónötur
Haydns og Mozarts og hin léttari
verk Chopins á sæmilega viðunandi
hátt.“
Árið 1944 varð Shaffer einn af
hinum svokölluðu Bevin-strákum.
Þeir voru nefndir eftir verkalýðs-
málaráðherra Bretlands f striðinu,
Ernest Bevin, og voru settir til
vinnu í bresku kolanámunum i stað
þess að vera kallaðir i herinn, án
tillits til stéttarmismunar eða
menntunar. Shaffer segir fátt i líf-
inu hafa verið meira spennandi en
að hafa verið einn af Bevin-strák-
unum. Vinnan i kolanámunum
reyndist honum þó um megn því
eftir þrjú ár var hann lagður inn á
spítala með blæðandi innvortis sár.
Um haustið 1947 komst hann loks i
Trinity College, Cambridge. „Sá
Cambridge sem ég sótti var Cam-
bridge Wittgensteins, E.M. Fosters,
Bertrand Russells og G.M. Trevely-
ans. Það voru stórkostlegir tfmar.
En ég blandaði geði við fáa og ég
komst aldrei i samband við neinn
sem tengdur var leikhúsinu þótt
Peter Hall og Peter Wood (sem áttu
eftir að leikstýra leikritum Shaff-
ers) væru þar báðir um þessar
mundir. Ég fór mikið einförum qg í
þá daga treysti ég aldrei sjálfum
mér alveg og i sannleika sagt vissi
ég ekki alveg hvað ég vildi verða.
Mér fannst heilmargir Peter
Shaffer-ar vera í einum Ifkama og
ég finn fyrir því enn.“
í NEW YORK
Hvað um það. Rithöfundurinn
var að koma fram i Shaffer. Árið
1947 hafði hann skrifað útvarps-
leikrit og honum til undrunar þáði
BBC stykkið. Seinna, í Cambridge,
skrifaði hann leynilögreglusögur
ásamt bróður sínum Ánthony.
I Jr uppfærslu Þjóðleikhússins í Amadeus eftir Peter Shaffer, en i myndinni
sjást Sigurður Sigurjónsson í hlutverki Mozart og sá með grímuna er Róbert
Arnfinnsson í hlutverki Salieri.