Morgunblaðið - 31.03.1985, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐID, SUNNUDAGUR 31. MARZ 1985
B 33
Gústaf F. Nilsson, vinnslustjóri í Kísilidjunni framan við glóandi þurrkofninn: nægur gúr í vatninu til að reka
verksmiðjuna í 200 ár.
„Alltaf verið spenna í þessari sveit“:
„Járntjald“ skiptir
Mývatnssveit í tvennt
ÞEIR SEGJA við Mývatn að „járn-
tjald“ skipti sveitinni í tvennt: norð-
anmegin eru þéttbýlið við Reynihlíð
og Kísiliðjan, sunnanmegin er sveit-
in.
Það hefur löngum verið tog-
streita milli þessara tveggja hluta
Skútustaðahrepps; það hefur
kraumað undir eins og við Kröflu,
og nú hefur spennan brotist fram
með talsverðum krafti vegna deilna
um framlengingu námavinnslu
Kísiliðjunnar hf. við vatnið. íbúar
sveitarinnar hafa sent stjórnvöld-
um tvo undirskriftalista. Á þeim
fyrri eru nöfn sextíu manna, sem
mótmæla harðlega 15 ára fram-
lengingu námaleyfisins og vara al-
varlega við því að gúrtaka úr Syðri-
-Flóa verði leyfð.
Flóinn varinn hvað sem
það kostar
„Ef koma á til slíkra óhæfuverka
munu af því hljótast mikil átök og
ófriður, sem fleiri munu blanda sér
í en aðeins þeir sem búa á Laxár-
og Mývatnssvæðinu. Við, sem skrif-
um nöfn okkar undir þetta bréf og
áreiðanlega fjöldi annarra, munum
verja Syðri-Flóa fyrir kísilgúr-
námi, hvað sem það kostar," segir í
undirskriftaskj alinu.
Þessum lista var svarað með öðr-
um, sem átti upptök sín í Kísil-
iðjunni. Undir hann rituðu 202 Mý-
vetningar, sem ekki vilja „útiloka
kísilgúrnám úr Syðri-Flóa vatns-
ins“. Þeir segja að ekki sé hægt að
fella dóm um efnistökuna fyrr en
visindalegar rannsóknir hafi farið
fram. „Við teljum ástæðu til að
hvetja Náttúruverndarráð og aðra,
sem hafa látið þetta mál til sín
taka, að fella ekki dóm um efnis-
tökuna fyrirfram," segir í skjalinu.
Breytt valdahlutfóll
Járntjaldið er sagt vera dregið
sunnan við strönd, þar sem skiptir
í Ytri-Flóa í Syðri-Flóa, eða úr
Neslandatanga í Landteiga. „Þar
fyrir sunnan er einhver hiti í
mönnum núna en það er svo sem
ekkert nýtt. Það hefur alltaf verið
spenna í þessari sveit,“ sagði Gúst-
af F. Nilsson, vinnslustjóri í Kísil-
iðjunni, i samtali við blm. Morgun-
blaðsins í Mývatnssveit á dögun-
um. „Eftir að fór að byggjast upp
hér við Kísiliðjuna færðust til
valdahlutföll í sveitinni. Það má
segja að völdin hafi verið á Skútu-
stöðum og fleiri bæjum þar suður-
frá en eftir kosningar 1972 færðust
þau að mestu leyti hingað í þéttbýl-
iskjarnann. Nú eru einhverjir fáir
menn, sem alltaf hafa verið á móti
Kísiliðjunni, að ýfa upp gömul sár
og væringar. Undirskriftalistar,
sem skipta mönnum i tvo hópa í
svona litlu samfélagi, held ég að
hljóti að vera vondir. Og þó er listi
60-menninganna fyrir sunnan
hálfu verri, hreinn árásarlisti."
Gústaf og fleiri viðmælendur
Morgunblaðsmanna sögðu jafnvel
stefna í að klofningurinn í sveitinni
gæti orðið viðvarandi. „Það ber
strax á því, að góðir vinir eru hætt-
ir að vera svo óskaplega góðir vinir.
Menn, sem hafa komið hingað til
okkar daglega, eru hættir að sjást,“
sagði hann.
Allir sammála um verndun
en ...
Eysteinn Sigurðsson bóndi á
Arnarvatni var einn þeirra, sem
stóð að 60-manna listanum. Hann
segist ekki telja „útilokað að þessi
klofningur í sveitinni gæti haft al-
varlegar afleiðingar á samskipti
manna hér. Það er óhætt að segja
að það hefur ekki verið rætt um
annað meira í þessari sveit að und-
anförnu. Það hefur verið hiti í
mönnum og ekki útséð um hvernig
það verður,“ sagði hann í samtali
við blm. Morgunblaðsins.
Aðrir telja að öldurnar sé að
lægja og að deilan muni lognast út
af. Það hljóti að koma til einhver
málamiðlun. „Menn eru að komast
niður á jörðina," sagði Héðinn
Flóinn skal
varinn hvað
sem það kostar
SEXTÍU íbúar Mývatnssveitar segjast munu „verja Syðri-Flóa fyrir kísil-
gúrnámi, hvað sem það kostar," eins og segir í bréfi þeirra til iðnaðarráð-
herra. Sextíumenningarnir eru ákveðnir í að fylgja orðum sínum fast eftir —
þeir hafa sett sig í samband við náttúruverndarsamtök erlendis, til dæmis
Greenpeace, og vilja ekki hætta á neitt þegar kemur að lífríki Mývatns og
Laxár.
Ýmsar leiðir til
að verja flóann
„Leyfið stenst ekki fyrir lögum,“
sagði Ingólfur Jónasson, útibús-
stjóri Sparisjóðs Mývetninga að
Helluvaði, einn forgöngumanna
lista sextíumenninganna á Mý-
vatnsbökkum. Hann sagði mót-
mæli 60-menninganna „andsvar
við bréfi hreppsnefndar til Sverris
Hermannssonar, þar sem óskað er
eftir að námaleyfi Kísiliðjunnar
verði framlengt um fimmtán ár.
„Ég vona náttúrlega að þetta mál
sjatni innan fárra daga en vissu-
lega eru til ýmsar leiðir til að
verja flóann,“ sagði hann. „Við
getum litið til árangurs hvalfrið-
unarmanna og ímyndaö okkur aö
eins væri hægt að vinna að þessu
máli. Mig grunar þó að niðurstað-
an verði samkomulag lögfræðinga
stjórnarráðsins og Náttúruvernd-
arráðs.
Frumskilyrði slíks samkomu-
lags er auðvitað að Mývatni verði
aldrei hætt. Svo hægt sé að veita
leyfið þarf skýrara orðalag um að
það sé Náttúruverndarráð og sér-
fræðingar þess, sem túlki niður-
stöður rannsókna. Ekki Kisiliðjan.
Það er samdóma álit líffræðinga,
að vatninu stafi hætta af kisil-
gúrtöku í Syðri-Flóa. Ég tek mest
mark á þeim mönnum, þeir byggja
niðurstöður sínar á rækilegum at-
hugunum. Leikmenn geta lítið um
þetta sagt og eiga kannski ekki að
fullyrða mikið. Rannsóknir verða
að leiða þetta í ljós,“ sagði Ingólf-
ur.
Ekki strídsyfírlýsing
„Það er ekki hlustað nema menn
taki talsvert uppí sig,“ sagði Ey-
steinn á Arnarvatni um harðan
tón i mótmælabréfi sextíumenn-
Eysteinn Sigurðsson bóndi á Helluvaði: Hægt að sprengja venjulegan Kjarna
með því að hella í hann olíu!
inganna. „Við þekkjum það af
reynslunni. Þessi yfirlýsing virðist
hafa farið eitthvað fyrir brjóstið á
mönnum — margir túlkuðu hana
sem stríðsyfirlýsingu. Það er ekki
— en orð eru til alls fyrst.“
Hann hló þegar við minntumst
á Laxárdeiluna og sprengingu
Miðkvíslarstíflu, sem Eysteinn og
tugir annarra Mývetninga voru
dæmdir fyrir á sínum tíma. „Það
þarf ekkert sprengiefni á Kísil-
iðjuna,“ sagði hann. „Málið vekur
athygli um allan heim og það get-
ur verið ekki síður hættulegt en
sprengiefni. Okkur tókst að vísu
ekki að fá Greenpeace-fulltrúana
á Norðurlandaráðsþingi til að
koma hingað og ræða málin en
það er engu að síður fylgst með
Mývatni um allan heim. Islend-
ingar eru aðilar að alþjóðlegum
samningi um verndun Mývatns-
svæðisins og við munum beita
okkur af fullri hörku til að verja
flóann.“
Hægt aö sprengja venju-
legan kjarnaáburð
— Þarf að fara að líta í kring-
um sig eftir sprengiefni?
„Menn eru alltaf með sprengi-
efni, það þarf í sveitum. Svo má
líka sprengja venjulegan kjarna-
áburð — mér skilst að það dugi að
hella i hann olíu og þá megi
sprengja hann! En það var nú svo
með Miðkvíslarstíflu, að hún var
mjög vafasamt fyrirbæri enda
hefur aldrei komið til tals að
byggja hana upp eftir að við
sprengdum hana. Það hefur sýnt
sig síðan, þótt menn hafi ekki vilj-
að hlusta á það þá, að stíflan
skipti virkjunina engu máli, svo
það gerði ekkert til fyrirtækisins
vegna þótt hún færi, — en það
gerist ekki nú. Ég veit ekki um það
mannvirki við Kísiliðjuna, sem
ekki myndi valda fyrirtækinu
tjóni ef það yrði fjarlægt. Það er
ekki það sem fyrir okkur vakir,“
sagði Eysteinn Sigurðsson.
Texti: ÓMAR VALDIMARSSON
Myndir: FRIÐÞJÓFUR HELGASON
Sýnishorn af framleiöslu Kísiliðj-
unnar á korti af Ytri-Flóa. „Járn-
tjaldslínan“ er dregin milli Nes-
landatanga og Landteiga. Þar fyrir
sunnan er Syðri-Flói, sem sunnan-
menn hyggjast verja „hvað sem það
kostar".
Sverrisson bóndi og veiðimaður á
Geiteyjarströnd. Hann var ekki
heima þegar undirskriftalistarnir
gengu en segir fráleitt að hann
hefði skrifað á 60-manna listann.
„Fyrir neðan allar hellur,“ sagði
hann og tók undir að hluti deilunn-
ar ætti vafalaust rætur í breyttum
valdahlutföllum í sveitinni. „Menn
eru sammála um að vernda Mývatn
og lífríki vatnsins,“ sagði hann.
„Það er deilt um leiðir og hvort á
að taka áhættu. Vatnið grynnist
mjög hratt en það hefur öfgahóp-
urinn ekki viljað viðurkenna ... “
Hætta á klofningi í AlþýÖu-
bandalagsfélaginu
Deilurnar í sveitinni fara ekki
eftir flokkspólitískum linum. „Sfð-
ur en svo,“ sagði Alþýðubandalags-
maðurinn Eysteinn á Arnarvatni
kiminn. „Ætli sé ekki frekar hætta
á að Alþýðubandalagsfélagið hér
klofnaði út af þessu! Það hefur allt-
af verið togstreita í þessari sveit,
eins og reyndar víðar. En það er
langt i frá að við sextiu höfum talið
að við næðum einhverjum auknum
völdum hér þótt Kisiliðjan leggðist
af. Við viljum einfaldlega vernda
vatnið og lifriki þess. Og við bænd-
ur höfum ekki fundið fyrir auknum
tekjum sveitarfélagsins af verk-
smiðjunni og fólksfjölguninni.
Framkvæmdaféð hefur farið i
þéttbýlið."
Deilan ekki öll til ills
Sveitarígurinn er ekkert nýtt í
Mývatnssveit. Arnaldur Bjarnason
sveitarstjóri Skútustaðahrepps
benti á að landfræðilegar aðstæður
réðu nokkru um röskun valdahlut-
falla í sveitinni: „Menn fóru á bát-
um milli Skútustaða og Reykjahlíð-
ar allt fram til 1955 og það voru
ekki vel grciðar samgöngur hér á
milli fyrr en 1977. Svo hafði stofn-
setning Kísiliðjunnar 1966 mikil
áhrif, félagsleg og atvinnuleg.
Sumir hafa jafnvel fengið svolitið
sjokk — það gæti tekið áratugi
fyrir samfélagið að jafna sig. Stað-
reyndin er sú, að Kisiliðjan skiptir
gifurlegu máli fyrir sveitarfélagið
og þjóðfélagið i heild. Þéttbýlið og
sveitin hljóta að styðja hvort ann-
að og vissulega hefur sveitin notið
góðs af þéttbýlinu. Ungt fólk er þar
til dæmis í vinnu í stórum stíl. En
ég held að þessi deila núna sé ekki
öll til ills,“ sagði Arnaldur. „Margir
hafa farið að meta vægi Kísiliðj-
unnar í sveitarfélaginu, það er ver-
ið að taka stefnu á framtíðina."