Morgunblaðið - 31.03.1985, Blaðsíða 32

32 B MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. MARZ 1985
ER MÝVA TN AÐ DEYJA?
ÁKVÖRÐUN Sverris
Hermannssonar iðnað-
arráðherra um að veita
Kísiliöjunni hf. við Mý-
vatn leyfi til að stunda
kísilgúrtöku úr vatninu
fram yfir aldamót hefur
verið mjög umdeild.
Náttúruverndarráð telur
að ráðherrann hafi ekki
lagalega heimild til að
framlengja námaleyfi
verksmiðjunnar nema
ráðið samþykki og er
staðráðið í að láta reyna
á það fyrir dómstólum ef
þörf krefur. Mývetn-
ingar skiptast mjög í tvo
hópa þegar málið ber á
Lokurnar í Mývatnsósum: Eiga þ*r sok á minnkandi fiskgengd?
góma, eins og Morgun-
blaðsmenn urðu áþreif-
anlega varir við nyrðra á
dögunum, þótt allir séu
þeir sammála um nauð-
syn á verndun vatnsins
og lífríkis þess. En eins
og fram kemur í eftirfar-
andi frásögnum telja
sumir þeirra að gúrtak-
an úr vatninu muni
ganga af því dauöu —
aðrir telja að þessi perla
íslenskrar náttúru sé
þegar deyjandi og að að-
eins gúrtakan geti bjarg-
að því, eins og fram
kemur í frásögnunum
hér á eftir.
„Mývatn á eftir að hverfa
ef ekki verður dælt úr því“
- segir Armann bóndi Pétursson í Reynihlíð
„MÝVATN á eftir að hverfa. Það veri hvorki fugl né fiskur hér lengur ef
ekki hefði verið dælt úr því. Kísiliðjan er það eina sem getur bjargað
vatninu," sagði Ármann Pétursson bóndi og jarðskjálftavörður í Reynihlíð.
Hann hefur búið við Mývatn allt sitt líf og þekkir það gjörla, rétt eins og
margir aðrir innfæddir og gegnumekta Mývetningar.
Ingólfur Jónasson sparisjóðsstjóri á Helluvaði: Fáránleg kenning að vatnið
sé að hverfa.
Vatnið of grunnt fyrir físk
Hann sagði að vatnið væri orðið
of grunnt fyrir fisk, þess vegna
væri veiðin dottin niður. „Ég get
nefnt þér sem dæmi, að 1915 var
vatnið dýpkað um tuttugu tomm-
ur,“ sagði hann. „Þá jókst sil-
ungsveiðin úr tíu upp í fjörutíu
þúsund silunga á stuttum tíma og
1924 veiddust hér hundrað þúsund
siiungar. Þá var stíflan fjarlægð
og veiðin datt niður í þrjátíu þús-
und. Um leið fór öndunum að
fjölga. Nú sér maður marga nýja
hólma i vatninu, ekki síst eftir
landrisið hér að undanförnu. Fisk
er ekki að finna hér iengur sem
Einblínum á rannsóknir
— Það hefur mælst aukið köfn-
unarefni i vatninu og lindum
skammt frá Kísiliðjunni. Er ekki
líklegt að það stafi af námavinnsl-
heitið getur — nema í Dauðahaf-
inu, sem kísilgúrinn hefur verið
tekinn úr. Þar hefur fiskgengd
aukist stórlega — enda er nógu
djúpt þar.“
Ármann var harðorður i garð
náttúrufræðinga. „Þeir vilja horfa
á vatnið breytast í leirur og mýri.
Menn komast ekki lengur á bát í
Slúttnes. í norðanátt í sumar leir-
aði vatnið fram við Grímsstaði,
nyrsta bæinn hér, þar sem var
veitt mikið af silungi þegar ég var
ungur maður hér. Nú er vatnið
bæði of grunnt og heitt — það
mæidist 14—16° í allt sumar,“
sagði hann.
Skjótum álftina í nauðvörn
Héðinn minntist á aðra ástæðu
fyrir minnkandi fiskgengd, sem
hann taldi mikilvæga. „Það er álft-
in,“ sagði hann. „Nú eru hér
Er verið að tala um
sama vatnið?
Aðkomumenn í Mývatnssveit eru
ekki alltaf vissir um að heimamenn
séu að tala um sama vatnið. Norð-
anmenn og þeir í Kísiliðjunni segja
að vatnið grynnist um að minnsta
kosti metra á öld, náttúrufræð-
ingar og sunnanmenn tala um
500—600 álftapör yfir sumarið en
fyrir örfáum árum var sáralítið um
hana. Ég heid að það sé mjög
óheppilegt hve henni hefur fjölgað
mikið, ég held að það væri nóg aö
hafa hér tíu eða tuttugu pör. Álftin
sækir í vakir á hrygningarsvæðinu
og lepur upp hrognin. Náttúru-
fræðingur, sem ég talaði við fyrir
nokkrum árum, giskaði á að hún
æti hrogn, sem að öðrum kosti
15—20 sentimetra. „Það sést á
borkjörnum, sem hafa verið teknir
úr botninum," sagði Eysteinn Sig-
urðsson á Arnarvatni. „Það er
öskulag úr gosi á fimmtándu öld á
rúmiega metradýpi. Það sannar
best að meir er gert úr grynnkun-
inni en efni standa til. Rannsóknir
munu sanna að það er ekki fimmt-
hefðu orðið að tíu þúsund silungum
og spiilti öðru eins.
Við höfum mætt þessu,“ sagði
Héðinn, „með því að skjóta hana á
hrygningarstöðvunum. Það er
okkar nauðvörn þótt okkur hafi
verið synjað um leyfi til þess.
Mannskepnan hér er hluti af nátt-
úrunni. Við vinnum með náttúr-
unni, tökum þátt í jafnvægi hennar
og munum gera það áfram.“
án ára forði í Ytri-Flóa og verði
leyfið framlengt um fimmtán ár
verður farið í Syðri-Flóa. Það er
rétt, að í Ytri-Flóa eru viss svæði,
sem eru að fyllast. Mér hefur skil-
ist á þeim, sem stunda veiðar i
vatninu, að smásilungur gangi
mikið í Ytri-Flóa á vissu ald-
ursskeiði og að hann hafi þannig
ákveðnu hlutverki að gegna í upp-
eldi á silungi,“ sagði hann. „Það er
ekki hægt að stefna öllu á síðasta
dag, þegar of seint verður að snúa
við — eins og gerðist með Laxár-
virkjun."
„Þarf aðra Kísiliðju
til að viðhalda vatninu
Héðinn Sverrisson bóndi og
veiðimaður á Geiteyjarströnd
sagðist ekki hafa miklar efasemdir
um að grynnkunin hafi haft áhrif á
fiskigengd í Mývatni. „Landrisið út
af Grímsstöðum er 70—80 senti-
metrar á ári, hvað sem Árni
Einarsson hjá Náttúruverndarráði
segir,“ sagði hann. „Og þar botn-
frýs. Það er fyrst og fremst vanda-
mál komandi kynslóða hvort vatnið
þornar upp eða hvort það verður
áfram nytjavatn. Ég held að það
þyrfti aðra Kísiliðju til að halda
því við — sem stendur eru ekki
teknir nema átta millimetrar af
botninum á ári (þá er miðað við
meðalgrynnkun alls vatnsins, sem
mælist 36 km að flatarmáli, innsk.
blm.). Við sem leggjum net í þetta
vatn,“ hélt Héðinn áfram, „finnum
hve fljótt botninn tekur við sér eft-
ir dælingu.“
Vilja láta okkur dæla meira
Gústaf F. Nilsson, vinnslustjóri í
Kísiliðjunni, sýndi blm. Morgun-
blaðsins loftmynd af vatninu frá
árinu 1981 þar sem sjá mátti far er
lá út á dýpra vatn. „Þetta far er
eftir bát bóndans á Grímsstöðum,
sem fór út í þennan skurð eftir
dæluprammann til að geta lagt sín
net,“ sagði Gústaf. „Bændur norð-
an við Slúttnes vilja endilega fá
okkur til að dæla meiru þar svo
þeir geti aftur farið að stunda veið-
ar. Það fer ekkert á milli mála að í
Mývatni er nægur kísilgúr til að
reka verksmiðjuna í tvö hundruð
ár. Eggert og Bjarni mældu vatnið
9 metra djúpt 1740, Þorvaldur
Thoroddsen mældi það sex og hálf-
an metra 1880 og nú er það hvergi
dýpra en þrír og hálfur metri. Það
grynnist um svona 12 millimetra á
ári og því höfum við ekki undan
aukningunni i vatninu jafnvel þótt
við tækjum 6—7 miliimetra af öllu
botnlaginu á hverju sumri.“
Ingólfur Jónasson á Helluvaði
segist engar áhyggjur hafa af því
að Mývatn sé að hverfa. „Það er
fáránleg kenning og margt af þessu
tagi haft uppi. Rannsóknir hafa
sýnt okkur að undanfarin þrjú ár,
að minnsta kosti, hefur vatnið
grynnkað um tvo millimetra á ári,“
sagði hann. „Það er vitað og byggt
á rækilegum athugunum."
„Sáralítil veiði frá 1972
- segir Héðinn Sverrisson, bóndi og veiðimaður á Geiteyjarströnd
ii
„ÞAÐ ER augljóst að eitthvað er að. Það hefur varla veiðst nokkuð síðan
1972. Á árunum 1920—60 veiddust fjörutiu þúsund þúsund fiskar á ári en nú
nuelist veiðin í örfáum þúsundum fiska," sagði Héðinn Sverrisson bóndi og
veiðimaður á Geiteyjarströnd í samtali við blm. Morgunblaðsins á heimili sínu
á dögunum.
Hann telur ekki að Kísiliðjan og
námuvinnslan í vatninu eigi sök á
fiskileysinu. „Gúrinn er léttvæg-
astur allmargra skýringa,“ sagði
hann. „Rennslið úr vatninu hefur
verið takmarkað og endurnýjun
þess ekki eins ör og var áður. Það
hefur verið brugðist rangt við —
vatnið fær ekki að ryðja sig á vorin
og er stíflað í mestu hitum á sumr-
in. Svo varð náttúrlega grundvall-
arbreyting þegar Laxárvirkjun
setti lokur í Mývatnsósa. Síðan er
rennsli á vetrum sáralítið og lok-
urnar ekki hreyfðar nema við biðj-
um sérstaklega um það. Virkjunin
þarf ekki að framleiða meira raf-
magn. Þetta hefur haft í för með
sér súrefnisdauða í vatninu og eðl-
isþyngingu þess.“
unni og hafi áhrif á fiskigengdina?
„Það er rétt, köfnunarefni hefur
aukist nokkuð, en ég hef ekki trú á
að Kísiliðjan eigi þar hlut að máli.
Það er miklu frekar minni hreyfing
á vatninu."
— Og hvernig á þá að auka fisk í
Mývatni?
„Ja, við einblínum á rannsóknir
— eða öllu heldur fé til að vinna úr
þeim gögnum öllum, sem til eru.
Einhvernveginn verður að vera
hægt að nytja vatnið betur — áður
fyrr gaf veiðin allt að helming árs-
tekna bónda hér á vatnsbakkanum.
Nú eru menn hreint að drepast.
Þeir vinna margir í verksmiðjunni
og koma börnum sínum þar í vinnu
— annars væru þeir líklega margir
flosnaðir upp.“
Héðinn Sverrisson á Geiteyjarströnd með börnum sínum þremur, Tryggva,
Ernu og Jóhannesi Pétri.