Morgunblaðið - 03.05.1985, Blaðsíða 22

Morgunblaðið - 03.05.1985, Blaðsíða 22
22______________ MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. MAt 1985_ Útboð eða afturhald? - eftir Othar Örn Petersen Frá aldamótum hafa nýir at- vinnuhættir rutt sér til rúms öðru hverju sem sannanlega hafa bætt lífskjör þjóðarinnar, oft svo um munaði. Minna má á breytingar í sjávarútvegi, t.d. togaraútgerð í upphafi aldarinnar og eftir síðari heimsstyrjöld, tæknivæðingu í landbúnaði o.fl. o.fl. íslendingar af erlendu bergi brotnir hafa oft átt þátt í þessari atvinnuuppbygg- ingu. Nær alltaf þegar nýir atvinnu- hættir hafa verið teknir upp hafa heyrst raddir afturhalds sem hafa viljað kyrrstöðu. Vissulega hafa menn oftast áttað sig en úrtölur manna geta þó orðið þess valdandi að lífskjör eru lakari en þau þurfa að vera. Nokkur umræða hefur nú verið um útboð og gildi þeirra. Hafa þeir alþingismennirnir Helgi Selj- an og Skúli Alexandersson ritað greinar í dagblöð og nýlega lögðu þeir ásamt nokkrum öðrum þing- mönnum fram þingsályktunartil- lögu um könnun á hagkvæmni út- boða og nánari reglur um fram- kvæmd þeirra. Þingsályktunartillagan, grein- argerð hennar og fylgiskjal eru neikvæð gagnvart útboðsaðferð- inni en stjórn Verktakasambands íslands hefur síður en svo á móti því að hagkvæmni útboðsaðferð- arinnar verði könnuð. í greinargerð með þingsálykt- unartillögunni er ýmislegt fundið útboðsaðferðinni til foráttu, sér- staklega þó að hún raski byggð á íslandi og geri vörubifreiðastjóra og tækjaeigendur atvinnulausa. Ekki verður nánar farið út í þann neikvæða anda sem ríkir til ný- sköpunar í atvinnumálum i þings- ályktunartillögunni heldur verður mál þetta reifað frá almennu sjón- arhorni. Hvaöa kannanir eða rannsóknir hafa faríð fram á íslandi um opin- berar framkvæmdir og hvaða reglur gilda? Eina könnunin sem gerð hefur verið á Islandi um opinberar framkvæmdir er könnun nefndar sem Magnús Jónsson fyrrv. fjár- málaráðherra skipaði 1965, en verkefni nefndarinnar var að kanna leiðir til bættrar nýtingar þess fjár, sem varið er til opin- berra framkvæmda. Formaður nefndarinnar var Jón Sigurðsson, nú forstjóri íslenska járnblendifélagsins hf. Nefndin vakti sérstaklega at- hygli á nokkrum af þeim niður- stöðum sem hún komst að en ein af þeim niðurstöðum var sú „að útboð á mannvirkjagerð á vegum ríkisins sé hagkvæmasta og eðli- legasta aðferðin við opinberar framkvæmdir". Þessu tengdust sérstaklega aðrar niðurstöður um tæknilegan og fjárhagslegan und- irbúning. í framhaldi af þessum nefndarstörfum voru sett lög um skipan opinberra framkvæmda nr. 63/1970. í 15. gr. laganna segir svo: „Verk skal að jafnaði unnið skv. tilboði á grundvelli út- boðs. Ef verk er þess eðlis eða aðstæður slíkar að öðru leyti, að útboð telst ekki munu gefa góða raun, er heimilt, að fenginni umsögn samstarfs- nefndar um opinberar fram- kvæmdir, sbr. 22. gr. að víkja frá útboði, sbr. þó 2. mgr.“ I 21. gr. 3. mgr. er tekið fram: „Heimilt er að fela einstök- um ríkisstofnunum umsjón nánar skilgreindra flokka opinberra framkvæmda, enda hafi þessar stofnanir aðstöðu til að annast þetta verkefni." Verktakasambandið hefur ávallt talið að stofnanir væru skyldar að bjóða út verk í sam- ræmi við 13. gr. þó svo þeim hafi verið falin umsjón opinberra framkvæmda. Með lögum frá ár- inu 1984 voru öll tvímæli tekin af því við 3. mgr. 21. gr. var bætt: „Engu að síður skal verk að jafnaði unnið skv. tilboði á grundvelli útboðs, skv. 13. gr. laganna." Niðurstaðan er því sú að eina könnunin sem gerð hefur verið á íslandi leiddi til þess að nota ætti útboðsaðferðina til hagsbóta fyrir skattgreiðendur og lög íslenska lýðveldisins kveða skýrt á um það að verk sem kostað er af ríkissjóði að nokkru eða öllu leyti skuli boðið út. Eins og fyrr segir eru lögin frá 1970 en breytingin sem tekur af öll tvímæli um útboðsaðferðina var samþykkt af því þingi sem nú si- tur. Hvers vegna útboð? Verktakasambandið hefur ávallt rökstutt málefnalega hag- kvæmni útboða og skal það nú gert. 1. Eins og nefndin frá 1965—1966 taldi aðalatriðið, er ein af meginorsökum þess hversu mörg af opinberum mannvirkjum verða dýr ónóg- ur tæknilegur og fjárhagsleg- ur undirbúningur. Með útboð- um er komið í veg fyrir þessa meginorsök en vissulega verð- ur undirbúningur að vera góð- ur. 2. Hvar sem er í heiminum er það hornsteinn farsælla fram- kvæmda að verk sé vel undir- búið fjárhagslega og tækni- lega. 3. Ef verk eru ekki boðin út og undirbúningur allur takmark- aður er ljóst og margsannað, m.a. í ofangreindri skýrslu nefndar frá 1965—1966 að kostnaður verður miklu meiri og eftirlit allt i molum. Má benda á tiltekið dæmi úr skýrslunni margnefndu þar sem bygging ein var meira en helmingi dýrari en sambæri- legar byggingar. Menn verða að gera sér grein fyrir því að kostnaður stofnana við verk- framkvæmdir sem þær fram- kvæma sjálfar er mikill og rannsóknarefni útaf fyrir sig. 4. Eftirlit er með framkvæmd verktaka en rikisstofnanir hafa eftirlit með sjálfum sér og sér hver maður að það er óæskilegt og að sönn niður- staða fæst ekki með þeim hætti. 5. Kostur við að bjóða út og ákveða fjárþörf er sá að þegar í upphafi verður fjárveitinga- valdið að ákveða hvað á að gera og hvað ekki. Það hefur loks verið viðurkennt að sann- anlega er óhagkvæmt að byrja á allt of mörgu og ljúka fáu. Vissulega er sú ábyrgð lögð á alþingismenn að taka ákvarð- anir og segja já og ekki siður nei þegar við á. 6. Auðvelt er í lok verks sem boð- ið er út að leggja fram áætlun — tilboðsverð — viðbótar- reikninga — aukareikninga — verðbótareikninga — kostnað verkkaupa og fá þannig loka- verð. Hvernig eru þessar tölur fundnar þegar stofnanir fram- kvæma sjálfar verk en auðvelt er í þeim tilvikum að færa kostnað milli deilda? Verk- takasambandið hefur óskað eftir því allt frá árinu 1978 að fá úttekt á verkframkvæmd- um og samanburð á kostnaði verka skv. útboði og verka unnum af stofnunum en ekki fengið þrátt fyrir loforð. 7. Það er lögmál að mjög óhægt er um vik að draga úr stærð stofnunar sem e.t.v. hefur blásið út vegna einstakra framkvæmda. 8. Mjög lítill hreyfanleiki er á mannafla og tækjakosti stofn- ana, þ.e. í óskildan rekstur, en verktakar eiga hinsvegar auð- velt með að fara t.d. úr vega- Othar Örn Petersen „Þaö kann vel að vera og mjög líklegt að færri starfsmenn þurfí til að Ijúka verki með nútíma- aðferðum t.d. með stærri vörubifreiðum og tækjum en peningar sparast engu að síður. A e.t.v. að taka upp haka og skóflu vegna þess að fleiri menn fá vinnu með þeirri aðferð? Þessa peninga sem sparast á að nota til að nota til að framkvæma aðra hluti og stuðla að nýjum atvinnutækifær- um.“ gerð í virkjunarframkvæmdir (eða öfugt). 9. Þegar eru ljós dæmi þess að óheppileg spenna hefur mynd- ast í sveitarfélögum þar sem stórframkvæmdir hafa verið og menn t.d. fjárfest í dýrum tækjum sem virðast lítt hreyf- anleg m.a. vegna átthaga- fjötra vörubifreiðastjóra. Heimamenn fá og hafa alltaf fengið stðrf við verkfram- kvæmdir f heimabyggðum ef tæki hafa hentað. 10. Búast má við stöðnun í tækni- framförum ef notuð eru óhent- ug tæki t.d. ef banna á flutn- ing tækja og reyndra starfs- manna milli héraða og í stað- inn kemur notkun óhentugra tækja í verk skv. kröfum t.d. alþingismanna. íslenski mark- aðurinn er ekki það stór að hann bjóði upp á tækjakaup og FARÞEGAR sem hugðust fara með Flugleiðum ileiðis til íslands fri Stokkhólmi í gær urðu iþreifanlega varir við verkfall hluta opinberra starfsmanna í Svíþjóð, því þeir þurftu að aka með langferðabfl fri Stokk- hólmi áleiðis til Osló, en það er um 6 tíma akstur. Allt flug til og fri Svf- þjóð lagðist niður þegar verkfallið skall i í gærmorgun. Samkvæmt upplýsingum Sveins Sæmundssonar blaðafulltrúa Flugleiða fóru 43 farþegar með langferðabíl frá Stokkhólmi kl. 6 í gærmorgun áleiðis til Osló til þess að fljúga þaðan til íslands. Sveinn sagði að vélin sem hefði haldið til Osló í gærmorgun hefði verið með 21 farþega innanborðs, sem hefðu undir eðlilegum kringumstæðum farið áfram með vélinni frá Osló til tækniframfarir ef honum er skipt í marga einangraða hluta. 11. Þó dregið sé úr framkvæmd- um stofnana er augljóst að starfsmenn fá vinnu hjá t.d. verktökum og hönnunarfyrir- tækjum og má benda á já- kvæða reynslu sem varð vegna breytinga á rekstri Hitaveitu Reykjavíkur um 1960. 12. Erlendar alþjóðalánastofnanir krefjast jafnan útboðs á þeim verkum sem þær lána til enda er þessum aðilum löngu kunn- ugt um hagkvæmustu leiðir. 13. Með því að draga úr útboðum gæti þeim árangri sem áunnist hefur við virkjunarfram- kvæmdir og aðra mannvirkja- gerð verið kastað á glæ. Margt fleira má nefna en látið ógert að sinni. Almenn atriði Sýnt hefur verið fram á á öðrum vettvangi, að fjármunir sparast með útboðsaðferðinni enda alkunn staðreynd. Vegagerð ríkisins hef- ur bent á tugmilljóna sparnað með þvi að beita útboðsaðferðinni. Það er ekki úr vegi að kanna hagkvæmni útboða enda hefur stjórn Verktakasambandsins farið fram á það allt frá árinu 1978 þó óþarft sé að samþykkja þings- ályktunartillögu þar um. Það er hins vegar á það að líta að flutn- ingsmenn tillögunnar og stuðn- ingsmenn þeirra eru sifellt að klifa á öðrum hag en peningum án þess að segja skattgreiðendum skilmerkilega frá þvi hvað þeir eiga við. Það kann vel að vera og mjög líklegt að færri starfsmenn þurfi til að ljúka verki með nútímaað- ferðum, t.d. með stærri vörubif- reiðum og tækjum en peningar sparast engu að síður. Á e.t.v. að taka upp haka og skóflu vegna þess að fleiri menn fá vinnu með þeirri aðferð? Þessa peninga sem sparast á að nota til að fram- kvæma aðra hluti og stuðla að nýjum atvinnutækifærum. Þingsályktunartillagan er að hluta til að mæla með því að verk verði peningalega dýrari unnin til að ákveðnir aðilar fái eða haldi vinnu. Hver og hvar á að taka þessa peninga sem verkið er dýr- ara? Á eins og venjulega að ráð- stafa peningum okkar skattgreið- enda að geðþótta? Hvað segja skattgreiðendur um það hvar sem er á landinu? Ég benti á áður að það sparast peningar við útboð og þá á að nota í nýjar hugmyndir. Það ber hins vegar að vara við þvi að láta al- þingismenn eina ákveða eitthvað í þessum efnum. Því miður hafa peningamillifærslur og skattpín- ingar fært doða yfir fólk. Reynsla Stokkhólms. Þeir hefðu hins vegar farið með langferðabifreið þeirri sem farþegarnir 43 komu í frá Stokkhólmi. Sveinn sagði jafnframt að Flug- leiðir myndu áfram verða með Gæsluvarðhald framlengt allt til 1. júní GÆZLUVARÐHALD yflr 19 ára pilti, sem að kvöldi 12. aprfl sl. rak annan yngri á hol meó hnífl skammt frá Illemmi í Reykjavík, befur verið fram- lengt ■ sakadómi Reykjavfkur allt til 1. júní næstkomandi að kröfu RLR. Helgi Jónsson, dómarafulltrúi í sakadómi, sem kvað upp úrskurðinn á min er sú að fái fólk að starfa í friði skortir ekki hugmyndir. Það eru hugmyndirnar og framkvæmd þeirra sem bæta lífskjörin en ekki að allir sitji sem fastast í sínu starfi því tímarnir breytast og fólkið með. Það eru allt aðrir hlut- ir seldir í heiminum í dag en fyrir 50 árum þannig að það eru ný- hugmyndir sem eiga eftir að styrkja okkar hag. Þingsályktun- artillagan stefnir að kyrrstöðu og einhæfara atvinnulifi. Þinsályktunartillagan stefnir að einangrun héraða íslands í at- vinnumálum enn frekar en nú er. Það má hiklaust jafna málum verktakaiðnaðar við verslun að þessu leyti. Hér í eina tíð voru menn sendir á Brimarhólm eða hýddir fyrir að versla á skökkum stað. Nú eru menn bundnir átt- hagafjötrum eins og t.d. vörubif- reiðastjórar og fleiri verða ef ein- angrunarstefna nær fram að ganga. Dómur hefur nýlega fallið norður í landi vegna starfsemi at- hafnamanna i flutningamálum vegna brota á einokunarlöggjöf er varðar vörubifreiðarekstur. Það er á sinn hátt frelsisbarátta að koma hér upp sterkum frjálsum verk- takaiðnaði eins og það var i eina tíð að koma upp frjálsri verslun. Hvorki er islenska þjóðin það fjöl- menn né markaður verktakaiðn- aðar það fjölbreyttur að efni standi til þess að hluta ísland niður í svæði þar sem einn hefur forgang fram yfir annan. Á þetta jafnt við um launþega og atvinnu- rekendur. Stjórn sambandsins hefur ávallt bent á að ákveðna aðlögun þurfi þegar atvinnuhættir breyt- ast en það sést best á starfi Verk- takasambandsins að það er ekki stefna þess að bylting verði i þess- um málum enda hafa útboðsmálin verið að þróast nú i nokkur ár. Menn verða hins vegar að taka á þvi að hugsanlegt er vegna breyttra atvinnuhátta að söðla um i tíma. Lokaord Áfturhaldsstefna hefur aldrei skilað árangri og mun ekki gera. Framfarir í atvinnumálum verða ekki með kyrrstöðu og einangrun. Leiðin til bættra lifskjara liggur um veg nýrra hugmynda og nýj- unga í öllum greinum. Sókn á er- lenda markaði fyrir útflutning á ýmiss konar þjónustu, m.a. á sviði verktakaiðnaðar, hefur verið á dagskrá í almennri umræðu upp á síðkastið. Hvað sem öðru líður má fullyrða að slikur útflutningur verður aldrei annað en orðin tóm, ef ekki er fyrir hendi á heima- vígstöðum traust og samkeppnis- fær starfsemi á sömu sviðum. Hagnýting nútíma tækni og verkaðferða, meðal annars í verk- takaiðnaði, hlýtur að vera það sem keppa ber að fremur en hið gagn- stæða. Höfundur er hæstaréttarlögmaður og framkræmdastjóri Verktaka- sambands íslands. þessa þjónustu á meðan á verkfall- inu stendur. Þannig aka þeir ís- landsfarþegum i Gautaborg til Osló i dag og þann 6. maf gera þeir það einnig, standi verkfallið enn. þriðjudag, sagði að ekki hefði komið til álita dómsins að úrskurða árásar- manninn f geðrannsókn þvf hann hefði sjálfur verið búinn að fallast á að sæta slikri rannsókn. Eftir árásina gerði RLR kröfu um að árásarmaðurinn yrði úrskurðaður i gæsluvarðhald en þeirri kröfu var synjað f sakadómi. Rikissaksóknari kærði úrskurðinn til Hæstaréttar og gerði jafnframt kröfu um að hann yrði látinn sæta geðrannsókn. Hæsti- réttur úrskurðaði piltinn í gæslu 19. apríl sl. en tók ekki afstöðu til kröf- unnar um geðrannsókn. Verkfail opinberra starfsmanna í Svíþjóð lamar allt flug: Flugleiðir aka íslandsfar- þegum frá Svíþjóð til Noregs
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.