Morgunblaðið - 07.05.1985, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. MAÍ 1985
Háar þjóðartekj-
ur en lök lífskjör
Hverjar eru orsakirnar?
— eftir Gunnar G.
Schram
Að undanförnu hefur því oft
verið haldið fram í ræðu og riti að
ísland sé láglaunaland. En hvað er
hæft í þeirri fullyrðingu?
Því til stuðnings hefur verið á
það bent að þrátt fyrir það að
þjóðartekjur íslendinga hafa lengi
verið með þeim hæstu í heimi,
hafa launin þó verið mun lægri en
í nálægum löndum. Á árabilinu
1978—82 voru þjóðartekjur hér á
landi 11.400 dollarar á mann. Á
sama tíma voru þær ekki nema
7.700 dollarar í öðrum Vestur-
Evrópuríkjum.
Mikilvægi þess er augljóst að úr
því fáist skorið hvers vegna og að
hve miklu leyti lífskjörin hér á
landi eru lakari en hjá nálægum
þjóðum. Er ástæðan sú að miklu
stærri hluti þjóðarteknanna fari
hér á landi til fjárfestinga en I
öðrum löndum, í stað þess að
renna beint til þegnanna?
Eða er ástæðan e.t.v. sú að við
íslendingar greiðum stærri hluta
tekna okkar í skatta og til sam-
neyslunnar en aðrar þjóðir, þann-
ig að tekjur hvers og eins verði að
sama skapi minni?
Svarið við þessum spurningum
liggur ekki i augum uppi. En nú, á
tímum minnkandi kaupmáttar al-
mennings, er ekki furða þótt menn
velti þessum málum fyrir sér í
meira mæli en nokkru sinni fyrr.
Er hægt að breyta stefnunni í
efnahagsmálum á þá lund að lífs-
kjörin verði svipuö og hjá öðrum
nálægum þjóðum?
Ef svo er, á hvern hátt á að
framkvæma slíkar breytingar?
Það var með þessar spurningar í
huga sem við Pétur Sigurðsson
bárum nýlega fram á þingi tillögu
um rannsókn á þessum málum —
um könnun á launum og lífskjör-
um á íslandi og í nálægum lönd-
um. Efni tillögunnar er það að rík-
isstjórnin feli fulltrúum aðila
vinnumarkaðarins og stjórnvalda
að kanna hvort og að hvaða leyti
laun og lífskjör eru lakari hér á
landi en i nálægum löndum og
hverjar eru orsakir þess.
Ef í ljós kemur að þaö er rétt,
sem haldið hefur verið fram, að
laun séu lægri hér á landi en í
nágrannalöndunum, þá skiptir
höfuðmáli að fá úr því skorið
hverjar eru orsakir þess. Það er
þungamiðja þessarar tillögu.
Niðurstaðan skiptir ekki aðeins
miklu máli fyrir alla launþega,
heldur einnig fyrir stjórnmála-
flokkana og ríkisvaldið. Það verð-
ur þá þeirra hlutverk að móta
nýja stefnu og gera tillögur um
það á hvern hátt unnt sé að bæta
lífskjörin frá því sem nú er.
Því má hér við bæta að þótt
undarlegt megi virðast hefur slík
könnun aldrei farið fram, hvorki
að því er varðar samanburð á
lífskjörum hér á landi og annars
staðar, né hvers vegna lífskjör eru
talin lakari hér en annars staðar.
Það er þó löngu orðið tímabært.
Kaupmátturinn svipad-
ur og 1971
Um þessar mundir er raunar
enn meiri ástæða en ella til þess
að láta slíka könnun fara fram.
Það er vegna þess að sfðustu árin
hafa lífskjör versnað verulega,
þrátt fyrir háar þjóðartekjur.
Á síðustu þremur árum hefur
kaupmáttur kauptaxta minnkað
um fimmtung eða um 20%. Nú er
kaupmátturinn svipaður og hann
var árið 1971.
Ráðstöfunartekjur hafa hins
vegar ekki rýrnað jafn mikið en þó
eru ráðstöfunartekjur heimilanna
Gunnar G. Schram
„Þetta sýnir aö hin
óvenju mikla og arölitla
fjárfesting er sennilega
ein helsta orsök þess aö
lífskjörin á íslandi hafa
jafn lítið batnað um
langa hríö og raun ber
vitni. Ef svo er þarf að
taka upp nýja stefnu —
draga úr fjárfestingunni
á næstu árum og tryggja
það að hún verði jafn-
framt arðbærari en ver-
ið hefur.“
nú svipaðar því og þær voru upp
úr miðjum síðasta áratug.
Sömu neikvæðu þróunina má
sjá að því er varðar þjóðarfram-
leiðslu að undanförnu. Hún dróst
saman bæði árin 1982 og 1983 og
var þá lítið hærri en 1973 og 1974.
í fyrra jókst hún þó aftur um
2,7%, þrátt fyrir fyrri spár um hið
gagnstæða.
Ekki er þó búist við að þetta sé
varanleg breyting til batnaðar, þvf
að á þessu ári er einungis búist við
0,8% hagvexti, sem er mun minna
en í helstu viðskiptalöndum okkar.
Þegar litið er til þeirrar ugg-
vænlegu staðreyndar að
kaupmáttur kauptaxta er nú
svipaöur því og hann var fyrir
tæpum 15 árum, má segja að enn
frekari ástæða sé til þess að
stjórnvöld og þjóðin öll reyni að
gera sér grein fyrir því hverjar
eru orsakir þess að ekki hefur bet-
ur gengið í þjóðarbúskap okkar en
raun ber vitni. Og jafn mikilvægt
er að menn reyni að koma sér
saman um það á hvern hátt við
getum breytt stefnunni í efna-
hagsmálum, svo meira verði til
skiptanna fyrir hinn almenna
launþega í landinu en raun ber
vitni.
Spurningin er hér þessi: Hvern-
ig getum við tryggt það að stærri
hluti af þjóðartekjum okkar, sem
eru einna hæstar í veröldinni,
komi í hlut einstaklinganna og
bæti lífskjör þeirra?
Höfum við fjárfest
of mikið?
Hagtölur sýna að frá árinu 1975
hefur kaupmáttur taxta og tekna
rýrnað um sem næst 1% að meðal-
tali ár hvert, en þjóðartekjur hafa
á hinn bóginn aukist um 2% að
meðaltali.
Sú spurning er nærtæk hvort
meginástæða þess — lakari lífs-
kjara en ella væri — sé hin mikla
fjárfesting hér á landi á þessu
tímabili. Við höfum varið mun
stærri hluta þjóðarteknanna í
fjárfesingar en aðrar þjóðir á liðn-
um árum.
Nýjustu tölur um þetta atriði
eru frá árinu 1982. Miðað við
hlutfallstöluna 1,00 fyrir fjárfest-
ingu á íslandi á mann var sam-
bærileg tala 0,62 í Danmörku, 0,77
í Svíþjóð og 0,84 í Finnlandi. Við
höfum því á þessu ári og árin áður
varið nær þriðjungi meira af þjóð-
artekjunum í fjárfestingar en
þessar nágrannaþjóðir. Og ef við
lítum á Evrópuríkin í heild
(OECD) er sambærileg tala fyrir
þau 0,50. Þar hefur fjárfestingin
því verið helmingi minni en hér.
Nú þarf mikil fjárfesting í
sjálfu sér ekki að leiða til versn-
andi lífskjara — ef hún er arðbær
vel. En annað hefur orðið upp á
teningnum hjá okkur íslending-
um. Reiknað hefur verið út að ef
hver fjárfest króna í þjóðarauð-
num skilaði jafnmiklum arði í dag
og árið 1974 væri þjóðarfram-
leiðslan í dag 25—35% meiri en
hún er. Þá væru lífskjör þjóðar-
innar jafnvel 25% betri en þau eru
nú.
1984—85 (107. Iðggjafarþing) — 287. mtl.
Sþ. 467. Tillaga til þingsályktunar
um könnun á launum og lífskjörum á íslandi og í nálægum löndum.
Flm.: Gunnar G. Schram, Pétur Sigurdsson.
Alþingi ályktar að fela rfkisstjórninni að skipa nefnd fulltrúa stjómvalda og adila
vinnumarkaðarins til að kanna hvort og að hvaða leyti laun og lífskjör eru lakarí á íslandi en
í nálægum löndum og hverjar eru orsakir þess.
Nefndin skili athugun sinni fyrir árslok 1985.
Greinargerð.
Að undanförnu hafa lífskjör hér á landi versnað verulega. Kaupmáttur kauptaxta hefur
minnkað um fimmtung á síðustu þremur árum. Nú er kaupmáttunnn svipaður og hann var
árið 1971. Þessar upplýsingar koma fram í töflu 1 sem fylgir hér með. Þar er að finna
upplýsingar um þróun kaupmáttar verkamanna, iðnaðarmanna og verkakvenna frá 1971 og
fram á þetta ár.
Kaupmáttur kauptaxta er vitaskuld ekki algildur mælikvarði á lífskjör launafólks þó að
hann sé þýðingarmikill. En aðrir mæiikvarðar sýna einnig dökka mynd þótt hún sé misdökk
eftir því hvaða stærðir eru skoðaðar. Dæmi um aðra mælikvarða eru sýnd í töflu 2 hér á eftir.
M. a. eru þjóðartekjur á mann nú á svipuðu stigi og árið 1973. Þær hafa dregist saman í þrjú
ár í röð. Enn má nefna að ráðstöfunartekjur heimilanna eru svipaðar og þær voru upp úr
miðjum síðasta áratug.
Þetta er alvarleg þróun ekki síst með hliðsjón af því að þær þjóðir, sem íslendingar bera
sig helst saman við, hafa nú komist úr þeirri kreppu sem einkenndi alþjóðaefnahags-
starfsemi á árunum 1979—1982. Hagvöxtur í OECD-ríkjunum var 2,6% 1983, tæplega 5%
1984 og horfur eru á að hann verði 3—4% í ár. Samfara hagvextinum fara lífskjör batnandi í
flestum nálægum löndum á meðan lífskjörum hrakar hér á landi.
Tafla 3, sem fylgir hér með, sýnir þróun þjóðartekna á mann í nokkrum OECD-ríkjum
1963—1982. Tölumar, sem eru í erlendir mynt, bandaríkjadollurum, gefa ailgóða vísbend-
ingu um Hfskjör hér á landi í samanburði við aðrar þjóðir þó að ýmsilegt þurfi að athuga
nánar, m. a. áhrif örra breytinga á gengi gjaldmiðla einkum á síðarí árum. Tölumar bera
með sér að lífskjör á þennan mælikvarða hafa verið nokkuð góð, vel yfir meðaltali OECD-
ríkja, svipuð og í Danmörku en lélegri en f Svfþjóð og Noregi. Enda þótt þessi samanburður
sé á margan hátt ekki óhagstæður íslendingum fram til 1982 verður ekki það sama sagt um
framhaldið. Nú eru þjóðartekur á mann hér á landi einungis um 9 000 dollarar eða um 84%
af því sem þær voru 1982 og 70% af þjóðartekjunum 1981. Að vísu veldur hér miklu hvað
staða dollarans hefur styrkst mikið á undanfömum árum. Engu að sfður er ljóst að
Iffskjörum hefur hrakað verulega hér á landi samkvæmt þessum mælikvarða á sfðustu árum í
samanburði við OECD ríkin þö að nákvæmar tölur liggi ekki enn fyrir f þvf efni.
Fleiri atriði þarf að kanna en þjóðartekjur á mann á íslandi í samanburði við önnur
lönd. Sú nefnd, sem fær það verkefni að framfylgja þingsályktunartillögunni. mun að
sjálfsögðu leggja mat á hvaða þættir skipta mestu máli f þvf sambandi. Rétt er þó að nefna
Þetta sýnir að hin óvenju mikla
og arðlitla fjárfesting er sennilega
ein helsta orsök þess að lífskjörin
á íslandi hafa jafn lftið batnað um
langa hríð og raun ber vitni. Ef
svo er þarf að taka upp nýja
stefnu — draga úr fjárfestingunni
á næstu árum og tryggja það að
hún verði jafnframt miklu arð-
bærari en verið hefur.
Þáttur skuldanna
Annað atriði er það sem á síð-
ustu árum hefur vafalítið komið í
veg fyrir það að lífskjör hér á
landi hafi batnað í samræmi við
vaxandi þjóðartekjur.
Erlendar skuldir á mann hafa
þrefaldast á síðustu 10 árum og
eru nú 860 þús. kr. á hverja fjög-
urra manna fjölskyldu. Þessar
skuldir eru fyrst og fremst til
komnar vegna lána, sem tekin
hafa verið erlendis til ýmiss konar
fjárfestingar og er þetta atriði því
nátengt því sem áður var minnst
á. Vaxtagreiðslur af þessum lán-
um voru í fyrra 4,5 milljarðar
króna. Eru þá ekki taidar með af-
borganir af þessum lánum.
Það gefur augaleið að þessi
þungi baggi hefur bein áhrif á það
sem til skiptanna verður fyrir
launþega, þegar um fjórða hver
króna af útflutningstekjum lands-
manna fer til þess að greiða vexti
og afborganir af erlendum lánum.
Samneyslan og skatt-
byrðin minni
Á hinn bóginn liggur það fyrir
að við Islendingar verjum minni
Tafla 1
Kaupmáttur tímakaups verkamanna,
iðnaðarmanna og verkakvenna 1973—1984
Ár
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
Verluunean VMttflur 1980 « 100 lAaBAwneui Verkakonur
81 83 74
95 97 89
97 98 88
104 109 92
92 94 82
91 93 83
98 100 91
103 102 101
102 103 100
100 100 100
103 103 103
105 104 104
87 88 86
83 83 82
(Heimild: Fréttabréf kjararannsóknanefnda
fjármunum til samneyslunnar,
þ.e. til hinnar margvíslegu þjón-
ustu hins opinbera, en nálægar
þjóðir. Á árunum 1980—1982 var
hlutfail samneyslunnar af lands-
framleiðslu 11,9% hér á landi en
27,5% í Danmörku, 29,3% í Sví-
þjóð og um 19% í Noregi, Finn-
landi og Bandaríkjunum. Af þeim
tölum má draga þá ályktun að
ríkisbáknið er hér enn mun minna
en i þessum löndum, þótt útgjöld
þessara ríkja til hermála geri
muninn nokkru minni en ella
væri.
Skattbyrðin er hér einnig
nokkru minni en á Norðurlöndum.
Óbeinu skattarnir að vísu nokkru
hærri en beinu skattarnir hins
vegar lægri. Það atriði hefur áhrif
á það hverjar ráðstöfunartekjur
einstaklinganna eru, án tillits til
launa og kauptaxtahlutfalla. Hins
vegar má i þessu sambandi spyrja
þeirrar spurningar hvort skatt-
byrðin sé ekki óeðlilega þung á
miðlungs og lágum tekjum hér á
landi, sem sé einn þátturinn i lág-
um ráðstöfunartekjum.
Lærum af reynslunni
Hér hafa verið nefnd nokkur at-
riði sem áhrif hafa á lífskjörin hér
á landi en þau eru miklu fleiri, svo
sem lengri vinnutími hér en ann-
ars staðar í Evrópu og gengis-
þróunin.
Sú nefnd, sem fær það verkefni
að gera þá könnun sem tillagan
gerir ráð fyrir, þarf að líta á þau
öll. En henni er einnig ætlað að
skýra niðurstöður sínar að því er
varðar lífskjaraþróunina hér á
landi í samanburði við nálæg lönd,
austan hafs og vestan. Hafa ytri
aðstæður ráðið mestu um þróun-
ina, svo sem aflabrögð og staða
alþjóðaefnahagsmála? Eða er
skýringanna að leita fyrst og
fremst I okkar eigin efnahagslifi,
skipan þess og stjórn?
Hér eigum við að freista þess að
læra af reynslunni. Ef mistök hafa
orðið ber að viðurkenna þau og
einbeita kröftunum að þvi að
koma í veg fyrir að þau endurtaki
sig. Við getum ekki unað þvi að
bilið breikki milli lífskjara hér á
landi og i nágrannalöndunum á
næstu árum. '
Þess vegna er það mikilvægt
verkefni að fá það staðfest á hlut-
lausan og hlutlægan hátt hverjar
eru orsakir þess að kaupmáttur er
nú nær sá sami og fyrir hálfum
öðrum áratug og lífskjör þau, sem
raun ber vitni.
llöíundur er einn at alþingis-
mönnum Sjálístæóisflokksins fyrir
Reykjaneskjördæmi.