Morgunblaðið - 07.05.1985, Blaðsíða 35

M0RGUN3LAPIÐ, ÞRIDJUDAGUR 7, MAÍ 1985
35
^endur hf.
nær orð, sem einhver eða ein-
hverjir heyrast nota, sé orðin ís-
lenzka o.s.frv.
Þarna getur auðvitað verið úr
vöndu að ráða; aldrei hef ég gert
minna úr því en vert er. En um
það tjóar ekki að sakast, og þarf-
laust er að ýkja þann vanda eða
gera hann að einhverju skeri, sem
öll málvernd hljóti að stranda á.
Um málbreytingar held ég því
fram, að þar sé eigi að síður vor-
kunnarlaust og afar brýnt að
stinga við fótum hér og nú. Þær
litlu breytingar, sem íslenzkt mál
hefur tekið til þessa, eru stað-
reynd; en við frekari breytingum,
öðrum en vexti málsins, skyldi
framvegis spornað af fremsta
megni. Þar hef ég bent á, að
traustasta haldreipið sé í viður-
kenndum orðabókum, og að svo
eigi að vera. Ekki veit ég betur en
aðrar menningarþjóðir líti á orða-
bækur sínar sem eitthvert bezta
vopnið til varnar tungu sinni,
jafnt í skólum sem á öðrum vett-
vangi. Og naumast verður sagt, að
vér íslendingar stöndum þar svo
illa að vígi, að allar bjargir séu
bannaðar, þó vissulega sé margs
að óska.
Eiríkur hefur það réttilega eftir
mér, að engin orðabók sé galla-
laus. Og orðaforðinn þykir honum
næsta rýr í bókum þeirra Sigfúsar
Blöndals og Árna Böðvarssonar.
Ég skal játa, að mér þætti dapur-
legt að eiga ekki fleiri íslenzkar
orðabækur en þessar tvær, og
skortir þó að sjálfsögðu meira en
lítið, þegar horft er til allrar auð-
legðar málsins. Þó held ég að ég
kæmist af með þær til minna litlu
nota, og ég hygg að flestir íslend-
ingar gætu sagt hið sama. Ég yrði
að vísu enn verri plága á starfs-
mönnum Orðabókar Háskólans og
íslenskrar málstöðvar en ella; en
ekki myndi ég setja það fyrir mig,
fyrst við búum svo vel að eiga að-
gang að þessum stofnunum.
Víst er um það, í hverri orðabók
er sitthvað sem orkar tvímælis, og
seint verður með öllu fyrir það
girt. Ég hef áður kvartað undan
því meðal annars, hvað Sigfús
Blöndal er ótrúlega frakkur aö
merkja orð úrelt, jafnvel orð sem
eiga sér kjörið hlutverk í nútíma-
máli. Nærri má geta, að æði margt
kemur til álita, hvenær sem ný út-
gáfa orðabókar er á döfinni. Þá
teldi ég æskilegt að ábyrg sér-
fræðistofnun greiddi þar úr. I slík-
um efnum þætti mér ekki óeðlilegt
aö ætla íslenskri málnefnd mikinn
hlut, og kæmi þó ekki til hugar að
kalla hana Félag íslenzkra máleig-
enda.
í umræðum að undanförnu hef-
ur það ekki leynt sér, að nokkuð
misjafn skilningur er lagður í orð-
ið „málvernd". Eiríkur Rögnvalds-
son kveður mestu máli skipta, að
varðveita málið „sem lifandi og
frjótt tjáningartæki". Ekki má þó
gleyma því, að málið gæti haldið
áfram að vera lifandi og frjótt
tjáningartæki, þó að það væri
fyrir löngu hætt að vera íslenzka.
Þrátt fyrir þann mikla ágrein-
ing okkar Eiríks, sem ég hef rætt
um, get ég ekki leynt því, að mér
þykir grein hans 1. maí miklu
betri en Skímu-greinin. Og það
sem mér þykir bezt í henni vil ég
nú í lokin gera að mínum orðum:
„Að ætlast til að nemendur nú á
tímum læri sömu íslensku og afar
þeirra og ömmur töluðu án meiri
kennslu er óraunhæf krafa og
ósanngjörn bæði gagnvart kenn-
urum og nemendum. Við þurfum
að gera okkur þetta ljóst, og gera
síðan upp við okkur hvort við er-
um reiðubúin til að veita íslensku-
kennslunni þennan aukna tíma,
eða hvort við ætlum að slá af kröf-
um gullaldarmálsins. Þarna verð-
ur ekki bæði sleppt og haldið, og
þörf á ákveðinni stefnumótun í
þessum málum verður sífellt
brýnni.“
Svo þakka ég Eiríki Rögnvalds-
syni fyrir opinskáa og skilmerki-
lega grein.
Guðmundur Magnússon háskóla-
rektor í ræóustól.
samkvæmt áætlaðri lágmarks-
þörf. Hinir áfangarnir þrír eru
hús fyrir Verk- og raunvísinda-
deild vestan Suðurgötu, Náttúru-
fræðihús og viðbót við Odda.
Framkvæmdir við Odda hófust
seint á árinu 1979 og er húsið full-
nýtt á þessu misseri. Dr. Maggi
Jónsson teiknaði húsið, verkfræði-
lega ráðgjöf sá Verkfræðistofa
Sigurðar Thoroddsen um, en Raf-
hönnum lagði rafmagn. Eftirlit á
byggingartímanum annaðist Inn-
kaupastofnun ríkisins.
Nokkuð brosulega gekk við
bygginguna f upphafi vegna erfið-
leika verktaka. Fyrsti verktakinn
hóf tæpast verk sitt áður en hann
hvarf frá því. Guðmundur Ein-
arsson í Aðalbraut var þá fenginn
til þess að ganga frá grunni húss-
ins og kjallara. Að því loknu hvarf
næsti verktaki frá verki en hann
átti að sjá um uppsteypu hússins
og frágang. Því var Guðni Sigfús-
son, byggingameistari, fenginn til
að ljúka byggingunni. Húsið skipt-
ist í nokkra hluta, en í því eru
meðal annars kennaraherbergi,
kennslustofur, málver og fyrir-
lestrasalir, lessalur, afgreiðsla
bókasafns Háskólans, kaffistofa
og viðverurými fyrir nemendur.
Þá er fyrirhugað að setja upp á
efstu hæð hússins 10 til 15 her-
bergi til rannsókna af ýmsu tagi.
Fyrst í stað þjónar húsið Félags-
vísindadeild og Viðskiptadeild, en
hugsanlega fær Heimspekideild
þar innhlaup eftir stækkun húss-
ins, sem fyrirhuguð er siðar.
Húsið er þrjár hæðir og kjallari,
að hálfu út grafinn, alls tæplega
3.700 fermetrar að stærð. Bygg-
ingarkostnaður með ýmsum inn-
anstokksmunum svo sem tölvum
er um 118 milljónir króna eða ná-
lægt 32.000 krónum á fermetra.
Vegna þess hve margir þættir
þessa áfanga byggingarinnar
munu koma að sameiginlegum
notum við síðari áfangann, er end-
anlegur byggingarkostnaður áætl-
aður um 29.000 krónur á fermetra,
þegar síðari áfanginn verður full-
gerður. Miðast þessir útreikningar
við verðlag ársins 1984. Sam-
kvæmt því er byggingarkostnaður
á fermetra svipaður og við bygg-
ingu Lögbergs og húss Verk- og
Raunvísindadeildar, en nokkru
lægri en við byggingu húss Tann-
læknadeildarinnar.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐMUND HALLDÓRSSON
Kinverskir hermenn á æfingu.
Aukin hernaðartengsl
Kínverja og Japana
KÍNVERJAR og Japanir vinna að því að taka upp hernaðarsamvinnu til að
vega upp á móti auknum áhrifum Rússa í Asíu.
Mikil leynd hefur hvílt yfir viðræðum þjóðanna um slíka samvinnu. Þær
reyna að vekja ekki ugg Rússa og vilja afstýra að Pekingstjórnin sæti
gagnrýni vinstrisinna, sem eru óánægðir með stuðning kínverskra kommún-
ista við japanska „hernaðarstefnu".
Japanir reyna m.a. að fá Kín-
verja til að leyfa japönskum
herskipum að koma til kínverskra
hafna. Japanskir liðsforingjar
hafa farið til Kína á laun og feng-
ið að fylgjast með þjálfun her-
manna og skoða hernaðarmann-
virki. Kínverskir liðsforingjar
hafa farið í svipaðar kynnisferðir
til Japans.
Sambúð Kínverja og Japana
hefur batnað stöðugt síðan þjóð-
irnar gerðu með sér vináttusamn-
ing 1978. Japanir eru helztu lána-
drottnar Kínverja, selja þeim
fullkominn iðnaðarvarning og
hafa veitt þeim mikilvæga aðstoð
við að koma á breytingum í nú-
tímahorf.
Japanir hafa fengið mikið af
olíu og kolum frá Kína, sem hefur
verið ört vaxandi markaður fyrir
japanska vöru. Kínverjar fengu
fyrst lán frá Japönum fljótlega
eftir gerð vináttusamningsins og
þegar Yasuhiro Nakasone forsæt-
isráðherra var í Kína í fyrra bauð
hann þeim ián til langs tíma að
upphæð 2 milljarðar dala.
Rússar brugðust hart við undir-
ritun samningsins og sögðu hann
„fjandsamlegan Sovétríkjunum
og ógnþrunginn". Það veldur
Rússum vitaskuld áhyggjum að
Japanir skuli hjálpa Kínverjum,
en þeim gramdist mest ein grein
samningsins, þar sem sagði að
samningsaðilar mundu hamla
gegn „tilraunum annars lands eða
ríkjahópa til að verða allsráðandi
á Asíu-Kyrrahafssvæðinu“.
Rússar töldu þessu beint gegn
sér. Ekki bætti úr skák að Kín-
verjar lýstu yfir að þeir mundu
segja upp gömlum samningi við
Sovétríkin, þar sem sagði að Jap-
an væri sameiginlegur óvinur.
Varnarsamstarf Kínverja og
Japana hefur verið á dagskrá síð-
an landvarnaráðherra Kína,
Zhang Aiping, fór til Japans í júlí
í fyrra.
Síðan áttu hermálafulltrúi jap-
anska sendiráðsins í Peking og
annar sendiráðsmaður leynifundi
með starfsmönnum kínversku
leyniþjónustunnar um eflingu
sovézka herliðsins i Aasturlönd-
um fjær og uppsetningu sovézkra
SS-20-eldflauga, sem eru bein
ógnun við Kína og Japan. Japanir
telja að efling sovézka heraflans í
Síberíu hafi verið beint svar við
samningnum 1978.
Einnig var rætt um viðbúnað
Rússa í Cam Ranh-flóa og eflingu
sovézku flotadeildarinnar þar, Ví-
etnam og innrás Víetnama í Kam-
bódíu og valdajafnvægið í Kóreu.
f apríl var þetta samband eflt
þegar Wu Xiuquan, áður annar
æðsti maður kínverska hersins og
nú forstöðumaður herfræðistofn-
unarinnar í Peking, fór til Japans
og ræddi m.a. við Nakasone. Wu
hefur hvatt Japani eindregið til
að efla varnir sínar.
I þessum mánuði fer annar
æðsti maður japönsku varnar-
málastofnunarinnar, Haruo Nat-
sume, til Kína og ræðir við Zhang
Aiping landvarnaráðherra og yf-
irmenn úr kínverska hernum um
hernaðarstöðuna í Asíu og við-
búnað Rússa í fjarlægari Austur-
löndum.
Vestrænir stjórnarerindrekar
hafa lagt á það áherzlu að ekki
megi gera of mikið úr þessum við-
ræðum og bent á að Japanir séu
uggandi um að þær geti magnað
sovézkan ofsóknarótta.
Eitt helzta markmið Japana í
utanríkismálum er að eiga nánari
samskipti við Kínverja og stía
þeim og Rússum í sundur. Sættir
milli Kínverja og Rússa mundu
valda Japönum alvarlegum erfið-
leikum.
Bæði Japanir og Bandaríkja-
menn sjá sér hag í því að veita
Kínverjum tækniaðstoð og útvega
þeim fjármagn. Bæði Japanir og
Bandaríkjamenn vilja koma á
laggirnar eins öflugum samtökum
gegn Sovétríkjunum og kostur er.
Rússar hafa 52 herfylki (um
470.000 menn) í Austur-Asíu og
mestallt það herlið er meðfram
kínversku landamærunum. Að-
eins einu sovézku herfylki (um
10.000 mönnum) hefur verið stillt
upp gegn Japan, á eyjunum sem
Rússar ráða fyrir norðan Hokka-
ido.
Ef Kínverjar og Rússar sættast
verður ekki þörf fyrir eins mörg
sovézk herfylki meðfram kín-
versku landamærunum. Mörg
herfylki yrðu send annað og
fengju ný verkefni — e.t.v. að
ógna Japan eða öðrum Asíuríkj-
um.
Suano Sunoda, fv. utanríkis-
ráðherra Japans, sagði fyrir
nokkrum árum: „Sættir milli
Kínverja og Rússa yrðu martröð
fyrir hinn vestræna heim. Til að
koma í veg fyrir slíkt ættu Vest-
urlönd að eiga jákvæða samvinnu
með Kínverjum um uppbyggingu í
efnahagsmálum þeirra og fella
Kína inn í efnahagskerfi Vestur-
landa. Japanir hafa á hendi for-
ystu um það.“
Síðan Sunoda hélt ræðu sína
hafa Japanir skuldbundið sig til
að veita Kínverjum lán með lág-
um vöxtum að upphæð 24 millj-
arðar dala á árunum 1984—1992
og japönsk fyrirtæki hagnast vei
á breytingum þeim í nútímahorf,
sem Kínverjar standa fyrir.
Kínverjar vilja ekki síður en
Japanir og Bandaríkjamenn að
Rússum verði haldið í skefjum.
Þrátt fyrir nýlegar tilraunir
Rússa til að friðmælast við Kfn-
verja bendir flest til þess að Kín-
verjar séu haldnir mikilli tor-
tryggni í garð Rússa. Þegar Nak-
asone var í Peking endurtók Zhao
Ziyang forsætisráðherra ásakanir
um að „Sovétríkin væru aðalógn-
unin við öryggi Kína“.
Kínverjar eru hlynntir því að
hernaðarmáttur Japana verði
aukinn, en aðeins að vissu marki.
Þeir eru því mótfallnir að Japanir
verði svo voldugir að þeir verði
hernaðarstórveldi á ný. Banda-
ríkjamenn beita sér af alefli fyrir
eflingu hernaðarmáttar Japana,
en ef hann verður of mikill að
mati Kínverja getur sambúð
Kínverja og Japana versnað.
Kínverjar hafa ekki gleymt
væringum sínum og Japana á
fjórða og fimmta áratugnum.
Nakasone viðurkenndi það í Kína
í fyrra og neyddist til að fullvissa
gestgjafa sína um að endurvakn-
ing hernaðarstefnu yrði aldrei
látin viðgangast í Japan.
Hagur Kínverja af sambandinu
við Japana er fyrst og fremst
efnahagslegur. En þeir vilja líka
jafnvægi í heimshlutanum og frá
þeirra sjónarhóli er Japan heppi-
legt mótvægi gegn áhrifum Rússa
í Víetnam og á hafinu.
Framtíð sambúðar þjóðanna er
líklega að miklu leyti háð því
hvernig Kínverjar meta fyrirætl-
anir Rússa. Því meiri áhyggjur
sem Kínverjar hafa af Rússum,
þvj betri verður líklega sambúð
Kínverja og Japana.
Kínverjar vilja ekki að Banda-
ríkjamenn hætti að vernda Japan
með kjarnorkuvopnum. Ríkin i
þessum heimshluta vilja ekki að
Japanir losni undan eftirliti
Bandaríkjamanna, því að þá gætu
Japanir komið sér upp kjarnorku-
vopnum af eigin rammleik. Fátt
óttast ríkin í heimshlutanum eins
mikið.