Morgunblaðið - 05.06.1985, Qupperneq 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNÍ 1985
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. JÚNl 1985
29
Útgefandi tUbtfrife hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 360 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 30 kr. eintakiö.
Villimennska
í Afganistan
Fréttir berast nú frá Afgan-
istan um sókn tíu þúsund
sovéskra hermanna gegn frels-
issveitum í Kunar-dal. Með
þessum hernaðaraðgerðum ætla
Sovétmenn að skera á tengsl
frelsissveitanna við afganska
flóttamenn í Pakistan. í Morg-
unblaðinu í gær var einnig
skýrt frá því, að Afganir horfist
nú í augu við hungursneyð
vegna hernaðar Sovétmanna,
sem hófst um jólin 1979. Sov-
éska hernum hefur ekki aðeins
verið beitt gegn mönnum og
mannvirkjum heldur einnig
gegn skynlausum skepnum, ökr-
um og því sem náttúran gefur
af sér. Sovétmenn stefna sem sé
markvisst að því að ná Afgan-
istan á sitt vald með því að
svipta íbúa þess lífsbjörginni.
Grimmdin og miskunnarleysið
er algjört.
Mannréttindanefnd Samein-
uðu þjóðanna ákvað í mars 1984
að skipa sérstakan fulltrúa til
að kanna ástandið í Afganistan.
Aldrei fyrr hefur slík rannsókn
farið fram á mannréttindamál-
um í kommúnistaríki. Sovét-
menn og lepparnir í fylgiríkjum
þeirra, meðal annars í Afgan-
istan, reyndu allt sem þeir gátu
til að hindra hinn sérstaka
rannsóknarfulltrúa, Felix Erm-
acora, prófessor við háskólann í
Vín, í störfum. Hann skilaði
skýrslu í febrúar á þessu ári og
verður hún lögð fyrir allsherj-
arþing Sameinuðu þjóðanna nú
í haust.
í skýrslu sinni kemst Ermac-
ora, prófessor, meðal annars
svo að orði: „Enginn vafi er á
því, að við núverandi aðstæður í
Afganistan eru framin morð af
ásettu ráði, menn ert» beittir
pyntingum og sæta ómannúð-
legri meðferð, einstaklingar
njóta ekki réttaröryggis fyrir
dómstólum, fólk er handtekið
án ákæru og sætir ofbeldi af
hálfu opinberra aðila, reynt er
að kúga menn til hlýðni með því
að taka gísla." í skýrslunni
kemur fram að Sovétmenn og
leppar þeirra níðast á konum og
börnum, til að mynda hafa þeir
beitt vopnum sem eru sérsmíð-
uð til að nota gegn börnum. Má
þar sérstaklega nefna sprengjur
í leikfangalíki sem kastað er til
jarðar úr þyrlum eða dreift með
öðrum hætti.
Mannréttindanefnd Samein-
uðu þjóðanna hefur nú undir
höndum skýrslu sem unnin er af
virtum og hlutlausum aðila og
staðfestir, að ekkert hefur verið
ofsagt í lýsingum á öllum þeim
hörmungum sem yfir Afgana
hafa gengið síðan Sovétmenn
réðust inn í landið. Yfirgnæf-
andi meirihluti þjóða heims
hefur hvað eftir annað ályktað
gegn innrás Sovétmenna á alls-
herjarþingi Sameinuðu þjóð-
anna. I hinni hlutlausu skýrslu
er að finna staðhæfingar vitna
um hluti eins og þá, að forsend-
ur efnahagsstarfsemi í Afgan-
istan hafi verið eyðilagðar með
skipulegum sprengjuárásum á
sveitaþorp, þar sem um 85%
íbúa landsins bjuggu. Þá kemur
einnig fram að rannsóknarmað-
ur mannréttindanefndarinnar
fann merki um það, að Sovét-
menn hefðu notað eiturgas í
hernaðinum gegn Afgönum.
Forstöðumenn sjúkraskýla og
sjúkrahúsa þar sem afgönskum
flóttamönnum er hjúkrað sögð-
ust ekki vilja auðkenna þau með
rauðum krossi, af því að Sov-
étmenn legðu sig eftir skot-
mörkum af því tagi.
Hér skulu þessar staðreyndir
ekki raktar frekar. Vonandi
kynna fulltrúar íslands sér
þessa hlutlausu skýrslu vel og
vandlega þegar hún verður lögð
fram á allsherjarþingi Samein-
uðu þjóðanna í haust. íslend-
ingar eiga að beita sér fyrir
kröftugum aðgerðum gegn villi-
mennskunni í Afganistan.
Sovétmenn, blóðugir upp
fyrir axlir í Afganistan, segja
að vísu alla Ijúga sem benda á
það sem þar er að gerast. í
dæmalausu viðtali við DV um
helgina kallar Evgení Kosarev,
sendiherra Sovétríkjanna á ís-
landi, frelsissveitir Afgana
„glæpaflokka" sem stjórnað sé
af „litlum hópum landeigenda"
og njóti aðstoðar Bandaríkja-
manna. Og sendiherrann
hneykslast á því að í íslensk
blöð sé skrifað um „að sovéskir
hermenn séu að eyðileggja og
eyða fólki, þusundum saman, og
tugir þorpa séu rænd og þeim
eytt“. Og sendiherra Sovétríkj-
anna segir: „Þetta eru allt villi-
mannslegar lygar." Vonandi
taka starfsmenn DV þessi stór-
yrði útsendara Kremlverja á fs-
landi ekki trúanleg. Sendiherr-
ann getur ekki stutt fúkyrði sín
neinum rökum. Rök og stað-
reyndir er hins vegar að finna í
skýrslunni sem unnin hefur ver-
ið fyrir mannréttindanefnd
Sameinuðu þjóðanna. Sam-
kvæmt henni eru Sovétmenn og
leppar þeirra villimennirnir í
Afganistan.
— eftir Jón Baldur
Þorbjörnsson
„Nú eru fimmtán aðilar frá ís-
landi að undirbjóða hvern annan
úti í Berlín," sagði einn kunningja
minna við mig um daginn. Flestir
aðilar sem sjá um skipulagningu
ferða fyrir hópa erlendra ferða-
manna hérlendis voru þá staddir á
alþjóðlegu ferðamálaráðstefnunni
í Berlín og ég hafði spurt hann af
hverju hann væri ekki líka þar.
„Þeir eru núorðið farnir að
bjóða ferðirnar allt að því á nafn-
verði. Mér finnst einfaldlega of
fáránlegt að taka þátt í þessari
vitleysu. Það er ekki hægt að
standa í þessu lengur!"
Það kom mér á óvart að heyra
þetta. Ég hafði nefnilega haldið
hingað til, að keppikefli íslenskra
ferðaskrifstofa væri að selja góða
þjónustu á verði sem allir mættu
við una, en ekki að keppast um að
eiga metið í „innflutningi túrista"
á gjafprís. Hvernig stendur þá á
því að þetta er gert?
Þessi spurning og fleiri sem
komu upp í huga mér við þessi orð
kunningja míns, urðu til þess að
ég kynnti mér vissa þætti ís-
lenskra ferðamála ofurlítið nánar.
Samkvæmt þeim upplýsingum
sem ég fékk gefnar upp sem ég og
geng út frá að séu réttar, þá getur
mismunur á rekstri og rekstrar-
aðstöðu íslenskra ferðaskrifstofa
verið talsvert mikill. Þennan mis-
mun er e.t.v. best að sýna með
tveimur þokkalega raunhæfum
dæmum:
Annars vegar eru ferðaskrif-
stofur sem hafa skapað sér nafn
fyrir áreiðanleik og góða þjónustu.
Þær eiga það sammerkt að fara
eftir getu að landslögum í sam-
bandi við gjaldeyrisgreiðslur,
greiðslur skatta og greiðslur ið-
gjalda af háum tryggingum, svo
og greiðslur af ferðaskrifstofu-
leyfi, sem setja verður u.þ.b. 2ja
milljóna króna baktryggingu
fyrir. Þessar skrifstofur fara einn-
ig að hinum óskráðu landslögum
hvað umgengni um náttúruna og
landvernd áhrærir. Nota t.d.
ávallt opinber tjaldstæði, ef um
tjaldferðir er að ræða. Einnig
veita þær viðskiptavinum þjón-
ustu árið um kring, sem leiðir aft-
ur af sér talsverða yfirbyggingu á
rekstrinum í formi húsnæðis og
starfsfólks.
Á hinn bóginn getur dæmið litið
svona út: Um er að ræða eins-
mannsstarfsemi, þar sem bók-
haldið fer fram á eldhúsborðinu,
skrifstofa er ekki fyrir hendi og
mannaflakostnaður er enginn
nema yfir hávertíðina. Nú er ekk-
ert við eldhúsborðsbókhaldi að
segja svo lengi sem það gengur
nokkurn veginn upp. Og heldur er
ekkert út á ýtrustu sparsemi í
rekstri að setja svo lengi sem við-
skiptavinurinn gerir sig ánægðan
með það, sparsemi er jú dyggð. En
sumir þessara aðila virðast einnig
fá að spara við sig gistigjöld með
því að tjalda utan viðurkenndra
tjaldstæða á leiðum þar sem þau
eru fyrir hendi. í ofanálag virðast
þeir vera á einhverjum sérsamn-
ingi við ákveðnar ríkisstofnanir
um undanþágur frá því að hafa
leyfi til ferðaskrifstofureksturs
eða að borga sum þeirra gjalda
sem leggjast á aðrar ferðaskrif-
stofur (ráðherraleyfi, gömul hefð,
pólitísk mömmupils eða hver svo
sem ástæðan er).
Þegar þessum aðilum er gert
kleift að spara sér á þennan hátt
mikið af þeim kostnaði sem venju-
legar ferðaskrifstofur þurfa ann-
ars að leggja út í þá er ferðamála-
aðilum á fslandi ekki lengur gert
jafn hátt undir höfði af íslenskum
stjórnvöldum. Þá er ekki lengur
hægt að tala um frjálsa sam-
keppni, og þá er ekki að undra þótt
þessir aðilar geti undirboðið aðra
á alþjóðlegum ferðamála-
ráðstefnum og víðar. Þessi sér-
hlunnindaaðstaða er jafnvel notuð
til þess að grípa inn í samninga-
viðræður annarra aðila og „ræna“
þannig heilu ferðamannahópun-
um.
Annað misræmi; önnur mis-
munun, sem viðgengst í ferðamál-
um á íslandi í dag, eru sendingar
hópa hingað til lands á vegum er-
lendra ferðaskrifstofa. Þar má
taka sem dæmi eina þýska ferða-
skrifstofu, sem nafnkennir sig við
forfeður okkar. Hún sendir hvern
hópinn á fætur öðrum á íslands-
mið, — eins og togara til að
skrapa uppi í landsteinum. Það
gefur náttúrulega augaleið að
þessir aðilar hafa einnig óeðlilega
mikil fríðindi umfram aðra og
geta þannig með undirboðum
staðið eðlilegum ferðaskrifstofu-
„Þad sem viö þurfum
eru sterk handtök og
heiðarleg samkeppni
sem felst í nýjum og
ferskum hugmyndum
um skipulagningu ferða;
ekki í því að apa hver
eftir öðrum og undir-
stinga hver annan.“
rekstri hér á landi fyrir þrifum. —
Svo ekki sé minnst á það fyrirbæri
þegar heilu ferðahóparnir koma
hlaðnir matvælum til landsins, til
þess að þurfa nú örugglega ekki að
kosta krónu meir en nauðsynlegt
er til íslandsferðar. Þetta á reynd-
ar einnig og ekki síður við um þá
ferðamenn, sem koma hingað til
lands á eigin bílum.
Reyndar eru til lög sem kveða á
um að erlendum aðilum sé óheim-
ilt að skipuleggja hópferðir til
landsins, og einnig að innflutning-
ur ferðamanna á matvælum tak-
markist við 10 kg á mann (nokkuð
ríflegt?!). En þessum lögum virð-
ist ekki vera framfylgt. Öllu held-
ur eiga sér stað ýmiss konar til-
hliðranir, bæði við innlenda og
erlenda aðila. Á þann hátt er þess-
um aðilum gert kleift að undir-
bjóða aðra og þrýsta þar með
verði á íslandsferðum niður fyrir
það mark sem eðlilegt gæti talist
og íslenskar ferðaskrifstofur geta
almennt keppt við.
Mér finnst því skjóta nokkuð
skökku við, að meðan ferðamála-
yfirvöld verja milljónum króna til
landkynningar erlendis, sjá önnur
ríkisyfirvöld til þess að arðurinn
af þessari fjárfestingu verði tals-
vert minni en hann gæti með réttu
orðið. Með þessu móti er beinlínis
verið að gera lítið úr starfsemi
Ferðamálaráðs og annarra land-
kynningaraðila. Hverjum er gerð-
ur greiði með þessu? Varla ferða-
skrifstofunum sem verða að selja
ferðir sínar því sem næst á nafn-
verði. Ekki heldur starfsfólki
þeirra, sem verður fyrir barðinu á
sparnaðaraðgerðunum. Og áreið-
anlega ekki ríkiskassanum, sem
missir þarna bæði af sköttum
þeirra sem annars væru betur
þénandi og eins af gjöldum af
ferðaskrifstofurekstri. Á endan-
um er það aðeins hinn erlendi
ferðamaður sem hagnast á þessu.
Hann fær þarna íslandsferð á
talsvert lægra verði en hann hefði
verið tilbúinn að borga!
Það er nefnilega ekkert laun-
ungarmál, að fólki víðast hvar i
Miðevrópu vegnar vel um þessar
mundir. Og þar er ísland „in“ eins
og það heitir núna, þ.e. ísland er
orðið þekktur og vinsæll áfanga-
staður ferðamanna. Það sýna best
greinar um Island, sem stöðugt
birtast í blöðum og tímaritum á
meginlandinu, svo og feikivel sótt-
ir fyrirlestrar um ísland og fs-
landsferðir. Þar að auki það fólk,
sem einu sinni hefur bitið það í sig
að fara til íslands, fólk sem vill
gefa mikið fyrir að komast í
hreina og (því sem næst) óflekk-
aða náttúru. Þetta fólk ætlar sér
að koma til íslands, og það fer
ekki að söðla yfir um á einhverja
fjöldaframleidda baðstrandaferð-
ina þótt heildarferðakostnaðurinn
aukist lítillega. Að vísu er þetta
ekki algild regla, á t.d. ekki við um
hópa námsmanna (náttúru- og/eða
jarðfræðinema) sem ekki hafa úr
allt of miklu að spila. Þeir hljóta
þó ávallt að verða okkur miklir
aufúsugestir, og það væri æskilegt
að geta boðið slíkum hópum upp á
ódýrari ferðir en öðrum.
Það hefur mikið áunnist í sam-
bandi við ferðamál á síðustu ár-
um. Landkynningarstarfsemi okk-
ar og nýjar stefnur í ferðamálum
aðþrengdra Evrópubúa — aftur-
hvarf til náttúrunnar — hefur
valdið því að u.þ.b. 8% af gjald-
eyristekjum þjóðarinnar koma
orðið frá erlendum ferðamönnum.
Þar með eru ferðamál sennilega
þriðja stærsta gjaldeyristekju-
lindin; á eftir útflutningi fisk- og
stóriðjuafurða. Þar sem við höfum
greinilega ekki haft næga hug-
myndaauðgi til að bera til að
koma á stofn stöndugum smá-
iðnaði og drýgja með því gjaldeyr-
istekjurnar í líkingu við það sem
ýmsar nágrannaþjóðir okkar gera,
er vissulega þörf á því að þessi
nýja atvinnugrein, ferðamál, vaxi
enn að mikilvægi og umfangi á
næstu árum. En um leið verður
okkur að vera ljóst, að margt er
eftir óunnið í sambandi við þessi
mál, og víða verður að fara var-
lega í sakirnar. Það er t.d. stutt í
dansinum í kringum gullkálfinn
þegar við erum á annað borð farin
að selja land á þennan hátt, —
farin að gera landið, náttúru þess
og menningu, óbeint að útflutn-
ingsvöru. Því þurfum við að vera á
verði um þessa sameign okkar og
gæta þess að ganga ekki of langt.
Eins og er virðist hver höndin
standa upp á móti annarri í ferða-
málastarfseminni. Það er mjög
óæskilegt ástand. Hér þarf að
koma á markvissri samvinnu ís-
lenskra ferðaskrifstofa og Ferða-
málaráðs. Það þarf að mynda ein-
hverskonar samtök þessara aðila,
sem ættu að hafa að markmiði að
— vernda íslenska náttúru og ís-
lenska menningu þar sem þess
gerist þörf gegn of miklum ágangi
og áhrifum erlendra ferðamanna,
— stuðla að eðlilegri og heil-
brigðri samkeppni ferðaskrifstofa
í landinu, og
— mynda heilsteypt andlit þjóð-
arinnar í ferðamálum út á við.
Æskilegt væri að þessi samtök
hefðu með sér fundi tvisvar á
hverju ári; að vori og að hausti, til
að bera saman bækur sínar fyrir
og eftir ferðamannavertíðina.
Að lokum vil ég hvetja þá aðila
sem tengjast ferðamálum á ís-
landi á einhvern hátt, að taka
höndum saman. Láta gamlar vær-
ingar gleymdar þar sem þær eru
fyrir hendi. Það er hagur þjóðar-
innar allrar, — og það á fleiri en
einn hátt að hér verði tekin upp
samvinna í stað sundurlyndis. Það
sem við þurfum eru sterk handtök
og heiðarleg samkeppni sem felst í
nýjum og ferskum hugmyndum
um skipulagningu ferða; ekki í því
að apa hver upp eftir öðrum og
undanstinga hver annan. Hér þarf
líka að koma til skilningur stjórn-
valda á því, að enginn hagnist á
því að ung og efnileg atvinnugrein
sé kæfð í fæðingu með of háum
sköttum, gjöldum og dýrum leyfis-
veitingum. Það sem við getum
hins vegar gjarnan verið án í
ferðamálastarfseminni, er út-
flutningur á hreinæktaðri hreppa-
pólitík á alþjóðlegar ferðamála-
ráðstefnur erlendis.
Höfundur er yerkfrædinemi.
Ernesto Bitetti
________Tónlist____________
Jón Ásgeirsson
Ernesto Bitetti er argentínskur
gítarleikari en hefur síðan 1968
verið búsettur á Spáni. Sam-
kvæmt efnisskrá er hann þraut-
reyndur í tónleikahaldi og hafa
mörg fræg tónskáld samið verk
fyrir hann, menn eins og Rodrigo,
Torroba, Tedesco og Abril. Tón-
leikar Bitetti hófust með spænskri
svítu eftir Gaspar Sanz. Svítan er
í mörgum köflum, sem Bitetti lék
nær því samfellda. Annað verkið
voru tilbrigði eftir Sor, við lagið
Hann Tumi fer á fætur, eftir Moz-
art. Síðasta lagið fyrir hlé var
sónatína eftir Torroba. Bitetti er
frábær gítarleikari, bæði hvað
snertir tækni og tóngæði en í túlk-
un er hann svolítið kvikur og órór
og mótar oft kaflaskil með miklu
„rúbato". í síðari hluta tónleik-
anna voru verk eftir Abril, Villa-
lobos, Granados og Albeniz, gítar-
tónlist, sem vel þolir heita spila-
mennsku. Þrátt fyrir frábæran
leik vantaði nokkuð á ástríðuna en
í stað hennar kom öguð íhugun.
Þessi einkennilega blanda óróa
og íhugunar kom vel fram í fyrsta
verkinu sem var frábærlega vel
leikið og mótað en allir kaflarnir
voru leiknir í einni runu, svo ekki
gafst tóm til að ætla hvað „kæmi
næst“, eins og „vituós" sæmdi.
Sónatínan eftir Torroba er fallegt
verk og var túlkun Bitetti ekki
eins kvik í því verki, þó hægi kafl-
inn hefði mátt vera ögn kyrrari.
Eins og fyrr sagði, leggur Bitetti
ekki mikið upp úr tilfinningatúlk-
un. í staðinn leikur hann með
hraðann og tæknina og reynir á
þann hátt að koma fram skilaboð-
um um það er hann skilur sem
innihald verkanna. Það má þó ekki
skilja svo, að leikur Bitetti sé til-
finningalaus, það er öðru nær. Til-
finning hans er ekki ástríðan,
heldur músikölsk yfirvegun og þar
er hann meistari.
60%
50
40
30
20
5z,1 ^ 8 •
-«^4 >,7 .. 41,2 1.4 ,,

2C .5 ii-a
17,1 14 '—:A 1 9J^ „ 16 4,7 14, r1 / 6 12,2
^6~A = 'ffo 9 9 "
6,8 — -* E=
URSLIT
í*
SÍÐUSTU
ÞINGKOSN
; Alþýðubandalag —
a Framsóknarflokkur -
Samtök um kvennalista —
Bandalag jafnaðarmanna-
Flokkur mannsins-
apríl 1984 júlí 1984 sept/okt. 1984 febrúar 1985 maí 1985
Stjórnmálaflokkarn-
ir bæta við sig fylgi
Á meðfylgjandi töflu er sýnd þróun á fylgi stjórnmálaflokkanna, sam-
kvæmt skoðanakönnun Hagvangs hf. frá því í apríl 1984 til maí 1985. Til
samanburðar er sýnd sneiðmynd yfir úrslit síðustu alþingiskosninga.
Niðurstöður könnunar Hagvangs sem gerð var í byrjun maí sl. voru
kynntar í Morgunblaðinu fimmtudaginn 30. maí. Miðað við febrúar-
könnun hafa allir gömlu flokkarnir bætt við sig fylgi, en Samtök um
kvennalista tapa verulegu fylgi. Bandalag jafnaðarmanna stendur nokk-
urn veginn í stað.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ARNE OLAV BRUNDTLAND
Stefnumótun í Washington
og viðbrögðin í Evrópu
RICHARD PERLK, aðstoðarvarnarmálariðherra Bandaríkjanna, er maður sem vert er að gefa gaum. Hann er
þekktastur fyrir að hafa öðrum fremur stuðlað að því að enginn árangur náðist í Genfar-viðræðunum árið 1983.
Hann var einfaldlega fylgjandi því að Vesturveldin fjölguðu meðaldrægum kjarnorkuflaugum í vopnabúrum
sínum.
Iumræðunni um hina um-
deildu geimvopnaáætlun
Bandaríkjamanna hefur Perle
aftur látið til sín taka. Nýlega
lýsti Perle yfir við hóp evrópskra
fréttamanna, að svo fremi sem
vopnin reyndust nógu áhrifa-
mikil myndu Bandaríkjamenn
koma þeim fyrir. Hann lét þess
einnig getið, að mótmæli aðild-
arríkja Atlantshafsbandalagsins
myndu engu breyta í því efni.
Ekkert aðildarríkjanna fær neit-
unarvald gegn geimvopnaáætl-
uninni. Röksemdafærslan virðist
vera á þá lund, að þar sem
Bandaríkjamenn skipti sér t.d.
ekki af stefnu Norðmanna í
kjarnorkumálum, þá leyfist
Norðmönnum ekki að hafa af-
skipti af vígbúnaðarstefnu
Bandaríkj amanna.
Þessi afstaða kann að koma á
óvart. En er það ekki ástæðu-
laust?
Allt kemur þetta heim og sam-
an við þá hefð sem skapast hefur
allt frá lokum seinni heimsstyrj-
aldarinnar. Bandaríkin móta
stefnu sína í öryggismálum með
tilliti til eigin hagsmuna. Síðan
verða bandamenn þeirra að laga
sig að þeim aðstæðum sem skap-
ast vegna stefnu Bandaríkja-
manna.
En í raun er þetta ekki svona
einfalt. Það sem gerist oftast er
að Bandaríkjamenn móta stefnu
sína í öryggismálum og fara síð-
an fram á stuðning aðildarríkja
Atlantshafsbandalagsins. Ef sá
stuðningur er ekki veittur hefja
Bandaríkjamenn mótmælaher-
ferð, látnar eru í ljós efasemdir
um heilindi þeirra ríkja, sem
ekki vilja samþykkja stefnu
Bandaríkjastjórnar. Hvers kon-
ar bandamenn eru þaö í raun
sem geta ekki stutt bandaríska
öryggismálastefnu, sem kemur
öllum bandamönnum til góða?
Það sé kannski best fyrir Banda-
ríkjamenn að draga sig í hlé og
láta aðra sjá um sjálfa sig en
helga sig því að gæta hnatt-
rænna hagsmuna? Evrópumenn
vilji ekki láta til sín taka utan
eigin landamæra við slíka hnatt-
ræna hagsmunagæslu. Vestur-
Evrópa geti séð um sig sjálf úr
því að íbúar hennar vilji ekki
styðja Bandaríkin. Auðvitað
verði allir að treysta á sjálfa sig
þegar á reynir. Bandaríkjafor-
seti þurfi stöðugt að glíma við
þingið. f þeirri glímu sé nauð-
synlegt fyrir hann að njóta
stuðnings bandamanna Banda-
ríkjanna. Fái hann ekki þennan
stuðning verði forsetinn að taka
eigin ákvarðanir. Hann sé best
til þess fallinn.
Hrokafull afstaða
Þessi mynd kemur í hugann
þegar hugað er að kjarnorku-
vopnastefnu Bandaríkjanna og
Atlantshafsbandalaginu. Kjarn-
orkuvopnin eru í algjörum sér-
flokki og sú stefna sem mótuð er
um þau ræðst að lokum af vilja
eins manns, þ.e.a.s. Bandaríkja-
forseta. Þegar teknar eru
ákvarðanir um þessi vopn og
hugsanlega beitingu þeirra er
ekkert rúm fyrir óánægjuraddir
úr röðum aðildarríkja NATO. Þá
þykir Bandaríkjastjórn það hálf-
velgja að bandamenn þeirra í
Evrópu skuli hlusta á athuga-
semdir Sovétmanna, þó svo að
stefnan í öryggismálum eigi
fyrst og fremst að hafa áhrif á
Sovétmenn og stuðla að jafnvægi
og friði. Leiðtogar ríkja Evrópu
eru færir um að fella sjálfstæða
dóma og þeir geta gefið Banda-
ríkjaforseta holl ráð varðandi
mótun þeirrar stefnu. Hins veg-
ar liggur það í orðum Perle, að-
stoðarvarnarmálaráðherra, að
Bandaríkjastjórn muni eingöngu
þiggja þau ráð, sem falla að
áætlunum hennar. Andmæli
gegn geimvopnum verða léttvæg,
þar sem Bandaríkjaforseti telur
skilyrðin fyrir hendi til að nýta
nýja vígbúnaðartækni fyrir nýja
stefnu í öryggismálum. Banda-
ríkjastjórn lætur sig litlu skipta
þótt þessi ákvörðun snerti einnig
hag Evrópuríkja. Er sanngjarnt
að evrópskar ríkisstjórnir sætti
sig við valdhroka af þessu tagi?
Við nánari umhugsun svara lík-
Iega flestir þessari spurningu
neitandi. í bandalagi um örygg-
ismál er ekki unnt að ganga
fram með þessum hætti.
Kostir Vestur-Evrópu
En hverjir eru kostir ríkja
Vestur-Evrópu þegar Banda-
ríkjastjórn hefur tekið ákvörð-
un?
Hér vandast málið. Það er
ljóst að þjóðir Vestur-Evrópu
geta ekki þvingað Bandaríkja-
menn til að gera það, sem þeim
er á móti skapi. Því verður ekki
heldur neitað að stefna Banda-
ríkjastjórnar í öryggismálum er
skýr og afdráttarlaus. Ef Banda-
ríkjamenn byrjuðu að tvístíga
myndi allur grundvöllur vest-
rænnar varnarsamvinnu riða til
falls með ófyrirsjáanlegum af-
leiðingum. Þannig er það þjóðum
Vestur-Evrópu fyrir bestu að
styrkur Bandaríkjanna sé ótví-
ræður og sem mestur, Án þess
kemur öryggisgæsla Bandaríkj-
anna Evrópu ekki að notum. Því
má ekki heldur gleyma að staða
Bandaríkjanna yrði vonlaus ef
Vestur-Evrópa félli í óvinahend-
ur, öryggishagsmunirnir falla
saman. Vonandi taka Banda-
ríkjamenn fullt tillit til þessarar
staðreyndar og gæta einnig
hagsmuna Vestur-Evrópu hér
eftir sem I.ingað til. Að þessu
gefnu kynni það að vera ríkjum
Vestur-Evrópu fyrir bestu að
styðja Bandaríkjastjórn í hví-
vetna. Á móti þeim stuðningi
kemur vernd Bandaríkjamanna,
sem þau geta ekki verið án.
Annar kostur er þó hugsanleg-
ur, þ.e. öflugt öryggis- og varn-
arsamstarf ríkja Vestur-Evrópu.
Káre Willoch, forsætisráðherra
Noregs, hefur margoft bent á
nauðsyn þessa. Hugmynd þessi
nýtur einnig fylgis innan norska
Verkamannaflokksins. Öflugur,
sjálfsöruggur og næsta einráður
Bandaríkjaforseti kallar á slíkar
hugmyndir.
Það er aftur erfiðara að setja
fram hugmyndir um hvernig
haga skuli þessu vestur-evr-
ópska samstarfi og tæpast verð-
ur það grundvallað eingöngu á
mótmælum gegn stefnu Banda-
ríkjamanna. Þegar öllu er á
botninn hvolft byggjast pólitísk
áhrif á tækniþekkingu og vopn-
um. Hingað til hefur ríkjum
Vestur-Evrópu ekki tekist að
móta sameiginlega stefnu.
Bandaríkin eru einfaldlega alltof
áhrifamikil.
Eitt er þó jákvætt við þau um-
mæli, sem evrópsku fréttamenn-
irnir höfðu eftir Richard Perle.
Þau koma í veg fyrir að ríki Evr-
ópu byggi sér skýjaborgir um
eigið mikilvægi og áhrif. Stjórn-
mál krefjast þess einfaldlega að
menn horfist í augu við stað-
reyndir. Þeir sem hafa engin
áhrif á stefnumótun Bandaríkja-
stjórnar bera enga ábyrgð á
ákvörðunum hennar. Þess vegna
er ástæðulaust að gera of mikið
veður út af deilum um geim-
vopnaáætlunina. Umræður um
hlutverk Evrópu í áætlunum
Bandaríkjamanna eru í raun
deilur um keisarans skegg. Ríki
Evrópu verða að gæta stillingar
oggagnrýna Bandaríkjamenn án
þess þó að gera sér gyllivonir um
að sú gagnrýni kalli fram
breytta stefnu þeirra. Þegar til
lengdar lætur er það farsælasta
stefnan.
Höfundur er aérfræðingur í ör-
yggis- og afropnunarmálum rið
Norsku utanríkisstofnunina.
Hann er ritstjóri tímaritsins Int-
ernasjonai Politikk.
Þannig sér einn af skopteiknurum bandarískra fjölmiðla Richard Perle,
aðstoðarvarnarmálaráðherra, sem þykir áhrifamikill í Pentagon. Hann
var á sínum tíma ráðgjafi Henrys Jackson, öldungadeildarþingmanns
úr Demókrataflokknum.