Morgunblaðið - 07.07.1985, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. JÚLÍ 1985
SVIPMYND Á SUNNUDEGI/Tage Erlander
Svíar kveðja födur
vel ferðarríkísíns
Olof Palme ásamt Isrimeistara sínum.
komu til óformlegra viðræðna
fulltrúar hinna ýmsu hagsmuna-
og félagasamtaka, fulltrúar laun-
þega og atvinnurekenda. Þangað
komu einnig fulltrúar erlendra
ríkja. Myndir af róðrarferðum
Erlanders með erlendum þjóð-
höfðingjum í Harpsund urðu
heimsfrægar.
Þannig þróaðist sænski sósíal-
isminn á tíma Erlanders — lausn-
irnar tóku mið af aðstæðum
hverju sinni, en voru samt hug-
myndafræðilega ígrundaðar og
réttlættar með tilvitnun í stefnu
flokksins. Hið opinbera lagði und-
ir sig æ fleiri svið og hlutur þess í
þjóðarframleiðslunni óx stöðugt,
en róttækustu þjóðnýtingaráform-
in á atvinnusviðinu voru lögð á
hilluna. Stjórnin lét sér annt um
framleiðni og hagræðingu í at-
vinnulífinu, sem voru forsenda
aukinnar samneyslu og félagslegr-
ar þjónustu. Atvinnutækin í land-
inu höfðu sloppið ósködduð við
hildarleik seinni heimsstyrjaldar-
innar og unnt reyndist að taka til
óspilltra málanna við að mala gull
í undirstöður velferðarríkisins.
Sósíaldemókratar og auðvaldið
höfðu myndað með sér „varnar-
bandalag". Það gaf góða raun á
stríðsárunum og varð langlíft
undir stjórn Erlanders.
Annað einkenni stjórnlistar
Erlanders var sá háttur hans að
bíða átekta; að draga í lengstu lög
að taka erfiðar ákvarðanir þegar
um flókin mál var að ræða og óvist
var um stuðning. Það ráðrúm, sem
gafst, notaði hann til að ræða mál-
in og reka áróður. Þegar rétti tím-
inn var kominn og tækifæri gafst
fylgdi hann stefnu sinni og flokks-
ins fast eftir.
Afstaðan til kjarnorkuvopna er
eitt dæmið um þessa baráttuað-
Erlander í Harpsund ásamt Hubert Humphrey (lengst til vinstri) og Willy Brandt
(annar frá vinstri).
Tage Erlander, fyrrverandi
forsætisráðherra Svíþjóðar,
lést þann 21. júní sl. 84 ára að
aldri. Það kom mörgum á
óvart þegar hann var valinn
formaður flokks sósíaldemó-
krata árið 1946, er hinn þekkti
leiðtogi þeirra Per Albin Hans-
son lést sviplega. Um leið
varð Erlander forsætisráö-
herra í stjórn sósíaldemókrata,
sen áður hafði hann verið
kirkju- og menntamálaráð-
herra. Hann gegndi embætti
forsætisráðherra samfleytt í 23
ár, eða lengur en nokkur ann-
ar flokksforingi í vestrænu
lýðræðisríki. Arið 1969 lét
hann af embætti að eigin ósk,
einu ári eftir að hafa leitt
flokkinn til einhvers mesta
kosningasigurs síns.
Syrgja landsföður
Af viðbrögðum manna hér í Sví-
þjóð er ljóst að verið er að kveðja
óvenju farsælan stjórnmálaleið-
toga. Jafnvel gamlir andstæðingar
spara ekki hólið um persónu hans
og hæfileika á stjórnmálasviðinu.
Það er að vísu ekki óalgengt að
gamlir og gegnir menn fái góð eft-
irmæli, en hér býr annað og meira
aö baki.
Lífsferill Erlanders er samofinn
heilu tímabili í sænskri sögu. Gíf-
urleg atvinnuuppbygging og efna-
hagsleg velmegun skipaði Svíþjóð
í röð auðugustu þjóða heims. Vel-
ferðarríki var sett á laggirnar og
stóð vörð um afkomu almennings
og félagslegt réttlæti. Úr ýmsum
áttum var litið til Svíþjóðar sem
fyrirmyndarþjóðfélags.
Þegar Tage Erlander lét af völd-
um var hann orðinn landsfaðir.
Hann hélt áfram að fylgjast með
þjóðmálum og sat á þingi til 1973.
Eftir það hóf hann að skrifa
endurminningar sínar — fimm
þykk bindi, full af fróðleik fyrir
yngri kynslóðir, um stjórnmál-
asögu næstu fjögurra áratuga á
undan. Þessar bækur bera ein-
kenni höfundarins: þær eru
málefnalegar, persóna hans sjálfs
verður aldrei aðalatriðið og karla-
grobb fyrirfinnst ekki. Þessi ævi-
saga fjallar um það hvernig Sví-
þjóð sem við þekkjum í dag, varð
til.
eftir PÉTUR PÉTURSSON
lag. Stig af stigi þróaðist stjórn-
málaáhugi Erlanders frá málgleði
í góðra vina hópi í það að verða
alvara lífsins. Gáskafullur
leikaraskapur var þó einkenni frá
Lundarárunum er alltaf kom upp
á yfirborðið síðar á ævinni og átti
ekki lítinn þátt i vinsældum hans.
En það sem virðist hafa haft
mest áhrif á stjórnmálahugsun
hans voru kjör landbúnaðar-
verkamanna á Skáni. Þar birtist
honum böl stéttamismunar í átak-
anlegri mynd. Verkamennirnir
mynduðu samtök til að bæta kjör
sín, en landeigendur sögðu þeim
upp vinnu og það þýddi að heilar
fjölskyldur í nágrenni Lundar
voru settar á guð og gaddinn.
Hann setti sig inn í aðstöðu þessa
fólks og skrifaði um það ritgerð.
Um þetta mál og önnur þjóðmál
var mikið rætt í róttæku málfund-
afélagi, sem Erlander tók virkan
þátt i.
Brátt komust forráðamenn
jafnaðarmanna í Lundi ekki hjá
því að taka eftir mælsku þessa há-
vaxna og renglulega háskólastúd-
ents. Hann gekk í sósíal-
demókrataflokkinn og árið 1930
var hann i framboði fyrir flokkinn
í bæjarstjórnarkosningum og átti
sæti í bæjarstjórn í nokkur ár.
Flokksfélagar hans fundu brátt að
þrátt fyrir skólabókarlærdóm og
stúdentalif var hér á ferð maður,
sem var i tengslum við raunveru-
leikann og ekki hafinn yfir hagnýt
sjónarmið.
Velferðarríkið,
sænska gerðin
Lykillinn að löngum ferli og
velgengni Erlanders í embætti
forsætisráðherra var sennilega sá
hæfileiki hans að samræma fræði-
legan þankagang og hagnýt sjón-
armið. Frá háskólaárum sinum
hafði hann hæfnina til að kanna
málin frá ýmsum hliðum, ræða
hugsanlega valkosti, bera saman
sina reynslu og annarra — og
velja síðan þá leið sem
vænlegust var. Hann hafði
^ tilhneigingu til að gera
u ríksstjórnarfundina að
ff „rannsóknaræfingu" og í
f þeim tilgangi að lífga upp á
samkomuna réð hann til sin
gáfnaljós frá háskólunum
sem aðstoðarráðherra og
ritara. í þeim hópi voru menn
eins og Dag Hammarskjöld og
Olof Palme.
Óformlegir viðræðufundir urðu
eins konar aðal stjórnlistar Er-
landers. Forsætisráðherrann
hafði til umráða sérstakan bú-
garð, Harpsundssetrið, til þess að
taka á móti gestum og sér til
Jivíldar og hressingar. Þangað
Úr heimahúsum
Tage Erlander fæddist árið 1901
í smáþorpi í Vermlandi í Mið-
Svíþjóð. Forfeður hans voru
verkamenn og bændur, en faðirinn
hafði komist áfram í mannfélag-
inu eins og það var skilgreint á
þeim tímum — hann var barna-
skólakennari og organisti við
sóknarkirkjuna. Faðirinn tók
virkan þátt í félagslífi staðarins,
var formaður í bindindisfélagi og
virkur í trúboðsfélagi. Ekki hafði
Erlander sósíalismann úr heima-
húsum — faðirinn var snortinn af
frjálshyggjunni en taldi sósíal-
ismann óvin samfélagsins og
hættulegan andlegri velferð ein-
staklingsins.
Lundarárin
Menntun var í hávegum höfð á
heimili Erlander-hjónanna og
sonurinn var settur til mennta,
þótt ekki væru efnin mikil. Að
loknu stúdentsprófi lá leiðin til
Lundar. Fyrst las hann stærð-
fræði og raunvísindi, en hann
hneigðist brátt að hagfræði og
stjórnvisindum, sem tóku hug
hans allan.
Námið sóttist seint. Háskóla-
prófi lauk hann ekki fyrr en eftir
átta ár í Lundi. Ekki var þó leti
eða ómennsku um að kenna. Á
þessum árum mótuðust viðhorf
hans og þar tók hann sín fyrstu
skref sem stjórnmálamaður.
Stúdentalifið mótaði hinn hlé-
dræga og leitandi námsmann frá
Vermlandi. Borgaraleg frjáls-
hyggja mótuð af kristnum lífskoð-
unum úr heimahúsum þokaði fyrir
visindahyggju og efnishyggju, sem
veittu vonir um framfarir og betra
líf og það sem var mikilvægast af
öllu — réttlátara og betra þjóðfé-
Tage Erlander 13
ira og húsið þar
sem hann fædd-
ist á Vermalandi.
Tage
Erlander

' ■- -