Morgunblaðið - 14.07.1985, Síða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ1985
MORGUNBLADID, SUNNUDAGUR 14, JtJLl 1985
29
fltagtntHnfefr
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 360 kr. á mánuði innanlands. j lausasölu 30 kr. eintakiö.
Máttur
listarinnar
Frægð geta menn áunnið
sér með ýmsu móti. Mestu
skiptir að hún byggist á
sönnum verðleikum, því að þá
þolir hún tímans tönn, verður
eilíf. Hið sama á við um þjóð-
ir, sjálfsvirðing þeirra, metn-
aður og staða á alþjóðavett-
vangi ræðst síður en svo al-
farið af ríkidæmi, mætti eða
mannfjölda. Þegar erlendir
menn læra að meta það sem
íslenskt er gera þeir það ekki
aðeins vegna þess sem þeir
sjá fyrir sér í samtímanum.
Þeir líta ekki síður til þess
sem liðið er og huga að því,
hvernig þjóðin hefur þroskast
á grundvelli þeirrar menning-
ar, sem hún hefur tekið í arf.
Framlag íslendinga til
skapandi listar, ekki síst
bókmennta, er óumdeilt. Þá
sögu íslenskrar menningar
má rekja aftur um aldir. Hún
er sá hornsteinn sem við get-
um vísað til í samtölum við
menntamenn hvarvetna full-
vissir um að ágæti hins ís-
lenska framlags verður ekki
dregið í efa. Nú berast gleði-
legar fréttir um að tveir
einkaaðilar, Hilda hf. og
bókaútgáfan Vaka, hafi tekið
höndum saman um „viða-
mikla kynningu á gróandan-
um í nútímalistum íslend-
inga“, eins og það er orðað. Er
ætlunin að efna til þessarar
kynningar víða um lönd á
næstu árum.
Það er ekki fyrr en hin síð-
ari ár sem íslendingar hafa
verulega látið til sín taka í
útflutningi á túlkandi list, ef
þannig má að orði komast. í
því efni eru það einstaklingar
sem hafa tekið til hendi með
glæsilegum hætti, ekki síst á
sviði tónlistar. Á því sumri
sem nú er að líða skipta þeir
íslendingar hundruðum sem
leggja land undir fót og flytja
tónlist meðal annarra þjóða.
Fyrir skömmu fór Sinfóníu-
hljómsveit íslands í ferðalag
til Frakklands. Dómkórinn og
Langholtskórinn hafa sungið
í útlöndum. Pólýfónkórinn
söng í höfuðkirkjum Ítalíu og
Hamrahlíðarkórinn er á för-
um til Strasbourg, þar sem
efnt verður til alþjóðlegs
kóramóts með þátttöku um
4.000 manns. Og er þá ekki
allt talið.
Samskipti íslendinga við
erlendar þjóðir á sviði leik-
listar eru einnig mikil. Leik-
flokkar hafa borið hróður
landsins víða um heim. Nú
síðast hafa kvikmyndirnar
bæst í hópinn. Filman er sá
miðill sem gerir listamönnum
kleift að ná til fjölbreyttasta
neytendahópsins nú á tímum.
Fyrir tilstilli hennar er unnt
að leggja allan heiminn að
fótum sér, eins og dæmin
sanna.
Ástæða er til að staldra
sérstaklega við Ítalíuför Pólý-
fónkórsins. Um aldir hafa
leiðir íslendinga legið til
Rómar. Við vorum rækilega
minnt á gildi þeirrar helgi
sem yfir þeim stað hvílir á
dögunum, þegar íslenska
sjónvarpið sýndi beint frá
Péturskirkjunni, er Jóhannes
Páll páfi II söng þar messu og
vígði biskupa. En það segir
sína sögu um gildismatið á
því, sem fjölmiðlar hafa fram
að færa, að þessi hátíðlega
stund til dýrðar Drottni hlaut
ekki neina þá kynningu fyrir-
fram sem er sambærileg við
annað efni sem sjónvarpið
sýnir beint með aðstoð hinnar
fullkomnustu tækni. Nægir í
því efni að geta um þann at-
burð, sem gerðist í gær, þegar
flytjendur dægurtónlistar
lögðu heiminn undir sig.
Hver hefði þorað að spá því
fyrir fáeinum árum, hvað þá
þegar hugur íslendinga
beindist hvað mest að því sem
gerðist í Páfagarði, að á tón-
listarári Evrópu 1985 myndu
150 íslendingar ganga á fund
páfa í tilefni af því að þeir
voru í Róm til að flytja
H-moll-messuna eftir sjálfan
Johann Sebastian Bach?
Þetta er eitt af þeim ævintýr-
um, sem sýna okkur og sanna
að kraftur listagyðjunnar er
síður en svo á undanhaldi
með þjóðinni.
Máttur listarinnar er mik-
ill. Þeir, sem leyfa honum
ekki að ná tökum á sér, fara á
mis við það sem gefur lífinu
hvað mest gildi. Gróandinn í
nútímalistum íslendinga er
mikill. Af þeim frjóa jarðvegi
spretta því glæsiiegri jurtir
sem meira áræði er sýnt við
ræktunina. í því efni eins og
flestu öðru vilja íslendingar
geta keppt við þá, sem glæsi-
legustum árangri hafa náð. Á
meðan svo er þarf enginn að
efast um, að við séum á réttri
braut. Þá þurfum við ekki
einungis að vísa til fornrar
frægðar heldur beita öllum
ráðum til að koma því sem
víðast á framfæri sem við
sköpum og túlkum.
Morgunblaðið samfagnar
með þeim sem enn hafa unnið
merk afrek í nafni listagyðj-
unnar á þessu ári og stefna að
því að láta ekki íslenskan hlut
eftir liggja.
REYKJAVÍKURBRÉF
V
laugardagur 13. júlí
Minningar úr
Dómkirkjunni
Nú þegar breytingar
fara fram í Dómkirkj-
unni vakna margar
minningar um þenn-
an helga stað. Þar
hefur þjóðin átt
margar sameiginleg-
ar bænastundir. í kirkjunni er ekki ein-
ungis magnað andrúmsloft mikillar trú-
ar heldur niður mikillar sögu. Við kirkj-
una hafa starfað og starfa merkilegir
menn og við hana eru bundnar minning-
ar, sem eru mikilvægar og eftirminni-
legar. Þar sat eitt merkasta tónskáld
landsins og lék á orgelið, Sigfús Ein-
arsson. Þar stóð sr. Jóhann í predikun-
arstóli, en hann gegnir hlutverki Njáls á
Bergþórshvoli í íslenzkum bókmenntum
vegna þess hvernig Halldór Laxness
hefur skrifað hann inn í verk sín. Um
leið og hann stakk peningi í lófa fátækr-
ar konu hvíslaði hann lágum rómi að
dóttursyni sínum: „Þessi kona er fá-
tæk.“ Þar er komin sagan um gullpen-
inginn góða hennar Guðrúnar Jónsdótt-
ur í Innansveitarkroniku og dótturson-
urinn minnist þess þegar hann stóð upp
frá borðinu og sagði að loknum kvöld-
verði: „Guð blessi okkur matinn." í Inn-
ansveitarkroniku segir: „Hann séra Jó-
hann sagði bara, Gef oss í dag vort dag-
legt brauð, og gaf hrossunum brauðið.
Segi ég sisona við séra Jóhann, Það var
þá vitið meira eða hitt heldur að vera að
gefa ræflinum henni Stóru Gunnu gull-
pening, hvað á hún mókolla mín sosum
að gera við gullpening." Fólk á borð við
scra Jóhann hefur verið Halldóri Lax-
ness hugleikið yrkisefni. Það er kvikan í
skáldskap hans, hefur verið sagt. Og
rætur sr. Jóhanns eru djúpar. Með hlið-
sjón af tungutaki hans í ritum Halldórs
Laxness má sjá, að það er sprottið úr
Prestasögu Guðmundar góða í Sturl-
ungu, en þar segir byskupsefni, síðar
kallaður Guðmundur góði, við Kolbein
Tumason á Víðimýri, þann er orti um
himnasmiðinn, svo að ógleymanlegt hef-
ur orðið: „Góð eru orð góð...“ Það var
líka margt líkt með séra Jóhanni og
Guðmundi byskupi góða þegar fátækl-
ingar voru annars vegar.
Þá hefur einnig verið skrifuð bók um
sr. Bjarna, þann mann sem setti mestan
svip á Reykjavíkurborg sinna samtíð-
armanna. Hann var fagnaðarboðskapur
guðs holdi klæddur, fyndinn og orð-
heppinn alvörumaður, sem boðaði guðs-
orð í kirkjunni, en sagði brandara í góð-
um fagnaði án þess að gleyma þeim
reglum sem hann hafði sjálfur í heiðri,
að segja fyndna alvöru og alvarlega
fyndni. Páll ísólfsson minnist hans í
Hundaþúfunni og hafinu enda vann
hann lengst af með honum og urðu þeir
miklir vinir. Saman voru þeir eins kon-
ar þjóðsaga í lifanda lífi. í Hundaþúf-
unni minnist Páll þess einnig, að hann
starfaði með öðrum ágætum prestum og
nefnir sr. Friðrik Hallgrímsson, Jón
Auðuns og Óskar J. Þorláksson. Síðan
segir Páll og er ástæða til að minnast
þess hér vegna tilefnis þessa bréfs:
„Vinátta okkar sr. Bjarna hefur verið
einlæg, djúp og einlæg. Við höfum ætíð
skilið hvor annan til hlítar. En það hafa
ekki alltaf verið heilags anda strengir
sem við höfum slegið á, þegar við höfum
hitzt. Hann er einn mesti húmoristi ís-
lands fyrr og síðar..." Og ennfremur:
„Það er ekki ósjaldan farið niðrandi
orðum um presta. Fólk, sem fer kannski
af tilviljun í kirkju á sunnudagsmorgni,
kemur heim upp úr hádegi og segir:
„Honum sagðist vel í dag,“ eða: „Honum
sagðist miður í dag.“ Og svo er dómur-
inn kveðinn upp. En hann á ekki rétt á
sér, því prestur á ekki fyrst og fremst að
vera ræðumaður, heldur sálusorgari. Ef
hann stendur sig vel í þeirri stöðu og
kemur guðsorði nokkurn veginn hreinu
og ómenguðu til safnaðarins, gegnir
hann skyldu sinni. Raunar kemur ekki
annað þessu máli við en ritningin og þaö
sem í henni stendur.
Líklega er ekki ætlazt til þess í upp-
hafi að Biblían sé tekin alveg bókstaf-
lega, en samt tel ég ekki, að góður prest-
ur geti farið út af „línunni" og boðað trú
sinnar eigin persónulegu biblíu, hversu
mælskur sem hann annars er, því til
þess er ekki ætlazt. Af þessu sérðu að ég
er það sem kallað er gamalguðfræðing-
ur. Ég vil að prestarnir tali guði til
dýrðar, honum einum. Og söfnuðurinn á
að taka þátt í þessari dýrð af heilum
hug. Hver maður á að syngja eins og
hann hefur þrek til. Það er ómetanlegt
fyrir sálina að geta opnað sig í sameig-
inlegum söng. Þá á hún líka auðveldara
með að taka á móti guðs orði. Söngurinn
leysir úr læðingi, hann er í senn eintal
og samtal, varðveizla persónulegs
leyndarmáls og opinberar skriftir. Það
var svona sem Lúther vildi láta syngja í
kirkjunum, tilgerðarlaust, einraddað.
Upprunalegt. Söngurinn á að vera
hreinn og ómengaður, eins og hann
kemur úr hvers manns brjósti, og týnast
í samhljómi safnaðarins. Svona kokteill
er hressandi. Það var þetta sem Lúther
kallaði: að syngja Guði til dýrðar.
Svona tel ég nú hverjum manni nauð-
synlegt að ná sæmilegu sambandi við
Guð sinn. Mundu þetta ekki vera áhrif
frá Bach eða 5. guðspjallamanninum,
eins og Söderblom biskup kallaði
hann?“
Og loks: „Organistinn er vanur að
Páll ísólfsson við orgelið í Dómkirkjunni
leika forspil og eftirspil í hverri guðs-
þjónustu. Góður orgelleikari velur þá
ævinlega forspilið og eftirspilið í stíl við
texta dagsins eða þá sálma, sem sungnir
eru hverju sinni. Við reynum að halda í
þessa venju, en oftast er það svo, að fólk
ryðst út úr kirkjunni um leið og byrjað
er á eftirspilinu, líklega frekar af vana
en andúð á Guði og músíkinni. Ég hef
einhvern tíma sagt við sr. Bjarna, að
mesti hraði sem ég þekki í íslenzku
þjóðlífi sé sá, þegar söfnuðurinn flýtir
sér út úr Dómkirkjunni um leið og eftir-
spilið byrjar, jafnvel þó það sé fúga eftir
Bach. Fúga þýðir flótti og það er eins og
íslendingar hafi tekið þetta orð of há-
tíðlega..!
Kirkjutónlistin var lengi æðsta stig
tónlistar og kirkjan átti snaran þátt í að
skapa meistara eins og Palestrína og
Bach. Ef reynt er að bægja tónlist þess-
ara manna frá kirkjunni, finnst mér
hlutverki hennar lokið, því hugarfarið
bak við slíka breytingu er heilögum
anda ekki að skapi. Þegar faðir minn fór
í kirkjuna, klæddi hann sig eins snyrti-
lega og hann frekast gat og vandaði all-
an undirbúning guðsþjónustunnar eftir
föngum. Annað þótti honum ekki sæm-
andi. Og þegar hann lagði af stað í
kirkjuna hvíldi yfir honum einhver
helgiblær. Þessu hef ég kynnzt betur
síðar, því ég þekki þessa tilfinningu af
eigin reynd. Þegar ég geng til guðsþjón-
ustu hugsa ég aðeins um eitt: að ég á að
starfa á helgum stað, framkvæma helga
þjónustu: „Assgoti ertu eitthvað normal
Páll,“ sagði Kjarval, þegar hann hitti
mig í Austurstræti. Það er óhugnanlega
rétt. Þegar ég spila við guðsþjónustur,
er ég eins og heltekinn af athöfninni. Ég
er eins og gamalmenni sem er mætt til
að friðþægja fyrir syndir sínar. Og þá
hef ég hugsað með sjálfum mér: Það eru
eiginlega vandræði hvað þú ert normal,
næstum því alveg óþolandi."
En hvað sem því líður, ef nokkrum
tókst að spila guði til dýrðar, þá er það
Páll ísólfsson. Og ef nokkurn tíma hefur
verið leikin heimstónlist á íslandi, þá
var það þegar Páll ísólfsson sat við
orgelið sitt í Dómkirkjunni í Reykjavík
og lék eins og honum einum var lagið.
Vonandi verður nýja orgelið verðugur
minnisvarði um mesta organista þjóð-
arinnar fyrr og síðar. Ekkert hefði glatt
hann meir en bezta kirkjutónlist sem
um getur í því musteri kristinnar trúar
sem Dómkirkjan er.
„Hver á Rockall?“
Svend-Aage Malmberg haffræðingur
skrifaði athyglisverða grein í Morgun-
blaðið þegar landhelgismálin voru ofar-
lega á baugi 1. desember 1971 og heitir
hún: Hver á'Rockall? Morgunblaðið er
stolt af því að hafa birt grein þessa á
sínum tíma. Efnið og málflutningurinn i
grein haffræðingsins hefur áreiðanlega
markað þáttaskil á sínum tíma. Það er
raunar engu líkara en grein þessi hafi
verið skrifuð nú í vikunni, svo brýn sem
hún er. í henni er drepið á allar þær
hugmyndir sem eru efstar á baugi um
Rockall-svæðið og raunar með ólíkind-
um hve efni greinarinnar er langt á
undan sínum tíma. Hver stafur í grein-
inni á jafn mikið erindi við okkur í dag
og þegar hún var skrifuð. Við höfum
borið gæfu til þess að taka mið af mál-
flutningi eins og þeim sem i þessari
grein Svend-Aage Malmbergs birtist.
Það hefur reynzt okkur farsælt og það
mun einnig reynast okkur farsælt nú í
baráttunni fyrir auknum yfirráðum á
hafsvæðinu suður af íslandi.
Grein Svend-Aage
Malmbergs
í upphafi greinar sinnar vitnar
Svend-Aage Malmberg í frétt sem birt-
ist í Morgunblaðinu 20. nóvember 1971
þar sem segir að Lávarðadeild brezka
þingsins hefði samþykkt mótatkvæða-
laust að stækka Bretland með því að
innlima i landið klettadrang nokkurn
sem skagar upp úr Atlantshafinu um
200 sjómílum vestan við Suðureyjar,
eins og komizt er að orði. Síðar segir
blaðið að klettadrangur þessi heiti
Rockall og sé óbyggður en talið sé að þar
megi finna gas í jörðu. „Talið er víst að
Neðri málstofa brezka þingsins muni
einnig samþykkja þetta frumvarp," seg-
ir ennfremur í fréttinni.
nnKUPACUR
Malmberg.
[ um r*tt-
hafsvœA-
elnnlg *ö

■ """"V
-nd, tn mynnl
V'
Klntturlnn
NM*nu*rt“;
En Svend-Aage Malmberg bendir á að
Rockall-málið snerti einnig hagsmuni
annarra þjóða en Breta. Hann segir að
drangurinn sé um 350 sjómílur fyrir
sunnan ísland, en dýpi á milli sé allt að
2.500 metrum. Frá Rockall til Færeyja
séu um 300 sjómílur og sjávardýpið þar
á milli sé mjög breytilegt, en mest um
1.800 metrar. Til Suðureyja séu tæplega
200 sjómílur og sjávardýpið þar á milli
meir en 2000 metrar en til írska lýðveld-
isins séu rúmlega 200 sjómílur frá
drangnum og sjávardýpi allt að 3.000
metrum. Kletturinn rísi 21 metra yfir
sjó og ummál hans sé aðeins um 90
metrar. Hann standi á samnefndum
banka — Rockall-banka — sem sé, mið-
að við 200 metra dýpi, um 30 sjómílur á
einn veg og 60 sjómílur á annan. Þessi
banki sé hluti af víðáttumeiri stöpli —
Rockall-plötunni — og sé bankinn einn
af mörgum allt frá Færeyjum — Fær-
eyjabanki, Bill Bailey-banki, George
Blight-banki, Hatton-banki og svo
Rockall-banki. Það sé einkum milli
hinna tveggja síðastnefndu banka sem
talið sé að finna megi jarðgas eða olíu.
Allir þessir bankar séu í framhaldi af
meginlandi Evrópu en allmikið dýpi sé
þó á milli. Þeir geti samt ekki talizt til
botnmyndunar úthafanna.
Síðan fjallar Svend-Aage Malmberg
um kröfur Breta til Rockall-svæðisins
og segir: „Kletturinn og umhverfi hans
eru landfræðilega ekki tengdari Bret-
landi fremur en öðrum löndum nema
síður sé, t.d. ef afstaðan til Færeyja er
athuguð. Jafnframt vaknar spurningin
hvað verði um nærliggjandi banka sem
engan hafa klettinn ofansjávar eins og
Rockall. Falla þeir undir ákvæði jafn-
fjarlægAarreglna og miðast reglurnar þá
við Rockall eða móðurlandið? í þessu
sambandi kemur til kasta íra, Færey-
inga og íslendinga, auk Breta.
Auk áðurnefndra staða við Rockall þá
eiga þau sjónarmið sem þar ráða við um
víðáttumikil hafsvæði önnur umhverfis
ísland eins og yfir neðansiávarhryggj-
unum milli Grænlands, Islands, Jan
Mayen og Færeyja og út af Reykjanesi á
Mið-Atlantshafshryggnum.
íslendingar hafa með fyrrnefndum
lögum frá 24.03. 1969 áskilið sér allan
rétt á hafsbotninum umhverfis landið
eins langt út og unnt reynist að nýta
auðævi hans. Fyrrnefndir neðansjávar-
hryggir eru allir innan þeirra marka og
í rýmstu túlkun laganna hafsbotninn
allur umhverfis landið út að jafnfjar-
lægðarlínum milli íslands og annarra
landa. I þessum anda hafa ríkin við
Norðursjó — Bretland, Þýzkaland, Belg-
ía, Holland, Danmörk og Noregur —
dregið þar landamerki á milli sín á sjáv-
arbotni. Norðmenn hafa haslað sér völl
á víðáttumiklum landgrunnspalli sínum
í vesturátt og norður til Svalbarða. Og
eins og hér var getið á undan líta Bretar
nú til vesturs og norðurs út í Atlants-
naf.
Islendingar hljóta að fylgjast vel með
í þessum málum og standa vörð um
hagsmuni sína, t.d. gagnvart Efna-
hagsbandalagi Evrópu sem án efa mun
kosta kapps um að hagnýta auðlindir
sjávarbotnsins eins langt út og unnt
verður.
Þessum línum er ætlað að vekja at-
hygli á afskiptum Breta á Rockall svo af
megi læra. Áherzla skal lögð á að þjóðir
seilast til mikilla umráða á hafsbotnin-
um jafnframt því sem þær standa gegn
stækkun fiskveiðilögsögu, bæði hér við
land og annars staðar. Fyrirhuguð
stækkun fiskveiðilögsögu hér við land er
þó smámunir miðað við þær reglur sem
viðurkenndar eru á sjávarbotninum,
enda hlýtur 50 sjómílna landhelgi að-
eins að vera spor til víðáttumeiri svæða,
m.a. yfir neðansjávarhryggjum og yztu
mörkum landgrunnspallsins, og þá sam-
kvæmt jafnfjarlægðarreglum við ná-
grannalönd eins og Grænland, Færeyjar
og Jan Mayen og jafnvel Stóra-Bretland.
Svokallað „frelsi á úthöfunum", m.a.
til hvers kyns arðráns og eyðingar án
þess að einstakar þjóðir geti rönd við
reist, er vonandi að breytast. Þannig
verður t.d. notkun hafsins sem rusla-
kista fyrir alls kyns úrgangsefni fyrir
vaxandi mótspyrnu ... Hagsmunir Fær-
eyinga og íslendinga snúast fyrst og
fremst um lífið í sjónum og ná kröfur
íslendinga á því sviði enn sem komið er
skammt miðað við útþensluna á sjávar-
botninum. Við verðum að hafa allan
vara á gegn sókn nágrannaþjóða á sjáv-
arbotninum eins og nú Breta við Rockall
og notfæra okkur hana út i yztu æsar í
baráttunni fyrir stórri fiskveiðilög-
sögu.“
Svo mörg voru þau orð og þau eiga
enn við.

■ itr
Og ef nokkurn
tíma hefur verið
leikin heims-
tónlist á íslandi,
þá var það þeg-
ar Páll ísólfsson
sat við orgelið
sitt í Dómkirkj-
unni í Reykja-
vík og lék eins
og honum einum
var lagið.