Morgunblaðið - 23.07.1985, Síða 34

34
MORGUNBLAPIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 1986
Minning:
Ásta Ólafsdóttir
frá Brautarholti
„Hollt es heima hvat.“
Gott og fagurt heimilislíf er
undirstaða eðlilegs þjóðfélags og
sprenglærðir spekingar hafa ekki
getað fundið upp betra skipulag til
farsældar manninum. Ásamt góð-
um erfðum og heilsuhreysti veit
ég ekkert betra veganesti til lífs-
ins göngu en það sem hugulsöm
húsmóðir gefur af brjóstviti sínu
' og hjartahlýju.
Þetta kemur mér fyrst í hug er
ég minnist Ástu Ólafsdóttur, föð-
ursystur minnar, sem kvaddi
þennan heim þ. 8. apríl 1985.
Hún fæddist 16. mars 1892 að
Lundi í Lundarreykjadal og ólst
þar upp uns hún fluttist með for-
eldrum sínum og systkinum að
Hjarðarholti í Dölum 1902. Þessi
bernsku- og æskuheimili Ástu
voru stór og reglusöm, þar sem
andi lífsgleði og samlyndis ríkti og
fornar dyggðir voru í heiðri hafð-
ar. — En prestssetrið í Hjarðar-
holti var ekki aðeins heimili fjöl-
skyldunnar og aðstoðarfólks
hennar heidur líka skólafólks og
' kennara er voru við unglingaskól-
ann þar. Húsmóðirin varð þá að
sjá um velferð tugi manna, hús-
næði þeirra og fæði. Hafa ýmsir er
þess nutu lýst heimilinu og skói-
anum í Hjarðarholti, t.d. Þórður
Kristleifsson, söngvari og
menntaskólakennari.
Lengi býr að fyrstu gerð, segir
máltækið og Ásta, sem mótaðist
svo mjög af andrúmsloftinu í
Hjarðarholti, ekki síst myndar-
skap móður sinnar, var því sérlega
vel í stakk búin til að taka við
stjórn eigin heimilis í Brautar-
holti þegar þar að kom, með
manni sínum, ólafi. Það varð og
brátt stórt fyrirmyndarheimili,
sem einkenndist af samheldni
fjölskyldunnar í bliðu og stríðu.
Óg er tímar liðu stofnuðu börn og
tengdabörn ný heimili, sem stóðu í
nánu sambandi við gamla heimil-
ið. Yngstu synir Ástu og ólafs
fóru líka að búa í Brautarholti og
héldu uppi reisn staðarins með
konum sínum og börnum.
Að gömlum og góðum íslenskum
sið tel ég rétt að rekja hér nokkuð
ættir Ástu þótt ekki hafi ég tök á
að bera saman við frumheimildir
á íslandi það sem ég rita nú, á
hlaupum erlendis.
Faðir Ástu var séra ólafur,
fæddur í Hafnarfirði, fyrst prest-
ur í Lundi í Lundarreykjadal en
síðar prófastur og skólastjóri í
Hjarðarholti í Dölum, sonur ólafs
Jónssonar verslunar- og útgerðar-
manns í Hafnarfirði. En hann var
kominn í beinan karllegg af
Guðna „gamla", er svo var kallað-
ur, Jónssyni, bónda í Reykjakoti í
Ölfusi (d. um 1783). — Guðni átti
fjölda barna og afkomendur
þeirra mynda stóra ætt, er telur
margt þekktra manna. Mætti t.d.
nefna Guðna Jónsson, prófessor,
Vigdísi Finnbogadóttur, forseta og
Friðrik ólafsson, stórmeistara í
skák. Þá er áberandi marga lista-
menn á ýmsum sviðum að finna í
þessari ætt, svo sem Halldór Lax-
ness, Val Gíslason, leikara, Karl
Kvaran, listmálara og Ólöfu,
myndhöggvara, bróðurdóttur
Ástu. Faðir Ástu var og listrænn
maður, málaði m.a. myndir sem
hlotið hafa lof innlendra og er-
lendra listgagnrýnenda. Þá fékkst
Páll, sonur hans og bróðir Ástu,
allmikið við Ijóðagerð og tónsmíð-
ar þótt lítið birti hann opinber-
lega. — Hljómlist og sönglist var
mjög tíðkuð í tíð séra Ólafs í
Hjarðarholti og höfðu börn hans
næmt eyra fyrir slíku. Ekki síst
Ásta, sem oft lék á orgel við mess-
ur í Brautarholtskirkju.
Föðurmóðir Ástu var Metta
Kristín, dóttir Ólafs Þorvaldsson-
ar hreppstjóra í Hafnarfirði og
Lilju, sem var dóttir Ara „ríka“
bónda í Ytri Njarðvík, Jónssonar.
Móðir Ástu og eiginkona séra
Ólafs var Ingibjörg, fædd í Dag-
verðarnesi í Dalasýslu, dóttir séra
Páls Matthiesen, Jónssonar,
prests í Arnarbæli, er kominn var
í beinan karllegg af Ólafi lögsagn-
ara á Eyri, Jónssyni (d. 1761). En
ættarslóðir hans liggja á Vestur-
landi, einkum þó við ísafjarðar-
djúp. T.d. var eyjan Vigur lengi í
eigu ættar hans.
Meðal afkomenda ólafs lög-
sagnara er gerðust áhrifamenn í
þjóðfélaginu eru t.d. Jón Sigurðs-
son, forseti og frelsishetja, séra
Matthías Jochumsson, skáld, Ás-
geir Ásgeirsson, forseti, ráðherr-
arnir Björn Þórðarson og Matthí-
as Á. Mathiesen og bankastjórinn
Jóhannes Nordal.
Móðurmóðir Ástu var Guðlaug
Þorsteinsdóttir Magnússonar frá
Núpakoti undir Eyjafjöllum, en
hann var gildur bóndi á sinni tíð.
Föðursystkini Ástu voru Guð-
jón, er lengi dvaldi við viðskipta-
störf í Ameríku, Lilja, sem giftist
fyrst séra Jósef Hjörleifssyni en
síðar séra Lárusi Þorlákssyni,
Guðrún, er giftist Daníel Bernhöft
bakarameistara í Reykjavík, Ní-
elsína, giftist Daníel Daníelssyni
starfsmanni við stjórnarráðið og
Valgerður, giftist Karli Nikulás-
syni, dýralækni og konsúl á Akur-
eyri.
Móðurbræður Ástu voru þeir
séra Jens Ólafur Páll, er var m.a.
prestur á Þingvöllum og síðar pró-
fastur í Görðum á Álftanesi og al-
þingismaður og Jón Guðmundur
Þorsteinn verslunarmaður er
menntaðist í Bretlandi. Jens
kvæntist Guðrúnu Guðjohnsen.
Hann átti Bessastaði um skeið.
Ásta var yngst sex barna þeirra
Ingibjargar og séra Ólafs. Fyrsta
dóttir þeirra, Guðlaug, dó barn.
Páll Ólafur var elstur þeirra er
unp komust. Hann varð ungur
kaupfélagsstjóri í Búðardal og síð-
ar útgerðarmaður og stórkaup-
maður í Reykjavík og erlendis.
Hann rak um skeið búskap á fjór-
um jörðum er hann átti; Hrapps-
stöðum í Dalasýslu, Brautarholti á
Kjalarnesi og Laugalandi og
Undralandi við Reykiavík. Páll
var lengi ræðismaður Islendinga í
Færeyjum.
Páll hitti í Hjarðarholti við
brúðkaup næstyngstu systur sinn-
ar, Guðrúnar, og séra Björns Stef-
ánssonar frá Auðkúlu, Hildi, syst-
ur brúðgumans. Voru þau síðar
gefin saman á Auðkúlu og sköpuð-
ust með þessu tvöföld ættartengsl
milli þeirra Hjarðhyltinga og
Auðkýlinga. En auk þess kemur
hluti framætta þeirra saman í ól-
afi lögsagnara á Eyri.
Systkinin Hildur og Björn frá
Auðkúlu voru börn séra Stefáns
M. Jónssonar á Auðkúlu og konu
hans Þorbjargar Halldórsdóttur,
bónda og stúdents frá Loðmund-
arfirði. En langafi Stefáns var
séra Friðrik Thorarinsen á
Breiðabólstað (d. 1817), sonur Þór-
arins Jónssonar sýslumanns á
Grund, forföður Thorarensena, og
konu hans Sigríðar, dóttur séra
Stefáns Ólafssonar á Höskulds-
stöðum, forföður Stephensena. En
kona fyrrnefnds Friðriks var
Hólmfríður, dóttir Jóns vísilög-
manns, sem var einn sona Ólafs
lögsagnara á Eyri. Með öðrum
orðum, Jón vísilögmaður, langa-
langafi séra Stefáns á Auðkúlu og
langalangafi Ingibjargar í Hjarð-
arholti, og Þórður stúdent og
bóndi í Vigur voru bræður. En
Matthías, sonur hans, stúdent og
bóndi á Eyri, er forfaðir Mathie-
sena.
Jón hét annar bróðir Ástu.
Hann tók sér ættarnafnið Foss og
var læknir á Svalbarða (Spitz-
bergen), á íslandi og síðast í
Bandaríkjunum. Kona hans var
Elísabet Kristjánsdóttir Jónsson-
ar háyfirdómara.
Kristín var eldri systir Ástu.
Hún lauk fyrst íslenskra kvenna
læknaprófi frá Háskóla íslands og
rak eigin læknisstofu í Reykjavík
til æviloka. Jafnframt fékkst hún
við ritstörf og gaf út frumsamin
rit og ýmsar þýðingar. Hún giftist
Vilmundi Jónssyni landlækni.
Guðrún Sigríður hét fullu nafni
áðurnefnd systir Ástu er var fyrri
kona séra Björns Stefánssonar
prófasts á Auðkúlu. Hún var
glæsileg kona að allra dómi en lést
í blóma lífsins.
Ættmenn Ástu hafa margir
verið hávaxnir og hygg ég að hún
hafi verið meira en meðalkven-
maður á hæð miðað við samtíma
kynsystur. Hún var grannvaxin á
yngri árum en varð síðar þétt á
velli og svipaði þá meira til móður
sinnar eins og ég man hana. Ásta
var fríð kona sýnum, fremur lang-
leit í andliti, sem faðir hennar og
fleiri skyldir. Ennið var hátt og
bjart. Ljós voru augu og fagurt og
jarpt hár, mikið og sítt. Jafnan
var það vel fléttað og fest upp
undir skotthúfu að fornum sið.
(slenskan búning bar Ásta oft
og duldist engum fyrirmanniegt
fas hennar og virðuleiki. En á bak
við það bjó mannlegur hlýleiki og
samúð með þeim sem minnimátt-
ar voru í lífinu. Mont eða mikil-
læti held ég að hafi legið Ástu
fjarri.
Árið 1919 flutti Ásta til Reykja-
víkur með foreldrum sínum og bjó
með þeim í húsi þeirra við Bjarg-
arstíg um sex ára skeið. Var mikið
samband á milli þessa heimilis og
foreldra minna, er þá bjuggu í
húsi sínu Hólavelli í Reykjavík.
Ólafur afi hafði það m.a. fyrir sið
að labba vestur á Hólavöll
snemma á hverjum morgni og var
þá Ásta eigi ósjaldan í för með
honum. Áttu foreldrar mínir sér-
lega ljúfar minningar frá þessum
heimsóknum.
Eftir að Ásta giftist 1925 og
eignaöist myndarlegan barnahóp
urðu heimsóknir í Brautarholt eitt
af gleðiefnum skyldmenna.
Eiginmaður Astu var Ólafur
Bjarnason prófasts í Steinnesi í
Húnavatnssýslu. Ólafur nam bú-
fræði og hafði stjórnað stóru búi á
Norðurlandi áður en Páll bróðir
Ástu fékk hann til að gerast bú-
stjóri í Brautarholti, en hann átti
þá jörðina með föður sínum, séra
Ólafi. Síðar keypti Ólafur, maður
Ástu, jörðina og gerðist mikill
bændahöfðingi og félagsfrömuður.
Hjónaband þeirra Ástu mun hafa
verið einkar farsælt alla ævi og
samheldni þeirra var við brugðið.
Aldrei sá ég þeim sinnast. Bæði
voru þau félagslynd og kirkju-
rækin, svo sem við var að búast af
prestsbörnum, enda stendur
kirkja í Brautarholti, sem þau létu
sér mjög annt um. Sérstæða
kímnigáfu höfðu bæði hjónin, sem
kom öðrum oft í gott skap, en
aldrei varð ég var við illkvittni hjá
þeim í garð nokkurs manns.
Ólafur lést árið 1970. Hann var
vinsæll maður og fylgdi honum
jafnan ferskur blær hvert sem
hann fór. Þótti hann fyrirmyndar
heimilisfaðir, stjórnsamur og ljúf-
ur í senn. Þau Ásta eignuðust
fimm mannvænleg börn:
Af heilum huga þakka ég öllum þeim sem
meö hlýjum handtökum, heillakveöjum og
gjöfum eöa á annan hátt heiöruöu mig á
afmæli mínu þann 10. júlí sl. og geröu mér
daginn ógleymanlegan.
GuÖ blessi ykkur öll.
BjarniJ. Gíslason.
Til sölu
HINO KY 420 vörubifreiö árgerö 1981 meö búkka, lítiö
ekin. Buröargeta 12 tonn, vél 6 cyl. 260 hestöfl. Bifreiöin er
í 1. flokks ástandi og fæst á góöu veröi og meö greiöslu-
skilmálum.
Allar nánari upplýsingar gefur sölumaöur Véladeildar hjá
Bílaborg hf., Smióshöföa 23, sími 81299.
| Bindindismótið CaItalækjarskógi
Bjarna, sem öll sín unglingsár
var styrk stoð heimilis síns þótt
ekki gengi hann alltaf heill til
skógar. Með okkur tókst mikil vin-
átta og var hann einn besti dreng-
ur er ég hef kynnst. Hann heim-
sótti mig oft í Reykjavík síðustu
æviár sín, er hann gegndi m.a.
þingvarðarstörfum, en hann féll
frá um tvítugsaldur. Varð vinátta
okkar til þess að ég kynntist Ástu
nánar, en hún hafði þungar
áhyggjur af heilsuleysi Bjarna.
Ingibjörg er eina dóttir þeirra
Brautarholtshjóna og kynntumst
við vel er hún var við hjúkrunar-
nám í Kaupmannahöfn. Var hún
þá jafnan mikill aufúsugestur á
heimili foreldra minna þar og bar
alltaf birtu og gleði í bæinn. —
Mat Ásta mikils þessi vináttubönd
að því er hún tjáði mér. — Ingi-
björg varð útlærð hjúkrunarkona
og brátt fyrirliði í hjúkrunarmál-
um, en auk þess lagði hún stund á
lögfræði. Milli þeirra mæðgna var
mikil ástúð og á mannamótum
mátti merkja að þær voru sjaldan
langt hvor frá annarri. Eiginmað-
ur Ingibjargar er Gunnar Sigurðs-
son byggingaverkfræðingur.
Ólafur landlæknir er þriðja
barn Ástu og Ólafs. Hann hefur
lengi verið í forystuliði Hjarta-
verndar og er einn af traustustu
vinum og stuðningsmönnum und-
irritaðs í baráttunni fyrir fram-
gangi mannfræðivísinda á íslandi.
Hefur frá upphafi setið í stjórn
Mannfræðistofnunar Háskóla (s-
lands. Hann er giftur Ingu, hjúkr-
unarkonu, sænskrar ættar.
Tveir yngstu bræðurnir, Páll
búfræðingur, giftur Sigríði Jóns-
dóttur hjúkrunarkonu og Jón
stúdent, giftur Auði Kristinsdótt-
ur, eru báðir bændur í Brautar-
holti, sem fyrr getur og urðu for-
ystumenn um nýjungar í landbún-
aði.
Þegar undirritaður festi ráð sitt
voru foreldrar hans og systkini
þeirra öll látin nema Ásta. En við
Anna höfðum einn góðviðrisdag
tækifæri til að heimsækja saman
venslafólk mitt í Brautarholti
meðan Ásta bjó þar enn í hinu
vinalega húsi fjölskyldunnar. Var
hún alúðleg að vanda og þá vel
hress. Sýndi hún okkur margar
fjölskyldumyndir og málverk eftir
föður sinn og nutum við þess að
fræðast af henni um ýmsa hluti.
Enda var hún vel menntuð og
margvís þótt ekki væri hún lang-
skólagengin. Að lokum leiddi hún
okkur að leiði ástvina sinna og
sýndi okkur jafnframt hvar
nokkrir ungir landar Önnu höfðu
fengið hvílustað í islenskri mold
fyrir tilstilli heiðurshjónanna í
Brautarholti, Ástu og ólafs.
Við Anna höfum oft hugsað með
hlýhug til Ástu og samúð til að-
standenda hennar, en umfram allt
dvelur hugur gamals vinar hjá
Imbu frænku frá Brautarholti, —
þessari hugrökku hetjusál er ég sá
síðast alvarlega þjáða á spítala.
Samt hafði hún þrek til að gera að
gamni sínu eins og í gamla daga
og jafnhliða að hugsa til annarra
er áttu um sárt að binda. Megi
hún njóta aftur fullrar heilsu og
hamingju. Hún og önnur börn og
tengdabörn Ástu stóðu vörð um
hana í erfiðleikum siðustu ára þar
til yfir lauk.
Jarðneskar leifar Ástu liggja nú
í Brautarholtslandi, en hún lifir í
afkomendum sínum og andi henn-
ar hvílir enn yfir staðnum þar sem
víðsýnið skín.
Jens Ó.P. Pálsson,
p.t. Bretzenheim.
ATHYGLI skal vakin á því, að
afmælis- og minningargreinar
verða að berast blaðinu með góð-
um fyrirvara. Þannig verður
grein, sem birtast á í miðviku-
dagsblaði, að berast í síðasta lagi
fyrir hádegi á mánudag og hlið-
stætt með greinar aðra daga. í
minningargreinum skal hinn
látni ekki ávarpaður. Þess skal
einnig getið, af marggefnu til-
efni, að frumort Ijóð um hinn
látna eru ekki birt á minningar-
orðasíðum Morgunblaðsins.
Handrit þurfa að vera vélrituð og
með góðu línubili.