Morgunblaðið - 11.08.1985, Qupperneq 51

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. ÁGÚST 1985
IÞINGHLEI
eftir STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Hallgrímskirkja í Reykjavík:
„Musteri
listar og
fegurðar“
„Heiðin norræn menning og kristin
Evrópumenning mættust á endi-
mörkum heimsins“
sh
w
I
I
1
Fjörutíu ár í byggingu — listskreyting kirkjunnar eftir
Hallgrímskirkja í Reykjavík, sem verður stærsta og veglegasta Guðshús
landsins, hefur verið rúm fjörutíu ár í smíðum, eða jafnlengi og það tók
Móse að leiða fsraelsmenn yfir eyðimörkina til fyrirheitna landsins.
Þessi samlíking er fengin að láni úr máli séra Ragnars Fjalars Lárusson-
ar, annars af tveimur prcstum Hallgrímsprestakalls í Reykjavík. Þetta
mikla mannvirki er að drýgstum hluta reist fyrir frjáls framlög velunnara
kirkjunnar og óbilandi elju safnaðarins. Framlög ríkis og borgar eru
minni hluti byggingarkostnaðarins, raunar aðeins brot af honum. Her-
mann Þorsteinsson hefur verið framkvæmdastjóri byggingarsjóðs í meir
en 20 ár, en hann er lengst til hægri á meðfylgjandi mynd.
Á liðnu þingi kom fram tillaga um framlag ríkissjóðs til listskreytingar
Hallgrímskirkju. Fjallað er um þá tillögu „I þinghléi“ í dag.
Hallgrímskirkja í Reykjavík
verður stærsta og veglegasta Guðs-
hús í landinu — og sannkölluð
borgarprýði. Hún skauzt inn í um-
ræður á Alþingi liðinn vetur. Hafa
þingmenn oft rætt það sem minna
er í sniðum, enda entist þeim ekki
þinghaldið, þó fraralengt væri, til
að Ijúka málinu. Því var vísað til
fjárveitinganefndar — og sett í
salt
Sex þingmenn úr fjórum þing-
flokkum fluttu tillögu „um fram-
lag ríkisins til listskreytingar
Hallgrímskirkju í Reykjavík".
Fyrsti flutningsmaður var Guð-
rún Helgadóttir, þingmaður Al-
þýðubandalags. Annar Salome
Þorkelsdóttir, Sjálfstæðisflokki.
Meðflutningsmenn vóru úr
Bandalagi jafnaðarmanna og
Framsóknarflokki. Nokkur
breidd var því í stuðningsliði til-
lögunnar, þó ekki dygði það mál-
inu til framgangs — að þessu
sinni.
Ekki hafa menn alla tíð verið
á einu máli um Guðshúsið á
Skólavörðuhæð, samanber frægt
kvæði Steins Steinars (Hall-
grímskirkja). Enda þarf minna
til að skipta íslendingum í fylk-
ingar. Hér verður lítillega glugg-
að í þetta sérstæða þingmál og
stuðzt við greinargerð með til-
lögunni.
Hugmynd frá 1916
Fyrsta tillagan um kirkju-
byggingu í Skólavörðuholti kom
fram fyrir tæpum sjötíu árum,
árið 1916. Guðjón Samúelsson,
síðar húsameistari ríkisins, var
þá nemi f húsagerðarlist við
listaakademíuna í Kaupmanna-
höfn. Hann segir svo frá í viðtali
við Morgunblaðið 14. desember
1924:
„Árið 1916 kom til orða að far-
ið yrði að hugsa fyrir byggingu
handa þjóðminja-, náttúrugripa-
og málverkasafninu, og bað Ein-
ar Arnórsson mig um að gera
uppdrátt að húsi fyrir þessi söfn.
Var þá helzt talað um að það
yrði byggt á Skólavörðuhæðinni.
Uppdrátt þann gerði ég, og datt
mér þá í hug að vel væri við eig-
andi að reisa kirkju þarna líka
og gerði ég uppdrátt að henni
um leið ...“
Guðjón Samúelsson lauk námi
árið 1919 og var skipaður húsa-
meistari ríkisins ári síðar. Því
starfi gegndi hann til dauða-
dags, árið 1950. Hafa fáir ein-
staklingar, ef nokkur, haft jafn
mikil áhrif á íslenzka húsagerð-
arlist og hann. Meðal helztu
verka hans eru: Háskóli íslands,
Landspítali, Þjóðleikhús, Sund-
laug Reykjavíkur, Akureyrar-
kirkja og umræðuefni okkar í
dag, Hallgrímskirkja í Reykja-
vík.
Líkan af Hall-
grímskirkju 1942
t greinargerð með tillögu að
listskreytingu Hallgrímskirkju
segir m.a.:
„Fyrstu þrjá áratugi þessarar
aldar áttu íbúar Reykjavíkur að-
eins eina þjóðkirkju, en Fríkirkj-
an hafði verið stækkuð og vígð
1924. Því var farið að huga að
byggingu nýrrar kirkju þegar
íbúatala höfuðborgarinnar óx. Á
sóknarfundi í Dómkirkjunni 5.
desember 1926 var samþykkt til-
laga um að reisa nýja kirkju í
austurbænum, „til dæmis á
Skólavörðuholtinu", eins og segir
í fundargerð.
Árið 1929 veitti stjórnin fé til
að efna til samkeppni á vegum
sóknarnefndar Dómkirkjunnar
um uppdrætti að nýrri kirkju
sem vera skyldi veglegasta
kirkja landsins. Tillögur bárust
og bótti engin aðgengileg ...
Arið 1937 ritaði ríkisstjórnin
Guðjóni Samúelssyni bréf fyrir
áeggjan safnaðarnefndar Dóm-
kirkjunnar og fól honum að
teikna og standa fyrir byggingu
Hallgr ímskirkj u á Skóla-
vörðuhæð, en þá höfðu þegar
verið samþykkt lög á Alþingi um
stofnun Hallgrímsprestakalls.
Guðjón Samúelsson varð við
þessari beiðni og 11. júní 1942
mátti í fyrsta sinn líta líkan að
hinni nýju kirkju.
Viðbrögð manna urðu á ýmsa
lund, en að mestu lofsamleg í
fyrstu ... Síðar stóðu heiftúðug-
ar deilur um kirkjuna í dagblöð-
um og öðrum ritum áratugum
saman sem nú er mál að linni
þegar séð er fyrir endann á
byggingu þessa mikla mannvirk-
is á árinu 1986.“
Steinn Steinar, uppáhalds-
skáld mjög margra ljóðelskra
manna sem nú eru um og yfir
„miðjum aldri“, var í hópi þeirra
sem andæfðu byggingunni.
Hann kom sjónarmiðum sínum á
framfæri með hárbeittri, list-
rænni hæðni:
„Húsameistari ríkisins tók
handfylli sína af leir/ og Hall-
grímur sálugi Pétursson kom til
hans og sagði:/ Húsameistari
ríkisins. Ekki meir — ekki
rneir."
Sem betur fer höfðu talsmenn
Hallgrímskirkju sitt fram.
Bygging hennar er á lokastigi.
Áætlað er að Ijúka byggingu
hinnar miklu kirkju séra Hall-
gríms á næsta ári, 1986, og „hef-
ur hún algjöra sérstöðu meðal
kirkna landsins sem landskirkja,
eign allrar þjóðarinnar, og
mesta Guðshús á íslandi".
Listskreyting
Hallgrímskirkju
Tillaga sú til þingsályktunar,
sem er tilefni þessara lína, hljóð-
ar svo:
„Alþingi ályktar að á árinu
51
1985 leggi íslenzka ríkið fram 10
milljónir króna til listskreyt-
ingar Hallgrímskirkju í Reykja-
vík og síðan samkvæmt fjárlög-
um hverju sinni með hliðsjón af
verkáætlun til 10 ára.
Kirkjumálaráðherra skipi sjö
manna nefnd til að annast und-
irbúning verksins og eftirlit með
framkvæmd þess. Nefndin skal
skipuð sem hér segir: kirkju-
málaráðherra tilnefni einn
mann, og skal hann jafnframt
verða formaður nefndarinnar,
menntamálaráðherra, biskup Is-
lands, húsameistari ríkisins,
byggingarnefnd Hallgríms-
kirkju, Félag íslenzkra myndlist-
armanna og kirkjulistarnefnd
tilnefni einn mann hver í nefnd-
ina.“
í greinargerð er lögð áherzla á
að „kristin menning hafi haft
ómælanleg og mikilsverð áhrif á
íslenzka menningu og listsköp-
un. Þegar íslendingar rituðu þær
, miðaldabókmenntir, sem lengur
en nokkuð annað mun halda
nafni þessarar dvergþjóðar á
lofti, gerðist það fyrir þann
sköpunarmátt er leystist úr læð-
ingi þegar heiðin norræn menn-
ing og kristin Evrópumenning
mættustu á endimörkum heims-
ins“.
Þar segir ennfremur að „náin
tengsl hafi ævinlega verið milli
trúar og listar og nægir í því
tilliti að nefna evrópskar mið-
aldakirkjur og listskraut þeirra,
einhver mestu völundarsmíð á
byggðum bólum, ellegar alla þá
dýrlegu tónlist sem orðið hefur
til kring um trúariðkanir."
Flutningsmenn telja íslend-
inga eiga nægan veraldarauð til
að axla skyldur sínar við Guð og
listina — og greiða skuld við
séra Hallgrím Pétursson,
skáldmæring sinn. Það verði
ekki betur gert á annan hátt en
þann að „gera kirkju hans að
musteri listar og fegurðar I
hjarta höfuðborgar landsins, þar
sem menn mega eiga griðastað
til að hlýða á það sem hann unni
mest, orð Guðs, skáldskap og
tónlist".
Stórt „smámál“
Fjárveitinganefnd er starf-
samasta nefnd Alþingis. Hún
vinnur erfitt og vanþakklátt
verk, að skipta takmörkuðum
fjármunum í nánast óteljandi
verkefni. Það er óhjákvæmilegt
að setja fjölmargar fjárútláta-
tillögur í salt. Því miður fór það
„litla“ mál, sem hér er rætt, þá
leiðina.
Hallgrímskirkja, borgarprýð-
in, verður veglegasta Guðshús
landsins um langan aldur. Sú til-
laga til þingsályktunar sem ger-
ir ráð fyrir því að fela íslenzkum
listamönnum að gera kirkju
Hallgríms Péturssonar „að
musteri listar og fegurðar í
hjarta höfuðborgar landsins“
getur enn gengið sinn veg til
samþykktar á Alþingi. Veiga-
minni tillögur hafa verið endur-
fluttar — og samþykktar. Betra
er seint en ekki.
LANDBÚN AÐUR
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
FREAM’s AGRICULTURE
A textbook prepared under tbe auth-
ority of the Royal Agricultural Soci-
ety of England. Edited by C.R.W.
Spedding. Foreword by HRH The
Duke of Edinburgh.
I6th Edition. John Murray 1983.
Fyrsta útgáfa þessa rits kom út
1892 og hét „Fream’s Elements of
Agriculture". Þetta er handbók
um landbúnað, upphaflega skrifuð
af William Fream (1854—1906)
sem var meðal kunnustu höfunda
um landbúnaðarmál á Englandi á
19. öld.
Þetta er ný og endurskoðuð og
að miklu leyti endurrituð útgáfa,
tekið er fulit tillit til þeirra breyt-
inga sem orðið hafa á síðustu ára-
tugum á landbúnaði á Bretlands-
eyjum, tæknivæðingunni sem er
nú mun margbrotnari en fyrir 20
árum. Einnig er fjallað um land-
búnað á meginlandi Evrópu og
þær breytingar sem orðið hafa á
því svæöi. Framleiðni í landbúnaði
hefur stóraukist á þessu tímabili
og offramleiöslan hefur skapað
vanda, sem erfitt er að leysa á við-
unandi hátt.
Ritið skiptist í sex höfuðkafla.
Fyrsti kaflinn fjallar um jarð-
yrkju, búfjárhald, evrópskan land-
búnað og breskan. í öðrum kafla
er rætt um land, veðráttu, fjár-
mögnun, vinnukraft, áburð, vélar,
byggingar, markað og flutninga. I
þriðja kafla eru þættir um grund-
vallaratriði jarðræktar og hús-
dýrahalds og í fjórða og fimmta
kafla er lýst helstu aðferðum við
framleiðslu á landbúnaðarafurð-
um, jarðargróðri og afurðum hús-
dýra. í sjötta og lokakafla er fjall-
að um framtíðarhorfur landbún-
aðar og viðhorf þeirra, sem ekki
stunda iandbúnað til þessarar at-
vinnugreinar. Þetta er mjög ítar-
legt rit, rúmlega 800 blaðsíður auk
myndasíðna. I þessu riti er að
finna tæknilegar upplýsingar,
líffræðilegar útlistanir sem varða
bæði dýra- og jurtaríkið, áhrif
vissra áburðartegunda á vissa
gerð jarðvegs, illgresiseyðingu og
hagfræðileg atriði sem móta land-
búnaðinn. Lýst er áhrifum áætl-
unarbúskapar og markaðsbúskap-
ar á rekstur búanna, afurðasölu og
markaðsöflun. Á Bretlandseyjum
er afurðasalan í höndum stórra
fyrirtækja að mestu leyti, þótt enn
séu starfandi bændur sem gera
vöru sína markaðshæfa og selja
hana beint.
Framleiðendur geta selt vöru
sína þeim sem þeir telja sér
hagkvæmast, verðið getur verið
talsvert mismunandi. Gæði vör-
unnar hafa þá úrslitaáhrif á verð-
lag. í þeim ríkjum þar sem áætl-
unarbúskapur ríkir er þessu ekki
til að dreifa, þar er fast verð og
engin samkeppni, búin oftast
ríkisrekin eða samyrkjubú, í ein-
staka landi er framleiðslan þó í
höndum bændanna sjálfra, en af-
urðasalan einokuð, t.d. Pólland.
Hagkvæmni í rekstri afurðasölu
fyrirtækja virðist ráða miklu um
verðlag landbúnaðarafurða og þar
sem afurðasalan er ekki einokuð
virðist lítil hætta á offjárfestingu
' byggingum mjólkurstöðva eða
sláturhúsa, hvað þá birgðastöðva
og frystihúsa, birgðamyndun er
viðast hvar talin valda óhagræði
og stórhækkandi verðlagi. í þess-
um efnum virðist sú einokun af-
urðasölunnar, sem viðgengst hér á
landi, skera sig heldur betur úr,
þar sem gróðinn af birgðastöðvum
virðist hamla því, að birgðirnar
séu seldar. Offjárfestingin í þess-
um stöðvum og dýrri stjórnun
þeirra veldur því að nauðsynlegt
er að gróðinn standi undir fjár-
festingunni. Stefnan veldur því
hæsta verðlagi á landbúnaðaraf-
urðum sem þekkist annars staðar
í Evrópu. Einnig hamlar hún því
að tilraunir séu gerðar til þess að
afla markaðar fyrir einhverjar
bestu kjötafurðir, sem framleidd-
ar eru, fremur virðist reynt aö '
græða á geymslu afurðanna og
bjóða þær síðan til sölu ársgamlar
erlendis og þá til þess að rýma
fyrir nýjum birgðum.
Hlutur framleiðandans verður
harla lítill með þessari einokun-
arstefnu í afurðasölu og það væri
vissulega fróðlegt ef fram færi
rannsókn hlutlausra aðila á hvort
það verð sem bændur fá nú fyrir
sauðfjárafurðir næði 36,1% sem
þeim var goldið fyrir kindakjöt af
markaðsverði þess í Kaupmanna-
höfn á dögum einokunarversl-.
unarinnar 1776 (Heimild: Gísli
Gunnarsson: Monopoly Trade and
Economic Stagnation ... Lund
1983, bls. 75).
Það er ógæfusamlegt þegar auð-
hringur nær kverkataki á land-
búnaðarframleiðslu hefðbundinna
búgreina og það með aðstöðu til
gengdarlauss okurs með aðstoð
pólitiskra hagsmunaaðila.