Morgunblaðið - 08.11.1985, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. NÓVEMBER1985
15
Lausn fíknar
Sjúkdómshugtakið felur í sér að
fíkn sé ólæknandi, en það megi,
með ákveðinni meðferð, kenna
einstaklingnum að halda fíkninni
í skefjum. Bindindi er sett fram
sem sine que non árangursríkrar
meðferðar. Því er trúað, að þátt-
taka í AA sé nauðsynleg til að
viðhalda bindindi. Almenningi er
talin trú um að þetta sé eina leið-
in, og því sé leit að öðrum leiðum
tímasóun. Þeir sem ekki geta fellt
sig við AA, verði því bara að
drekka áfram. Sagt er að þeir séu
ekki tilbúnir til að meðtaka fræðin
og geti þeir sjálfum sér um kennt.
Niðurstöður tækra rannsókna á
áhrifum AA hafa verið samdóma
um, að bein áhrif hugmyndafræði
AA á lausn fíknar sé léttvæg. Það
þýðir ekki að AA séu gagnslaus
samtök. Óbein áhrif AA eru aukin
félagsleg tengsl. AA þjónar því
hlutverki félagslegra tengsla, en
það sem aðgreinir AA frá öðrum
félagslegum hópum hefur lítil
áhrif. Því getum við dregið þá
ályktun að öll félagasamtök sem
eru umburðarlaus gagnvart mis-
notkun áfengis geri sama gagn og
AA. Niðurstöður athugana á fjölda
þeirra sem halda bindindi með
aðstoð AA eru ekki samdóma,
jafnvel þótt breytan „árafjöldi
liðinn frá meðferð" sé hinn sami.
Það eru ákveðin vandkvæði á að
meta árangur af þátttöku A A, þvi
að nafnleysi meðlima veldur því
að ekki er hægt að fá upplýsingar
um þann fjölda sem hættir að
sækja AA. Við vitum heldur ekki
hver sá fjöldi er sem sækir AA-
fundi án þess að hafa farið í
meðferð. Oftast næst aðeins til
þeirra einstaklinga sem trygginga-
félög hafa greitt meðferð fyrir.
Þannig að alhæfingargildi beinna
og óbeinna áhrifa af AA er mjög
takmarkað.
Þær athuganir, sem gerðar hafa
verið í Bandaríkjunum sýna að
25% halda bindindi í eitt ár eftir
meðferð og telja sig hafa fundið
lausn á vandamáli sínu, (25% er
meðaltal úr niðurstöðum 400 rann-
sókna). Hér er ekki greint á milli
beinna og óbeinna áhrifa (Emrick,
1975). En það er samdóma niður-
staða að bindindi og lausn vanda
fara ekki endilega saman. Polich
(1980) og Kincanno'n (1980)
gerðrðu langtima-athugun á bind-
indi og notuðu til þess upplýsingar,
sem fengnar voru með ákveðnu
árabili. I ljós kom að aðeins 60%
þeirra sem halda bindindi á einu
tímabili, gera það á öðru tímabili.
I athugun Polich eru það aðeins
14% þeirra sem halda bindindi í
fjögur ár, sem sýna að þeir eru
lausir við einkenni fíknar. Enn-
fremur kom fram að helmingur
þeirra viðfanga sem Polich at-
hugaði var laus við einkenni fíknar
án þess að halda bindindi. Bindindi
er því ekki nauðsynlega lausn frá
öllum einkennum fíknar. Það er
talsvert undarlegt, að því skuli enn
vera haldið fram, að bindindi sé
eina lausnin, þótt vitað sé að bind-
indi er hvorki nægjanlegur né
nauðsynlegur þáttur í fráhvarfi
fíknar, og að fíknum tekst illa að
halda bindindi. (Journal of Studies
on Alcohol, 40,3,318-338,1979.) En
við skulum muna að bindindi skað-
ar ekki nokkurn mann og er alls
ekki óæskilegur kostur svo fram-
arlega sem aðrir kostir eru kynntir
sem i'.öguleg lausn fyrir hinn
fíkna.
Það er ljóst að erfiðara er að
leysa vanda vegna fíknar en mis-
notkunar. Það verður að taka aðra
þætti en bindindi til greina við
meðferð fíkinna einstaklinga.
Sjálfkvæm lausn (sjálfkvæmur
bati) er hugtak sem ekki hefur
verið nægilegur gaumur gefinn.
Þetta er læknisfræðilegt hugtak
og vísar til þess að einstaklingur
sé laus við sjúkdóm sem hefur
hrjáð hann og að það hafi gerst án
læknisfræðilegra ígripa. Emrick
(1981) birti niðurstöður þar sem
13% hópsins er skýrður með sjálf-
kvæmri lausn. Tuchfield (1981)
hefur gert einu rannsóknina sem
til er um þá þætti sem ákvarðandi
eru um fráhvarf fíknar án þess að
til meðferðar komi. Hann komst
að því, að ákveðnir atburðir og
kreppur hvettu fólk til skuldbind-
inga um breytta lífsháttu. Þessir
einstaklingar gátu ekki skilgreint
sig sem „alkóhólista" og féllu því
ekki að hugmyndafræði AA-
samtakanna.
Þetta fólk gat heldur ekki hugs-
að sér að fara í hina hefðbundnu
meðferð. Það sem gerði gæfumun-
inn fyrir þetta fólk var að það
hafði tækifæri til þess að stunda
félagslíf þar sem áfengi var ekki
haft um hönd, styrk frá umhverf-
inu til þess að viðhafa breyttar
lífsvenjur og öruggt lífsviðurværi.
Þetta voru þeir þættir sem reynd-
ust vera ákvarðandi um fráhvarf
frá fíkn. Fjörutíu manns af 51
héldu bindindi, 10 drukku með
aðgát en einn drakk án aðgátar.
Hér voru það óbeinar félagslegar
hömlur sem skiptu máli. Obeinar
hömlur eru nauðsynlegar til lausn-
ar en ekki nægjanlegar til frá-
hvarfs frá fíkn. Það ber einnig að
leggja áherslu á að fráhvarf frá
fíkn getur átt sér stað án þess að
til meðferðar komi.
Fráhvarfi frá fíkn verður ekki
viðhaldið nema að tii komi festa í
félagslegum aðstæðum og aukin
fjölbreytni í félagslegum sam-
skiptum.
80
70
60
50
40
30
20
10
Dreifirijg á tiöni áfengis-
neyslu Islendinga, sam-
kvæmt könnun Felagsvís-
indad.H.Í. 1985(neörilína)
og samkvæmt könnun
Gylfa Asmundssonar et. al,
1972—1974 (efri lína)( 1=
einu sinni i mánuöi eöa
sjaldnar, 2= tvisvar til fjór-
um sinnum í mánuði, 3=
oftaren fjórum sinnum í
mánuði).
O
Drekk
stundum
1
Drekk
fremur oft
r>
Drekk
staáaldri
Svipmyndir ur borginni / óiafur Ormsson
Þeir hafa níu líf
eins og kötturinn
Ánægjulegt er að fylgjast með
dugmiklum athafnamönnum
sem eru ekkert á því að gefast
upp þó erfiðleikar komi upp i
atvinnurekstri þeirra um tíma
og kannski ekki annað framund-
an en að snúa sér að öðrum
verkefnum. Þeir eru til sem
harðna við hverja raun og breyta
tapaðri stöðu á skákborði við-
skiptalífsins í unnið tafl á svo
undraverðan hátt að minnir á
galdra. Sumir eru komnir að því
að falla á tíma og skjóta þá inn
óvæntum leik og sókn er hafin á
taflborði viðskiptalífsins og
heillaóskaskeyti streyma að frá
viðskiptavinum og velunnurum.
Þeir hafa níu líf eins og kötturinn
og dafna aldrei betur en þegar
talið er víst að nú eigi að fara
að gera upp reksturinn í eitt
skipti fyrir öll vegna skulda við
lánadrottna innanlands sem
utan. Ég þekki einn slíkan. Hann
er önnum kafinn frá morgni til
kvölds og maður honum kunnug-
ur segist ekki vita hvenær hann
megi vera að því að snæða eða
slappa af, það sé varla fyrr en
eftir miðnætti og svo árla morg-
uns áður en hann fer að heiman
í stríðið. Lengi hef ég verið að
reyna að ná tali af þessum upp-
tekna athafnamanni. Hann er
umfangsmikill bóka- og tíma-
ritaútgefandi og er með hóp
manna í vinnu í eigin húsnæði
inn í Vogum. Ég náði honum í
síma fyrir nokkrum dögum. Það
var stund milli stríða.
— Það bíða hér fyrir utan
skrifstofuna þrír menn. Ef þú
ætlar að koma þá verður þú að
fá kort sem fjórði maðurinn,
sagði hann í símanum.
Ég var kominn inn í Voga
klukkutíma síðar. Forstjórinn
var horfinn af staðnum og þre-
menningarnir sem biðu eftir
viðtali. Þeir höfðu ásamt for-
stjóranum ákveðið að snæða á
matsölustað og ræða viðskipta-
mál á breiðum grundvelli.
Viku seinna hitti ég for-stjór-
ann á hlaupum í Lækjargötu. Ég
var að koma úr banka og for-
stjórinn á leið inn í bankann með
svarta stresstösku undir hendi.
Hann kallaði tll mín:
— Því miður hafði ég ekki
tíma um daginn. Ég frétti að þú
hefðir komið rétt eftir að ég fór
í hádegisverðinn. Nú er ég búinn
að taka frá fyrir þig tíma í næstu
viku, og hann nefndi daginn og
síðan hvarf hann inn í bankann,
athafnamenn þurfa oft að heim-
sækjabanka.
Umræddan dag leit ég inn í
Voga í höfuðstöðvar athafna-
mannsins. Mér var tjáð af starfs-
manni að forstjórinn væri kom-
inn út á land í erindrekstur fyrir
fyrirtækið og ekki væntanlegur
fyrr en eftir nokkra daga. Þá var
ég kominn á þá skoðun að erfið-
ara reyndist að ná í hann en
sjálfan páfann í Róm. Síðan gerði
ég þrjár tilraunir og það var
ekki fyrr en í þeirri fjórðu að
tókst loks að hafa uppá forstjór-
anum á skrifstofu hans inn í
Vogum. Það var enginn uppgjaf-
artónn, þann daginn. Bjartsýni
var ríkjandi og verið að spá í
mikil umsvif. Símalínur voru
rauðglóandi og mikil viðskipti í
vændum. Jóhann Þórir Jónsson
er hugsjónamaður. Þekktastur
er hann fyrir útgáfu sína á tíma-
ritinu Skák, en í ár eru tuttugu
og fjögur ár liðin síðan hann tók
við útgáfunni af Birgi Sigurðs-
syni sem árum saman hafði hald-
ið úti tímaritinu af miklum
myndarskap. Stuðningur Jó-
hanns Þóris Jónssonar við ís-
lenskar bókmenntir er mikill.
Síðastliðinn áratug hefur hann
gefið út mikinn fjölda af ljóða-
bókum og smásagnasöfnum eftir
íslenska höfunda, auk þess skák-
bækur eftir innlenda og erlenda
höfunda. I ár eru væntanlegar
einar átta bækur frá forlaginu
sem Jóhann Þórir veitir forstöðu.
Flestar eftir unga íslenska höf-
unda sem eru að hefja sinn feril
og vissulega tekur Jóhann
áhættu, það er hreint ekki víst
að hann sé með sölubækur og
þegar upp er staðið eins líklegt
að um fjárhagslegt tap verði að
ræða.
Þegar ég kom í heimsókn í
Skákprent um daginn þá var Jó-
hann að vélrita reikninga varð-
andi auglýsingar í tímaritið Skák
og hann drakk Sinalco á milli
þess sem hann renndi nýjum
reikningi í ritvélina. Hann flaut-
aði lagstúf, þekktan slagara og
skolaði niður úr Sinalcoflöskunni
án þess að depla augunum. Hann
var í Ijósblárri skyrtu og svörtum
terelynebuxum og í svörtum
lakkskóm, sem voru nýbónaðir.
Rukkarar voru stöku sinnum að
koma í dyragættina og gera vart
við sig og fengu allir einhverja
fyrirgreiðslu. Síminn var einnig
stöðugt að trufla Jóhann en að
lokum fundum við smástund til
að spjalla saman. Jóhann er
fæddur í vesturbænum í Reykja-
vík fyrir um það bil fjörtíu og
fimm árum. Lengi býr að fyrstu
gerð. Það var mér ljóst þegar
Jóhann Þórir sagði mér frá
æskuárum sínum í vesturbænum
um miðjan fimmta áratuginn og
fram í byrjun þess sjötta. Jóhann
Þórir hóf snemma sín umsvif þó
að með öðrum hætti hafi verið
en nú. Hann var kornungur þegar
hann kynntist „Selsvarartröll-
inu“, Pétri Hoffmann Salomons-
syni, hinum kunna Reykvíkingi
sem lengi setti svip á bæinn og
fór ótroðnar slóðir svona dags-
daglega, var þó hvers manns
hugljúfi.
— Selsvarartröllið og ösku-
haugarnir voru snar þáttur í lífi
okkar krakkanna um langt ára-
bil. Ég var svo lánsamur að
komast í „Sjóvinnuskólann" hjá
Pétri Hoffmann Salomonssyni,
en hann gaf örfáum unglingum
tækifæri til að læra hjá sér
nokkur undirstöðuatriði við
trilluveiðar, að ógleymdri brim-
lendingunni, en sú kennlustund
mun aldrei líða mér úr minni.
Aftur á móti voru öskuhaugarnir
við sjóinn þar sem JL-húsið er
nú, gullnáma fyrir þá sem vildu
nýta sér. í því tilliti að þar var
alltaf hægt að finna eitthvað í
fjöruborðinu t.d. smápeninga
sem dugðu fyrir helstu nauðsynj-
um og flöskur sem auðvelt var
að selja, gos- og brennivínsflösk-
ur.“
— Þú hefur kannski byrjað
einhvers konar atvinnurekstur
þarna við haugana á fimmta ára-
tugnum? spurði ég.
— Það má kannski segja það.
Að vísu byrjaði ég snemma að
bera út og selja dagblöðin. Tekj-
urnar að haugabjástrinu höfðu
og hafa þó sérstakan ævintýra-
blæ í minningunni."
Svo mörg voru þau orð. Það
eiga margir erindi við Jóhann
Þóri í ýmsum erindagerðum þó
aðallega tengdum útgáfumálum
og skákinni. Hann er aðalskipu-
leggjandi Helgarskákmótanna
sem haldin eru úti á landsbyggð-
inni með nokkurra mánaða milli-
bili og hefur unnið þar brautryðj-
andastarf fyrir íslenska skák-
hreyfingu sem hún mun lengi
búa að. Jóhann Þórir er með
mörg járn í eldinum. Stundum
er reksturinn bölvað basl og þá
er Jóhann kannski svolítið
brúnaþungur en aldrei í þeim
hugleiðingum að pakka saman
og hætta. Hann er og verður
sjálfstæður atvinnurekandi og
hann sagði mér svona í trúnaði
að það væri fyrir sig óumræðan-
leg kvöl að þurfa að vinna undir
annarra stjórn ...
Skipasmíðastöðin Stálvík:
Nýr slippur að koma til landsins
Hluti nýja slippsins sem kominn er til landsins.
í SKIPASMÍÐASTÖÐ Stálvíkur í
Garðabc er verið að taka heim nýjan
slipp sem hingað hefur verið keyptur
frá Noregi. Slippurinn er gerður fyrir
3000 þungatonn og getur tekið skip
sem er allt að 18 til 19 metra breitt
og 90 til 100 metrar á lengd. Tvo
menn þarf til að stjórna slippnum,
einn við spilið og hinn til að stilla
skipið af á undirstöðunum.
Áð sögn Jóns Sveinssonar for-
stjóra Stálvíkur fékkst slippurinn
á góðum kjörum og þarf ekki að
byrja að greiða af honum fyrr en
eftir þrjú ár. Reynsla fyrri eigenda
af slippnum var mjög góð og tók
ekki nema 20 mínútur að stilla 2500
tonna skip af á slippnum og draga
það alveg upp, „Ég veit að þetta er
gott verkfæri, sem við höfum feng-
ið. Méð tilkomu þessa slipps verður
hægt að taka allflest þeirra skipa,
sem áður urðu að leita slipptöku
'erlendis vegna stærðar sinnar.
Slippurinn og nýja bryggjan sem
við fengum 2. september síðastlið-
inn koma til með að gjörbreyta
grundvelli fyrir stöðina hér í
Garðabæ," sagði Jón.