Morgunblaðið - 08.11.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. NÓVEMBER1985
AF ERLENDUM VETTVANGI
Stafar skógadauðinn
í Evrópu af veirusýk-
ingu en ekki af mengun?
Það er veirusýking, sem veldur skógadauðanum í Evrópu. Hún braust
fyrst út svo eftir varð tekið í Tékkóslóvakíu skömmu eftir 1960 og hefur
síðan breiðst út til Austur- og Vestur-Þýskalands, Sviss, Frakklands og
fleiri landa. Það er vestur-þýskur vísindamaður, sem heldur þessu fram
og hefur kenning hans að vonum vakið mikla athygli.
Burkhard Frenzell, prófessor
og yfirmaður grasafræði-
deildar háskólans í Stuttgart,
hafði við þessar rannsóknir
samvinnu við F. Nienhaus, pró-
fessor við þá deild háskólans í
Bonn, sem fæst við sjúkdóma í
trjám, og saman fundu þeir veir-
ur í sjúkum trjám á 43 ólíkum
skógarsvæðum. Eru veirurnar
staflaga af ýmsum gerðum og
lengdum 3.— 4.000 hlutar úr
millimetra. Nienhaus tókst einn-
ig að sýkja heilbrigð tré með
þessum veirum.
Þessar kenningar Frenzels
hafa haft sömu áhrif og olía á
eld í umræðunum og deilunum
um skógadauðann í Evrópu en
samkvæmt nýjustu athugunum
er rúmur helmingur skóganna í
Vestur-Þýskalandi sjúkur. Lang-
flestir vísindamenn hallast
nefnilega að því, að skaðvaldur-
inn sé súra regnið og þeir munu
ekki fallast á skoðanir Frenzels
fyrr en hann hefur rökstutt þær
betur.
Veirur í trjám
Það er ekki ný vitneskja, að
veirusjúkdómar geti lagst á barr-
tré. Árið 1961 fann tékkneskur
grasafræðingur veirur í trjám,
sem voru sködduð á sama hátt
og trén í Vestur-Þýskalandi nú,
og talið er, að honum hafi tekist
að sýkja með þeim sótthreinsað-
ar plöntur á tilraunastofu. Aust-
ur-þýskur grasafræðingur fann
skömmu seinna sömu veiruna í
Austur-Þýskalandi og Ungverja-
landi og hún hefur einnig fundist
í trjám við Oxford á Englandi
og I Skotlandi. Hingað til hafa
þessar athuganir þó ekki vakið
mikla athygli og ekkert um þær
fjallað í umræðunum um skógar-
dauðann.
Skógfræðingar víða um lönd
fylgjast af áhuga með rannsókn-
um Frenzels og Nienhaus og
margir eru tilbúnir til að sam-
þykkja, að veirur kunni að ráða
nokkru um skógardauðann.
Flestir telja þó, að veirusýking
sé fremur afleiðing en orsök, en
hún nái sér þá fyrst niður þegar
skógurinn er orðinn veiklaður af
súra regninu.
Smitberinn
Tékkneski grasafræðingurinn
fyrrnefndi taldi líklegast, að
ákveðin blaðlúsategund, sem er
algeng á barrtrjám, væri smit-
berinn en Otto Kandler við
grasafræðideild háskólans í
Munchen trúir því, að hann sé
sveppategund, sem veldur of
miklum skaða á trjám. Sveppur-
inn, sem þroskast seint á sumri
eða á haustin, lifir á rótum
trjánna og á trjástubbum og
einnig á stofni lifandi trjáa.
Kandler trúir því ekki, að loft-
mengunin geti greitt fyrir veiru-
sýkingunni. Segir hann, að það
mæli gegn því, að skaðinn er oft
jafn mikill á tveimur svæðum
þótt mengunin á öðru sé aðeins
tiundi hlutinn af því, sem er á
hinu.
Tékkneski vísindamaðurinn,
sem fyrst fann veiruna, rakst
aðeins á hana í sjúkum trjám en
Frenzel og Nienhaus fundu hana
jafnt í heilbrigðum sem sjúkum
trjám og á næstum öllum at-
hugunarsvæðunum í Vestur-
Þýskalandi.
Meögöngutíminn
20-30 ár
Dæmigerður fyrirboði trjá-
dauðans i Mið-Evrópu er, að árs-
hringir trjánna verða minni, trén
vaxa minna en eðlilegt er. Kemur
þetta fram 20-30 árum áður en
sjúkdómseinkennin verða öllum
augljós. í skógunum í Westfalen
má sjá þetta fyrst í árshringjum
trjánna frá árinu 1954 en það var
ekki fyrr en árið 1982, að vart
varð við sjúk tré þar.
Margir vísindamenn telja, að
rekja megi upphaf trjádauðans
til aukinnar bílaeignar eftir stríð
enda er það þá, sem litlu árs-
hringirnir koma fram. Frenzel
heldur því aftur fram, að það
hafi verið þá, sem veirusýkingin
hófst, fyrst í Tékkóslóvakíu og
síðan í nálægum löndum. Tengir
hann útbreiðsluna miklum skor-
dýrafaröldrum, sem orðið hafa í
Vestur-Evrópu eftir stríð og hafa
komið frá Austur-Evrópu.
Gömul ummerki um
sjúkdóminn
I franska tímaritinu „Science
& Vie“, sem sýnt hefur kenning-
um Frenzels mikinn áhuga, segir
frá því hvernig hann komst að
þeirri niðurstöðu, að um veiru-
faraldur væri að ræða. Frenzel
hafði sérstakan áhuga á að
kynna sér sögu skóganna eftir
að ísöld lauk og með því að at-
huga sýni úr fornum barr- og
eikartrjám reyndi hann að gera
sér grein fyrir hvernig veðurfar-
inu hefði verið háttað síðustu
árþúsundin. Við þessar athugan-
ir veitti hann því eftirtekt, að í
árshringjum sjúkra trjáa nú á
dögum endurspeglast veðurfarið
ekki á sama hátt og í heilbrigðum
trjám.
Ein aðferðin við að meta vöxt
trjáa er að ákveða hlutfallslegt
magn vetnis- og kolefnisfrum-
einda í tréni, sem orðið hefur til
á tilteknum tíma, og Frenzel
skoðaði sérstaklega ágústvöxtinn
í árshringjum sjúkra trjáa nú
og einnig í mjög gömlum trjám.
Kom þá í ljós, að sama aftur-
förin, sem einkennir vöxt sjúkra
trjáa, hefur orðið oft áður, t.d. á
miðöldum. Frenzel segist hafa
fundið í Svartaskógi mjög gömul
tré, sem virðast hafa fengið sjúk-
dóminn nokkrum sinnum en lifað
af en það er nýtt, að áður var
sjúkdómurinn takmarkaður við
ákveðin svæði en er nú kominn
um mestalla Evrópu.
Sökudólgarnir margir
Burkhard Frenzel kynnti nú
nýlega þessar athuganir sínar í
þýska blaðinu „Welt am
Sonntag" og viðbrögðin létu ekki
á sér standa. Þeim, sem berjast
gegn tilraunum til að draga úr
menguninni af bílunum, fannst
sem þeir hefðu himin höndum
tekið enda skiptir það litlu máli
að minnka mengunina ef það er
aðeins veira, sem veldur skógar-
dauðanum.
Frenzel sjálfur segist ekki hafa
átt von á þessum viðbrögðum og
harmar, að kenningar hans skuli
vera notaðar af sumum sem
skálkaskjól fyrir aðgerðaleysi í
mengunarmálum. Hann segist
einmitt hafa fundið merki um
mengunarskaða á trjám og að
jafnvel þótt veira kunni að valda
mestu séu sökudólgarnir margir.
SS (Þýtt og stytt ór Svenska
Dagbladet.)
Sovéskar orrustuflug-
vélar veittu japanskri
farþegaþotu eftirför
Tókf ó, Japan, 7. nóvember. AP.
STJÓRNVÖLD í Japan gagnrýndu í dag japanska flugfélagið Japan Air
Lines fyrir mistök, sem flugmanni einnar af farþegaþotum félagsins urðu á
■ grennd við Sakhalin-eyju og leiddu til þess, að sovéskar orrustuflugvélar
hófu sig á loft í skyndingu og veittu þotunni eftirför. Varð þessi atburður
ekki langt frá þeim stað, þar sem kóreska þotan var skotin niður fyrir
tveimur árum.
Talsmaður flugfélagsins sagði,
að þotan, Boeing 747, með 132
farþega innanborðs, hefði verið á
leið frá Tókýó til Parísar, með
viðkomu í Moskvu, hinn 31. októ-
ber sl. og hefði flogið um 100 km
austur fyrir áætlaða flugleið yfir
alþjóðasiglingaleiðinni á milli
Síberíu og sovésku eyjarinnar
Sakhalin.
„Þetta var augljóslega athugun-
arleysi flugmannsins að kenna,"
sagði Yasuhiro Nakasone, forsæt-
isráðherra Japans, á fundi með
fréttamönnum. „Við verðum að
hafa strangt eftirlit á þessu sviði
til að koma í veg fyrir að slíkur
atburður endurtaki sig.“
Flugmaður þotunnar, Morihiko
Nishioka, viðurkenndi á fundi með
fréttamönnum, að hann hefði
gleymt að skipta aftur yfir á sjálf-
stýrikerfi þotunnar eftir að hafa
handstýrt henni um stund til að
sneiða hjá sterkum vindsveip.
„Þetta var mér að kenna," sagði
hann, „og þegar aðvörunarljósið
kviknaði í mælaborðinu gerði ég
mér grein fyrir, að ég var illa
staddur og varð að hafa hraðan á
til að komast á rétta leið.“
Hann náði sambandi við flug-
umferðarstjórnina í Khabarovsk í
Sovétríkjunum og fékk leyfi til að
breyta um stefnu.
Um svipað leyti og Nishioka átt-
aði sig á villu síns vegar, sást á
ratarskermum japanska hersins,
hvar óþekktar flugvélar, sennilega
sovéskar orrustuþotur, flugu í
humátt á eftir farþegaþotunni,
sem þá var í grennd við Sakhalin-
eyju.
Að sögn talsmanns JAL sáu
flugmennirnir aldrei sovésku þot-
urnar og var farþegunum ekki
skýrt frá atviki þessu.
Embættismaður í utanríkis-
ráðuneytinu sagði, að flugöryggis-
samkomulag það, sem tekist hefði
milli Japans, Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna í síðasta mánuði,
hefði að öllum líkindum átt þátt í
að koma í veg fyrir harmleik á við
þann, er kóreska þotan var skotin
niður með 269 manns innanborðs.
Sjóræningja-
útvarp hættir
útsendingum
Lundúnum, 7. nóvember. AP.
EFTIR útvarpssendingar í 18 mán-
uði sem náðu til milljóna Evr-
ópubúa, hefur ameríska sjóræn-
ingjaútvarpsstöðin Laser 558
neyðst til að hætta útsendingum.
Útvarpsstöðin hafði aðsetur í skipi
á Norðursjó og það var hvassviðri,
sem neyddi skipið til að leita hafn-
ar í Bretlandi eftir að útsendingar-
búnaður um borð í skipinu hafði
skemmst vegna veðursins.
Þar sem skipið hélt sig utan
12 mílna lögsögu Bretlands var
ekki hægt að neyða það til hafn-
ar. Hins vegar lögðu Bretar bann
við því að til skipsins væru færð-
ar vistir og varahlutir og náöi
það bann einnig til landa innan
Evrópubandalagsins vegna veru
Breta I því. Það var að lokum
skortur á varahlutum, sem olli
því að útsendingar stöðvuðust.
Það er í höndum saksóknara-
embættisins á Bretlandseyjum
að ákveða hvort forsvarsmenn
útvarpsstöðvarinnar verða lög-
sóttir. Útsendingar hófust I mai
1984 og var stöðin rekin að
amerískri fyrirmynd. Þetta var
auglýsingaútvarp, en þó var
auglýsingum haldið í lágmarki.
Athugun í Bretlandi í nóvember
sýndi að þar í landi voru 5 millj-
ónir manna, sem hlýddu á út-
sendingar stöðvarinnar að stað-
aldri, en forsvarsmenn hennar
töldu að í Norður-Evrópu hlust-
uðu að staðaldri 15 milljónir
manna á stöðina.
Eureka-ráðstefnan í Hannover:
Samþykkt um 10
forgangsverkefni
Hannover, Vestur—Þýskmlandi, 7. nóvember. AP.
FULLTRUAR 18 Vestur—Evrópu-
ríkja á EUREKAR-áðstefnunni í
Hanover samþykktu á miðvikudag
að hefja undirbúningsvinnu við 10
forgangsverkefni sem hluta af við-
leitni EUREKA til að stuðla að því
að Evrópaskur iðnaður þróist til jafns
við bandaríska og japanska tækni.
Síðasta ályktun fulltrúa á ráðstefn-
uani varðaði fjármögnun hinnar
metnaðarfullu EUREKAáætlunar.
Þessar álykanir fela þó ekki í sér
neinar skuldbindingar um fjárfram-
lög til EUREKA, sem hefur orðið að
takmarka starfsemi sfna mjög sök-
um fjárskorts. Aðeins þrjú lönd hafa
lagt fram fé til EUREKA: Frakkland,
Vestur-Þýskaland og Holland.
Ákvörðunin um forgangsverk-
efnin 10 sem tekin var 1 lok ráð-
stefnunnar í Hannover er frekari
skilgreining hátækniáætlunar
EUREKA, að sögn Geoffrey
Pattie, iðanaðarráðherra Breta.
Verkefnin varða þróun hátækni-
búnaðar, allt frá flóknum laser-
kerfum til fyrirferðalítilla grein-
ingartækja á kynsjúkdómum.
EUREKA var stofnuð fyrir til-
stuðlan Francois Mitterrand
Frakklandsforseta til að koma í
staðin fyrir þátttöku Evrópuríkja
í geimvarnaráætunar Bandaríkj-
anna og til að skapa vettvang fyrir
þróun hátækni í Evrópu.