Morgunblaðið - 16.11.1985, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR16. NÖVEMBER1985
fHwgtii Utgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri HaraidurSveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, MagnúsFinnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágústlngi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 400 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 35 kr. eintakiö.
„Vernd“ ríkisbanka
Fyrsta umræða um Hafskips-
málið fór fram á Alþingi á
fimmtudaginn. Eins og við var að
búast einkenndist hún meira af
því, að talsmenn einstakra flokka
reyndu að ná pólitískri fótfestu í
málinu en að rætt væri um ein-
staka og sérgreinda þætti málsins.
Það verður ekki unnt, fyrr en meiri
upplýsingar birtast opinberlega.
Einn' þátt gátu þingmenn bó
rætt ítarlegar en aðra, hlut Ut-
vegsbankans. Var það raunar yfir-
lýst tilefni þess, að formaður
Alþýðuflokksins hóf umræður um
Hafskipsmálið utan dagskrár á
þingi, að staða Útvegsbankans
væri komin í algjört óefni. Lýsti
Jón Baldvin Hannibalsson sérstök-
um áhyggjum yfir því, að við-
skiptavinir Útvegsbankans gætu
misst fé, sem þeir hefðu lagt inn
í bankann, nema skattgreiðendur
hlypu undir bagga og réttu honum
hjálparhönd. Matthías Bjarnason,
viðskiptaráðherra, sagði, að Út-
vegsbankinn hefði ríkistryggingu
og viðskiptavinir hans þyrftu ekki
aðóttast um fjármuni sína. Svavar
Gestsson, formaður Alþýðubanda-
lagsins, sagði, að nú ættu skatt-
greiðendur að „borga eyðslu ný-
ríku kapítalistanna", svo að vitnað
sé til frásagnar Morgunblaðsins.
Þeir Jón Baldvin Hannibalsson
og Svavar Gestsson eru formenn
stjórnmálaflokka, sem hafa það á
stefnuskrá sinni að byggja á þeim
sögulega hugsjónagrunni, að at-
vinnurekstur og stjórn fjármála
sé betur komin í höndum ríkisins
en einstaklinga. Engum hefur þótt
fráleitara en forvígismönnum
Alþýðubandalags og Alþýðuflokks,
að hugað sé að því, hvort ekki
megi breyta rfkisbönkum á íslandi
í fyrirtæki, sem standi á eigin fót-
um án þess að njóta verndar ríkis-
ins.
í umræðunum á þingi vakti Jó-
hanna Sigurðardóttir, þingmaður
Alþýðuflokksins, máls á því, að
hún hefði á sínum tima viljað setja
það í lög, að ríkisbankar mættu
ekki lána einu fyrirtæki nema að
ákveðnu marki með hliðsjón af
bókfærðu fé bankans. Þessi tillaga
náði ekki fram að ganga. En hefði
hún verið nauðsynleg, ef þingmenn
hefðu gengið skrefið til fulls og
ákveðið að ríkið hætti að standa á
bak við rekstur stærstu banka
landsins? Svarið er einfaldlega:
nei. Bæði Iðnaðarbankinn og
Verslunarbankinn, svo að tveir
einkabankar séu nefndir, hafa sett
sér þá reglu, að eitt einstakt fyrir-
tæki fái ekki lánafyrirgreiðslu
nema að vissu marki miðað við
fjárhagslegt bolmagn bankans.
Fyrstu umræðunni á þingi um
Hafskipsmálið lauk á þann veg,
að öllum er ljóst, að viðskiptavinir
Útvegsbankans tapa ekki sparifé
sínu, það er ríkistryggt. Hvernig
væri að þingmenn veltu því fyrir
sér fyrir aðra umræðu um málið,
hvað það réð miklu leynt og ljóst
í ákvörðunum stjórnenda Útvegs-
bankans um lánveitingar til Haf-
skips, að þeir vissu um vernd ríkis-
ins? Er þessi „vernd“ eða „trygg-
ing“ ríkisins ekki í raun öfugmæli,
þegar upp er staðið? Öll helstu
fjárfestingamistök undanfarinna
ára hafa orðið í skjóli ríkisins eða
með beinum atbeina þess. Það er
ekki undarlegt, þótt talsmenn rík-
isforsjárflokka, beini athyglinni
að „eyðslu nýríkra kapítalista", en
forðist að minnast á þau úrræði,
er best duga til að stuðla að heil-
brigðum atvinnurekstri: að halda
honum sem lengst frá ríkisfor-
sjánni eða ríkishítinni.
Ungfrú
heimur
<r
Islendingar eru lítil þjóð. Þeir
hugsa mikið um landkynningu.
Sú viðleitni þeirra að kynna sig
vel hefur síður en svo dregið úr
dómgreind þeirra heldur orðið
þeim hvati til þess að standa sig
vel í viðskiptum við aðrar þjóðir.
íslendingar hafa sem betur fer
ekki orðið heimsþekktir af hryðju-
verkum eða vopnaburði þótt þeir
eigi til fornra vígamanna og ribb-
alda að telja. En þessir forfeður
okkar gáfu okkur einnig mikla
menningu 1 arf. Við teljum okkur
með réttu til siðmenntaðra menn-
ingarþjóða og reynum að halda
jafnvægi í hafróti válegra tíma.
Nú er sótt að æsku okkar með
ýmsu móti. Okkur er öðru fremur
nauðsynlegt að rækta hana vel svo
að hún standist ásóknina, bæði
aðförina að tungu okkar og öðrum
verðmætum. Þá er ekki sízt nauð-
synlegt að hún sé í stakk búin til
að standast fíkniefnaásóknina.
Fögur sál í hraustum líkama er
ágætt vígorð á okkar tímum. Þess
vegna er ástæða til að fagna æsku-
þokka. Þess vegna getum við heils-
hugar glaðzt yfir þeim árangri sem
Hólmfríður Karlsdóttir hefur nú
náð þegar hún er orðin Ungfrú
heimur. Þessi árangur er ekki
minni hvað landkynningu snertir
en ef við ynnum heimsmeistara-
keppnina í knattspyrnu. Slík land-
kynning er ómetanleg. Það þýðir
ekkert að setja upp hundshaus og
segja: kroppasýning. Heimurinn
metur enn æskuþokka og kvenlega
fegurð eins og þeir sem skrifuðu
íslendinga sögurnar. Það er allt
og sumt. Svo getur kvennafram-
boðið verið með öll þau skrípalæti
sem það vill. í þeim er engin land-
kynning. Þau eru bara venjuleg
sveitamennska, merki um þá til-.
hneigingu okkar að gera uppákom-
ur að leiðindamálum. Fegurðar-
samkeppnin um Ungfrú heim var
að sjálfsögðu uppákoma. En hún
var skemmtileg uppákoma. Og þá
umfram allt ódýrasta auglýsing
sem við gátum fengið — og einhver
sú skemmtilegasta. Samt mun hún
engum sköpum skipta. Hún minnir
einungis á að við eigum gjörvilega
æsku. Það þarf þó nokkuð til að
sigra í slíkri keppni. Það þarf
meifa en fallegan líkama. Það þarf
einnig þokka. íslenzkt kvenfólk
hefur nóg af honum. Og hann er
góð landkynning, meira að segja í
takt við boðskap fornra sagna um
hetjur og fagrar konur sem gerðu
garðinn frægan.
jitaigiM tnáfl
Umsjónarmaöur Gísli Jónsson 312. þáttur
{ Pálsbréfi því, sem um gat
í síðasta þætti, voru flestar
klausurnar með dæmum um
rangar beygingar og stagl. Er
það sem í fyrri bréfum. Nú
skal nokkuð hyggja að röngum
beygingarmyndum sem fyrir
komu í tilvitnunum Páls.
Sögnin að hylla (skyld holl-
ur og hollusta) er í 3. flokki
veikra sagna og beygist sam-
kvæmt því hylla, hyllti, hyllt.
Það verður því að teljast rangt
mál að fara með hana yfir í
1. flokk og segja að fáninn
hafi verið „hyllaður".
Sögnin að tróna er hins
vegar, eftir málvitund okkar
Páls Helgasonar, í 1. flokki.
Þetta er að vísu tökusögn, víst
ekki mjög gömul, svo að beyg-
ingin kann að vera álitamál,
en okkur þykir réttara að segja
trónar í nútíð og trónaði í þátíð
heldur en trónir og tróndi.
Verra er þó, þegar orðið trjóna
hefur áhrif á þessa tökusögn
og menn fara jafnvel að segja
og skrifa trjónir í stað trónar.
Þessi sögn er náttúrlega dregin
af tökuorðinu trónn (e. throne)
= hásæti.
Sagnirnar að skorta og langa
taka með sér þolfall. Mig skort-
ir, þig skortir, einhvern skortir
eitthvað. Mig langar, þig lang-
ar, einhvern langar til einhvers.
Mann langar til að stökkva upp
úr sætinu, ekki: „Manni lang-
ar“ o.s.frv. Fyrirtækið skortir
verkefni, ekki: „Fyrirtækinu
skortir", og Sævar skorti aðeins
herslumuninn, ekki: „Sævari
skorti", o.s.frv.
Talsverður vandi getur verið
að mynda viðtengingarhátt
þátíðar af sterkum sögnum,
enda tekst það ekki alltaf sem
skyldi. Reglan er sú að hann
er dreginn af þriðju kennimynd
(þátið flt.) sagnarinnar með
i-hljóðvarpi, ef stofnsérhljóð
þriðju kennimyndar getur tek-
ið því. Dæmi: Af fara er þriðja
kennimynd fórum. Viðth. þát.
er þá (þótt ég) færi (ó>æ með
i-hljóðvarpi). Af liggja er 3. km.
lágum og vth. þát. samkvæmt
þessu (þótt ég) lægi. Ekki getur
i tekið i-hljóðvarpi, og því verð-
ur vth. þát. af hníga (myndaður
af hnigum) hnigi og af stíga
(myndaður af stigum) stigi.
Stundum getum við lent í
vanda, ef sagnir, sem hafa haft
sterka beygingu, eru orðnar
„veikar" eða „blandaðar". Tök-
um sögnina að þiggja. Hún var
sterk og beygðist alveg eins og
liggja; þiggja, þá, þágum, þegið.
Og samkvæmt þessu á vth. þát.
að vera í eintölu (þótt ég) þægi
og í flt. (þótt við) þægjum. En
nú er svo komið að beyging
sagnarinnar að þiggja er orðin
blönduð, jafnvel veik. Það er
því ef til vill ekki að undra, þótt
sjá megi: „Þrátt fyrir að bæði
þessi sjúkrahús þæðu rekstr-
arfé sitt af fjárlögum.“ Eigi að
síður er það tilfinning okkar
Páls Helgasonar, að þarna
skuli nota hinn gamla og góða
viðtengingarhátt þægju. Breyta
mætti upphafi málsins líka og
segja: Enda þótt bæði þessi
sjúkrahús þægju rekstrarfé sitt
af fjárlögum. Það væri kannski
enn betra að tala líka um að
sjúkrahúsin þægju rekstrarfé
sitt úr ríkissjóði heldur en af
fjárlögum.
★
Lítum nú aðeins upp úr Páls-
bréfi og látum það bíða í bráð-
ina. Svo sem í framhaldi af
því, sem sagði í tveimur síðustu
þáttum um erlend áhrif á ís-
lensku, langar umsjónarmann
til að birta hér hluta af grein
sem Halldór Laxness skrifaði
í Eimreiðina fyrir rúmum ára-
tug(1974):
„Mætti ég taka mönnum
vara fyrir þrem dönskum hor-
tittum, sem við líklega notum
öll í tali dögum oftar, a.m.k.
þori ég ekki að sverja neinn
þeirra af mér, hef meira að
segja reynslu fyrir því að einn
þeirra er samgróinn mínu tal-
máli þó ég geri mér að skyldu
að draga hann samviskusam-
lega út í prentuðum textum.
Fyrst skal telja orðið „jú“,
notað samkvæmt dönsku sem
atviksorð inní miðjum setníng-
um, í þeirri trú að það ljái
ræðunni aukna áherslu; dæmi,
maturinn er jú ágætur. Er
hugsanlegt að sá matur sé góð-
ur sem þessa einkunn fær? Ég
bygg flestir mundu gera ráð
fyrir að slíkur matur væri hálf-
gert óæti. Danir segjast hafa
feingið orðið „jo“ úr lágþýsku
og gefa á því flóknar útskýríng-
ar eftir samanburðarmálfræði.
Stundum bæta íslendíngar
orðinu „bara“ við: í blaði 1.
febrúar stóð t.d. þessi fróðleik-
ur: „orðið fjölskylda þýðir jú
bara fjöldi skyldna."
Annar danskur hortittur
sem stundum kemur fyrir í
mörgum greinum á dag í sama
blaði er danska orðtækið „saa
sandelig", og skjóta menn því
einsog hinu fyrrnefnda inní
nær hvaða setníngu sem vera
skal. Þessi hortittur merkir
reyndar næstumþví sama og
Jo“. Sumir halda bersýnilega
að þeir járnbendi mál sitt með
svona innskoti, en vara sig ekki
á að innantóm uppfyllíngarorð
gera textann ekki aðeins au-
virðilegan og veikja hann,
heldur fara lángt með að snúa
merkíngu hans við. Maður sem
sagður er „svo sannarlega góð-
ur“ á víst að teljast meira en
góður, og „svo sannarlega gott
veður" meira en gott veður, en
maðurinn sem fær þessa ein-
kunn getur varla verið góður
maður fortakslaust og veðrið
ekki gott veður ... Hortittur
étur ævinlega merg málsins
innanúr setníngu, eins þó hann
sé lánsfé úr dönsku.
Þriðji algeingur danskur
hortittur í íslenskum fjölmiðl-
um er upphrópunin „sko“ sem
blaðaskrifarar skjóta inn í
texta sína á nákvæmlega sama
stað í setningu og orðinu „sgu“
er skotið inn í óvandaðri
dönsku. Af þessu má sjá að
íslendíngar halda að „sko“ á
íslensku sé sama orðið og sgu
í dönsku, eða að minstakosti
þýði eitthvað svipað. Þetta
hefði hafnaríslendíngum fyrri
tíma aldrei dottið í hug, þeir
voru of góðir í dönsku til
þess ... „Sko“ er einhverskonar
íslenskt barnamál, virðist vera
boðháttur af sögninni að skoða,
og þýðir allt annað en danska
orðið sgu sem blaðamenn okk-
ar vilja láta það samsvara.
Orðið sgu kalla danir sjálfir
orðskrípi í máli sínu, fyrir nú
utan sem það er eftir uppruna
sínum og eðli ruddalegt blóts-
yrði af þeirri tegund sem varla
er til í íslensku, enda á dönsku
talið óprenthæft orð...“
★
Auk þess leggur Kolbeinn
Sigurbjörnsson á Akureyri til
að læknir heiti framvegis
læknir, en ekki sjúkdómafræð-
ingur, svo sem einhvers staðar
mátti heyra eða sjá, og umsjón-
armaður mælir með orðinu
rakadrægur (fyrir absorbent)
sem nú heyrist í auglýsinga-
máli.
Dalvík:
Ágreiningur milli bæjarstjórnar og
bygginganefndar um hvort veita eigi
leyfi atvinnureksturs í bflgeymslu
^ Dalvík, 15. nóvember.
ÁGREININGUR er uppi milli bygginganefndar og bæjarstjórnar Dalvíkur
vegna umsóknar um leyfi til að reka hjólbarðaverkstæói í bflgeymslu við
íbúðarhús að Dalbraut 14, Dalvík.
Forsaga þessa máls er sú að íbúi hér í bæ sendi umsókn til bæjarstjórnar
ura leyfi til starfrækslu hjólbarðaverkstæðis við íbúðarhús sitt. Bæjarstjórn
vísað; umsókn þessari til bygginganefndar, sem afgreiddi það á þann veg
að erindinu var hafnað með öllum greiddum atkvæðum. Þegar fundargerð
bygginganefndar kom síðar fyrir bæjarstjórn, gat hún ekki fallist á af-
greiðsiu nefndarinnar og samþykkti umsóknina þó með skilyrðum.
Þar sem hér var kominn upp
ágreiningur milli bæjarstjórnar
og bygginganefndar var ljóst að
til að fá niðurstöðu í málinu varð
lögum samkvæmt að leita úrskurð-
ar félagsmálaráðuneytisins. Áður
en til þess kom boðaði bæjarstjórn
bygginganefnd til fundar þar sem
reynt var að ná sameiginlegri
niðurstöðu í þessu máli. Á fundin-
um kom fram að víða er atvinnu-
starfsemi í bílskúrum og í auka-
rými íbúðarhúsnæðis á Dalvík og
hafa húsráðendur í fæstum tilvik-
um sótt um leyfi til þeirrar starf-
semi. Hefur það verið látið óátalið
af bæjaryfirvöldum. Töldu bæjar-
fulltrúar óeðlilegt að banna slíkt
meðan starfsemi þessi væri innan
skynsamlegra marka og í tilviki
sem þessu mætti veita leyfið til
skamms tfma.
Ekki tókst að ná sameiginlegri
niðurstöðu en samþykkt var að
leita eftir áliti skipulagsnefndar
Dalvíkurbæjar. Þaðan fer málið
aftur til bygginganefndar og síðan
til bæjarstjórnar og bíða menn
spenntir eftir málalyktum.
Fréttaritarar.