Morgunblaðið - 19.12.1985, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR19. DESEMBER1985

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, simi 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 40 kr.
eintakiö.
Hitaveita
Skuldir Hitaveitu Akureyrar
hafa vaxið ár frá ári og nema
nú um tveimur milljðrðum króna.
Þrátt fyrir það að gjaldskrá hita-
veitunnar er ein hæsta á landinu,
nálægt þrefalt hærri en í Reykja-
vík, hefur ekki tekizt að ná skuld-
um hennar niður. Af þessum sök-
um hefur Sigurður J. Sigurðsson,
bæjarfulltrúi, viðrað þá hugmynd,
að Akureyrarkaupstaður selji
eignarhluta sinn í Landsvirkjun
og leggi andvirði hans fram sem
eigið fé til hitaveitunnar. Tilgang-
urinn er að ná niður skuldum hita-
veitunnar, bæta fjárhagsstöðu
hennar og færa nær möguleika á
því að lækka heitavatnsverð til
viðskiptavina hennar.
Landsvirkjun er eign ríkisins,
Reykjavíkurborgar og Akureyrar-
kaupstaðar. Eignarhluti Akur-
eyrar í Landsvirkjun varð til við
yfirtöku eða samruna Landsvirkj-
unar og Láxárvirkjunar. Þrír
möguleikar virðast fyrir hendi, ef
Akureyrarkaupstaður ákveður
sölu á sínum eignarhluta: 1) að
ríkissjóður auki eignarhluta sinn,
2) að Reykjavíkurborg axli á ný
sama eignarhlutfall og til skamms
tíma, 3) að Landsvirkjun sjálf
yfirtaki eignarhluta Akureyrar-
kaupstaðar.
Skiptar skoðanir munu um
hugmyndir Sigurðar J. Sigurðs-
sonar á Akureyri. Þær eru engu
að síður athyglisverðar. Aðrar
leiðir sýnast lítt færar, að öðru
Akureyrar
óbreyttu, til að bæta fjárhagsstöðu
hitaveitunnar, og skapa skilyrði
fyrir lækkandi heitavatnsverði
næstu árin. Þess er of sjaldan
gætt, þegar opinber eða hálfopin-
ber fyrirtæki og stofnanir eiga í
hlut, að treysta hina fjárhagslegu
undirstöðu, svo þær gagnist betur
fólki og fyrirtækjum, sem þjón-
ustu þeirra nýtir.
Eftir að Sigurður J. Sigurðsson
viðraði hugmynd sína hafa málefni
Hitaveitu Akureyrar verið mjög
til umræðu nyrðra. Sú gagnrýni
hefur meðal annars komið fram
að verðjöfnunargjald sem hitaveit-
unni er gert að greiða, og nema
mun um 20 m.kr. ári, skekki
rekstrargrundvöll hennar. Rangt
sé að Akureyringar, sem borgi svo
hátt verð fyrir heitt vatn, greiði í
leiðinni niður verð fyrir aðra. Þá
hefur verið tæpt á hugsanlegum
eignarhluta ríkisins í Hitaveitu
Akureyrar með tilvísun til for-
dæmis hjá Hitaveitu Suðurnesja.
Hér er sýnd veiði en ekki gefin,
þó verðjöfnunargjaldið sé vissu-
lega umdeilanlegt.
Margföldun olíuverðs knúði á
um nýtingu innlendra orkugjafa.
Við höfum gengið hratt fram í því
efni. Viðskiptahalli og skuldastaða
út á við gerði það brýnt. Kapp
hefur þó stundum verið meira en
forsjá. Hugmynd Sigurðar J. Sig-
urðssonar er hinsvegar dæmi um
viðleitni þeirra, sem hafa vilja
hagsýni í farteski til framtíðar.
Hagnýtar rannsóknir
Ef stöðnun ríkir í atvinnulífi
verður lítið svigrúm til kjara-
bóta. Aukin framleiðsla, aukinn
hagvöxtur, er beinlínis forsenda
raunverulegra kjarabóta. Jafnljóst
er að ný tækni og ný þekking er
undirstaða framfaranna.
Við höfum stigið umtalsverð
skref fram á við til að nýta árang-
ur rannsókna og þróunar á sviði
lífefnatækni, rafeindatækni og
tölvutækni. Hinsvegar hafa mögu-
leikar margs konar nýrra tækni-
greina lítt. verið nýttir. Fjölbreyti-
legum nytjarannsóknum hefur
ekki verið sinnt sem skyldi.
Nefna má tvö dæmi af fjölmörg-
um. Hringormatínsla er þungur
kostnaðarbaggi fiskvinnslu, sem
berst rekstrarlega í bökkum. Samt
sem áður hefur fjármagni lítt verið
beint til leitar að leiðum nútíma-
tækni, það er sjálfvirkum tækjum,
til að fjarlægja hringorm úr fisk-
flökum. Það starf, sem unnið hefur
verið á þessum vettvangi, er góðra
gjalda vert. Áherzlan á þetta starf
hefur þó engan veginn verið í
samræmi við mikilvægi verkefnis-
ins. Fiskeldi er ein greiðfærasta
leiðin að fengsælli framtíð. Samt
hefur rannsókn á því, hvern veg
nýta má séríslenzkar aðstæður til
fiskeldis, hvergi verið nægar.
Mikilvægt er og að byggja betur
upp heilbrigðisþjónustu við þessa
atvinnugrein.
Öflugir opinberir tæknisjóðir
hafa verið aflvaki hagnýtra rann-
sókna í nágrannalöndum okkar.
Arðsemi þeirra er ótvíræð. Þar
hefur og atvinnuvegum verið gert
kleift að fjármagna og byggja upp
eigin rannsóknaraðstöðu. Ríkis-
stjórnin steig rétt spor þegar hún
ákvað að verja 50 m.kr. til nýsköp-
unar í íslenzku atvinnulífi á yfir-
standandi ári. Borgarstjórn
Reykjavíkur fylgdi þessu framtaki
eftir með ákvörðun um að reisa
hús til tilraunastarfsemi í lífefna-
tækni. Lífefnatækni á líklega eftir
að valda jafnmiklum breytingum
í atvinnulífi þróaðra þjóða næstu
10-15 árin og framvinda rafeinda-
iðnaðar síðastliðin 10-15 ár.
Mun fleiri álitlegar rannsóknar-
og þróunarumsóknir bárust en
hægt var að sinna með 50 m.kr.
fjárveitingu í ár. Engu að síður er
ráðgerð fjárveiting fjárlagafrum-
varps óbreytt að krónutölu, sem í
raun þýðir lækkun, vegna verð-
lagsþróunar. Þetta ber að harma.
Við þurfum að leggja vaxandi
áherzlu á hagnýtar rannsóknir í
þágu atvinnulífsins. Þær eru
máski greiðfærasta leiðin til vax-
andi almennrar hagsældar. Og til
styrktar efnalegu sjalfstæði þjóð-
arinnar.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir Agnesi Bragadóttur
Atlantshafssig
banabiti Hafsl
Bjartsýni réð ferðum, en
ekki raunsæ áætlanagerð
HAfSKíP-HF
Hlutafiárútt
Nýtt atak h
ÚTI ER ÆVINTÝRI segja þeir sem trúað hafa á hlutverk og tilverurétt
Hafskips og telja að Eimskip og Sambandið hafi tekið við öllum flutningum
til og frá landinu. Einokun flutninga til og frá iandinu sé hafin, þar sem
75 til 80% þeirra verði nú í höndum Eimskips. Annað ævintýri getur byrjað
strax á næsta ári segja þeir hluthafar Hafskips, sem ekki eru reiðubúnir
að leggja upp laupana, og íhuga nú stofnun nýs skipafélags í þeim tilgangi
að veita Eimskip og SÍS samkeppni.
Það sem áður virtist algjört
aukaatriði, virðist í dag veigamik-
ill þáttur — hafnaraðstaðan í
austurhöfn Reykjavíkurhafnar.
Eimskip telur hana fylgja með í
kaupunum, en þeir sem vilja halda
möguleikanum á stofnun nýs
skipafélags opnum segja hana ekki
geta fylgt með í kaupunum. Mark-
mið Eimskips með því að ná þeirri
aðstöðu og yfirtaka leigusamning
Hafskips við Reykjavíkurhöfn, sé
einfaldlega að útiloka um ókomna
tíð þann möguleika að nýtt skipa-
félag geti risið, sem veiti Eimskip
samkeppni í einhverri mynd.
Eimskip mun að líkindum fá
leigusamning til fimm ára við
hafnarstjórn Reykjavíkurhafnar
og segja forsvarsmenn fyrirtækis-
ins að félagið þurfi á þessu svæði
að halda á næstu árum. Þröngt sé
orðið um aðstöðu félagsins inni í
Sundahöfn og samanber nýja út-
reikninga sé þörf fyrir vöru-
geymsluaðstöðuna við austurhöfn-
ina. Svo kunni að fara að félagið
reisi nýja vörugeymslu í Sunda-
höfn á næstu árum, þannig að
þessi aðstaða geti hugsanlega losn-
að eftir 5 ár.
Stjórnendur Hafskips
sáu að í óefni var
komið fyrir einu ári
Þó að í umfjölluninni hér á eftir
verði einkum litið á það sem gerst
hefur í málefnum Hafskips eftir
miðjan júlímánuð, þegar þeir
Hafskipsmenn vöknuðu upp í
svitabaði við það að berja augum
uppgjör Hafskips fyrstu fjóra
mánuði þessa árs, sem leiddi m.a.
í ljós bullandi tap á Ameríkusigl-
ingum félagsins, þá er óhjákvæmi-
legt að líta aðeins lengra til baka
í Hafskipssögunni eða til Ioka
síðasta árs.
Þá var ljóst að afkoma félagsins
var ekki sem skyldi, vegna fjöl-
margra samverkandi þátta. Þessir
þættir voru m.a. missir varnarliðs-
flutninganna, verðhrun á töxtum
í fslandssiglingum, BSRB-verk-
fallið og gengisfelling. Ragnar
Kjartansson stjórnarformaður
Hafskips gerði sér þá þegar grein
fyrir að fyrirtækið stefndi inn í
gífurlega rekstrarörðugleika , ef
ekkert yrði að gert. Ragnar var
strax talsmaður þess að leita eftir
samningum við Eimskip, annað
hvort með samstarf í huga, eða
kaup Eimskips á íslandsrekstri
Hafskips og fékk hann samstarfs-
menn sína til þess að samþykkja
að gengið yrði til viðræðna við
Eimskip. Fóru óformlegar viðræð-
ur fram við Eimskip, eftir að Út-
vegsbankanum hafði verið gerð
grein fyrir því að tap ársins yrði
að líkindum nálægt 60 milljónum
króna. Bankinn hafnaði þá beiðni
Hafskips um verulega fyrir-
greiðslu, og sagði slíkt ekki koma
til greina, nema að auknar trygg-
ingar yrðu settar eða að hlutafé
fyrirtækisins yrði aukið. Þessar
óformlegu viðræður við Eimskip
sigldu svo í strand uppúr áramót-
um, þegar stjórn Hafskips ákvað
að fara aðrar leiðir. Ljóst er að
Ragnar varð undir í stjórn Haf-
skips þegar þetta var.
Björgólfur taldi að Haf-
skip gæti ekki keppt við
Eimskip nema með því
að hasla sér völl
á erlendri grund
Björgólfur Guðmundsson var
þeirrar skoðunar, eins og reyndar
fjölmargir Hafskipsmenn, að Haf-
skip yrði Eimskip aldrei verðugur
keppinautur nema það stækkaði
verulega. Hann, ásamt fleirum,
benti á að ef svo ætti að verða
yrði fyrirtækið að hasla sér völl
erlendis, því ekki væru möguleikar
á stækkun hérlendis. Því væru
Atlantshafssiglingarnar eina von
Þær voru ekki litlar væntingarnar ur
Hafskips í Morgunblaðinu gefa sterklej
Hafskips. Björgólfur var andvígur
því að selja Eimskip, en hafði verið
talsmaður þess að stofna sérstakt
félag um Atlantshafssiglingarnar,
til þess að draga úr áhættu sem
þessum nýja rekstrarlið fylgdi.
Björgólfur vildi fremur fara út í
hlutafjáraukningu. Tókst Björg-
ólfi með fulltingi þeirra Sveins R.
Eyjólfssonar og Páls G. Jónssonar
í Pólaris, stjórnarmanna í Haf-
skip, að fá því framgengt að ákveð-
ið væri að fara frekar út í aukningu
hlutafjár en að selja Eimskip.
Þetta varð eftir snörp átök við
Ragnar, sem sagður er hafa gert
Þeir Erlendur Einarsson, forstjóri SÍS, Axel Gísiason, aðstoðarforstjóri SÍS
maður SÍS, urðu að lúta í lægra haldi fyrir kaupfélagsveldi Sambandsin
stofnun nýs skipafélags með ákvcðnum hiuthöfum Hafskips.