Morgunblaðið - 19.12.1985, Qupperneq 72

72
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR19. DESEMBER1985
Birtan var
svo skær
Kristín Bjarnadóttir ræðir við
Ingu Huld Hákonardóttur, sagnfræöing,
um nýútkomna bók hennar og fleira
Inga Huld á að baki langan feril sem viðtalsbiaðamaður. Haustið
1965 byrjaði hún að skrifa viðtöl fyrir Sunnudagsblað Tímans. Seinna
vann hún á DV um margra ára skeið. Einnig hefur hún unnið viðtöl
fyrir Ríkisútvarpið. Árið 1981 gaf Iðunn út hennar fyrstu bók,
„Hélstu að lífið væri svona?“, sem byggð var á viðtölum við tíu
verkakonur í ýmsum starfsgreinum.
Síðastliðið haust sendi Inga Huld aftur frá sér handrit að bók sem
finna má á jólamarkaðnum í ár. Útgefandi er Ólafur í Vöku, sem
nýlega festi kaup á Helgafellsútgáfunni. Bókin fjallar um lífsbaráttu
alþýðukonu og er að sögn höfundar eins konar framhald af „Hélstu
að lífið væri svona?“ Hér er aftur á ferðinni viðtalsbók, en að þessu
sinni í ævisagnastfl og viðmælandinn er formaður starfsmannafélags-
ins Sóknar, Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir.
Inga Huld er búsett í Kaupmannahöfn, en bókina skrifaði hún
að miklu leyti í Stórhöfðavita í Vestmannaeyjum í sumar.
Ég man að hann æpti
Ég er að reyna að ljúka eins
konar magisterritgerð um Stóra-
dóm, þessa hörðu refsilöggjöf
sem kom með Lútherstrúnni,
segir Inga Huld aðspurð, þegar
ég finn hana á milli vita, bæði
hugarfarslega og landfræðilega
á heimili sínu á Österbro í Kaup-
mannahöfn.
Það hvarflar að undirritaðri
að ef til vill sé það goðgá að reyna
að taka viðtal við svo þaulvana
viðtalsblaðakonu. En fyrr en
varir er Inga Huld farin að segja
frá sjálfri sér sem byrjanda í
blaðamennsku, fyrir tuttugu
árum.
Þegar ég tók mín fyrstu viðtöl
var ég afar vandræðaleg og
klaufsk. Vissi ekkert hvað ég átti
að spyrja um. Ég var nýbyrjuð á
Sunnudagsblaði Tímans þegar ég
var send til Kjarvals. Ég komst
nú til hans. En ég kom varla upp
nokkru orði. Vissi hreinlega ekki
hvað ég átti að segja. Ég held
hann hafi hent mér út. Ég man
að hann æpti: Ég hef gefið ykkur
litina mína og er það ekki nóg!
Hann vildi vera í friði, kærði sig
lítið um blaðamenn og síst við-
vaninga. Nei, ég stökk ekki al-
sköpuð út í þetta. Ég var klaufsk
og feimin. Hafði ekkert sjálfs-
traust. En ég varð. Ég hafði ráðið
mig til að taka eitt viðtal á viku
fyrir Sunnudagsblaðið.
Á þessum tuttugu árum hlýt ég
að vera búin að tala við þúsund
manns af öllu tagi. Vinnan á DV
var góður skóli fyrir mig, þó það
henti mér í rauninni alls ekki að
vinna á síðdegisblaði, þar sem
helst þarf að skrifa í gær um það
sem gerist í dag. Það var harður
skóli, en kannski hef ég hvergi
lært meira.
Fólk dýrmætara
en bækur
Nei, ég held það sé engin hætta
á að bókmenntir líði undir lok,
þrátt fyrir kvikmyndirnar og
myndbandaframleiðsluna, segir
Inga Huld þegar talið berst að
framtíð bókmenntanna.
Nú, svo er mikið af myndefni
sem byggt er á sögum sem áður
hafa komið út í bókarformi. Mér
virðist ekki vera neitt lát á bóka-
útgáfu. Hér í Kaupmannahöfn
eru gefnar út margar bækur á
dag. Og í Ameríku eru móðins
núna bækur upp á fimm og sex
hundruð blaðsíður. En þetta er
eiginlega ekki minn höfuðverkur,
hvort fólk heldur áfram að lesa
bækur eða ekki. Það er engin
ástríða hjá mér að skrifa bækur.
Ég hef bara gaman af að reyna
að átta mig á fólki. Velta fyrir
mér örlögum þess. Ég held ég
þurfi ekkert að vera hrædd um
að verða verkefnalaus, því allir
hafa gaman af öðrum. í raun og
veru finnst mér fólk miklu dýr-
mætara en bækur, skilurðu.
Þannig að ég hef engar áhyggjur
af því hvort skáldsagan lifir eða
deyr.
En það eru ekki lengur skrifað-
ar skáldsögur um fólk. Nútíma-
skáldsögur eru ævintýri um orð,
eins og franska skáldið segir,
Simon Claud, sem fékk Nóbels-
verðlaunin um daginn. Þær eru
tilraunir með stíl og form. Ég
held að ævisögurnar, sem byggj-
ast á heimildum og staðreyndum,
komi því í staðinn fyrir skáldsög-
urnar sem ekki eru lengur skrif-
aðar um fólk.
Töfrar ævisögunnar held ég
séu fólgnir í að viðfangsefnið er
manneskjan sjálf og hennar
hugarheimur. Fólk hefur löngun
til og þörf fyrir að bera sitt eigið
líf saman við líf annarra. Það
vill lesa um atvik, sem það á
einhvern hátt getur tengt við sitt
eigið líf. Eða sína eigin drauma.
Eða vonbrigði.
Ég reyndi að hafa þessa stað-
reynd að leiðarljósi, þegar ég
skrifaði sögu Aðalheiðar. Reyndi
að draga upp trúverðuga lýsingu
á ferðalagi mannssálar eftir
holóttri og krókóttri ævibraut.
Koma þannig til skila hug-
myndaheimi hennar, sem mér
finnst einkar áhugaverður. Ekki
síst vegna þess hve mikla rétt-
lætiskennd hún hefur.
Auður stóll við borðið
Hún er Skaftfellingur. Ég er
það nú reyndar líka — að einum
fjórða — en allt þetta öra, alla
spennuna, það hef ég úr Þingeyj-
arsýslunni.
Mér finnst Aðalheiður vera
fulltrúi fyrir menningararf sem
varðveist hefur í sveitum lands-
ins gegnum aldirnar. Það besta
úr þeirri menningu. Því grimmd-
in hefur lika ríkt í sveitum á
árum áður. Grimmdin gagnvart
fátæklingunum.
Það er oft talað um þjóðarsál,
sem enginn veit hvað er. En þjóð-
arsálin ætti nú að vera einskonar
samsafn af reynslu kynslóðanna
og um leið tilfinning fyrir því
hvað sé rétt og fallegt. Aðal-
heiður er manneskja sem ekki
hefur notið neinnar skólamennt-
unar, en hún hefur fengið í arf
góðan slurk af þessum ramma
safa þjóðarsálarinnar og hún er
raunsæ og glöggskyggn á birt-
ingu nútímans.
í dag sitjum við uppi með
ruglað verðmætamat. Göslu-
gangur er áberandi. Það eru
margir sem hafa völd og peninga,
sem eiga til að troða niður þá sem
minna mega sín, án þess að gá
að hverju þeir eru að trampa á.
Það er mikil orka í þjóðfélaginu,
fullt af duglegu og hæfileikaríku
fólki. En það er eins og svo mikið
sé að gerast í kringum það að
þessi góða gamaldags virðing
fyrir lífinu í kringum mann vilji
gleymast. Það er meira lagt
uppúr að berast á en að hlú að.
Mér finnst Aðalheiður standa
fyrir því jákvæðasta úr íslenskri
bændamenningu. Það sem henni
er mikils virði er að enginn þurfi
að líða skort og eins að hlúð sé
að fólki, þannig að það geti notið
hæfileika sinna. Hún verður allt-
af reið þegar troðið er á lítil-
magnanum. Það bregst ekki.
Eitt af þvi sem mig langaði til
að komast að, var hvernig hún
færi að því að verða alltaf reið.
Það eru svo margir reiðir á sínum
ungu árum en róast svo. Finnst
reiðin tilgangslaus þegar þeir
eldast.
Hvort ég hafi komist að því
er kannski ekki spurningin.
Spurningin er hvort lesandinn
kemst að því. Og þar langar mig
til að vitna í orð Olofs Lager-
krantz, sem segir að milli höf-
undarins og lesandans eigi alltaf
að vera auður stóll við borðið
fyrir hugmyndaflugið. Ég myndi
að vísu segja það þannig að milli
mín og Aðalheiðar reyndi ég að
hafa auðan stól við borðið. Aðal-
heiður er á sínum stól, ég á
mínum sem skrásetjari og þann
þriðja langaði mig að taka frá
fyrir lesandann að gera sínar
eigin uppgötvanir. Ef það hefur
tekist þá er ég ánægð.
Aðalheiður hefur sjálf góða
frásagnargáfu og talar skemmti-
legt og kjarnmikið mál. Ég
reyndi að láta hennar málfar
njóta sín. Það eru engar spurn-
ingar í bókinni, þetta er viðtal í
ævisöguformi.
En það sem viðtalið á sameig-
inlegt með skáldsögunni er að
það verður aldrei alveg satt. Það
litast óhjákvæmilega af viðhorf-
um skrásetjarans, hversu heiðar-
lega sem hann vinnur. Það er
valið og hafnað, eins og í skáld-
skapnum.
Lygin sem varð sönn
Inga Huld var vitavörður í
Stórhöfðavita síðastliðið sumar
og sat þar jafnframt við skriftir.
Það var alger tilviljun að ég
gerðist vitavörður. Ég var búin
að ákveða að skrifa þessa bók og
mig langaði til að hún yrði brot
úr samtíðarsögu — endurspegl-
aði þá tíma sem söguhetjan hefur
lifað. Mig vantaði rólegan stað
til að grúfa mig yfir verkefnið.
Upphaflega laug ég því upp á
sjálfa mig í gríni að nú væri ég
harðákveðin í að gerast vitavörð-
ur. En staðreyndin var sú að það
vantaði vitavörð út í Stórhöfða.
Og smátt og smátt rann það upp
fyrir mér að hugmyndin hentaði
mér í raun og veru. Svo ég sótti
umog lærði að taka veðrið.
Ég var svo heppin að sumarið
var það besta sem komið hefur
í Vestmannaeyjum síðastliðin
þrjátíu ár. Annars er afar hvass-
viðrasamt þarna. Höfðinn er
syðst á Heimaey og vitinn trú-
lega syðsti mannabústaður á
fslandi. En austanáttin er þrálát
og gerir að verkum að í höfðanum
vex fátt nema hvönnin. Það ligg-
ur strengur meðfram landinu
sunnanverðu, kemur að austan
og fer með miklum ofsa yfir
eyjarnar.
Við vorum tvö sem skiptum
með okkur vöktum, þannig að ég
hafði góðan tíma til að skrifa.
Það þarf að taka veðrið á þriggja
tíma fresti allan sólarhringinn.
Ef einn maður er um það verður
svefninn tættur, en fyrir tvo er
það ekkert mál.
Já, það er eitthvað rómantískt
í hugum fólks í sambandi við
vita. Það stafar kannski af því
að hlutverk vitans er að vísa
veginn, þegar höfuðskepnurnar
fara hamförum. Bjarga manns-
lífum. Viti stendur sem eitthvert
tákn i hugum fólks. Tákn sem
kveikir í ímyndunaraflinu. En ég
hafði í rauninni ósköp lítið af
vitanum að segja. Það var nú
slökkt á honum helminginn af
þeim tíma sem ég var þarna,
meðan nætur voru bjartar. En
það má benda þeim, sem vilja
vita eitthvað um líf vitavarða, á
bók Óskars Aðalsteins, „Dagbók
vitavarðar". Það hefur ýmislegt
verið skrifað í vitum gegnum
tíðina. Skáld hafa sótt þangað
innblástur. Það kemur fram til
dæmis í ljóðum Hannesar Sig-
fússonar.
Eftir langa dvöl á malbikinu
fannst mér gott að vera í svo
nánum tengslum við veður og
náttúru. Vitavörðurinn, sam-
starfsmaður minn, gerði heil-
mikið grín að mér fyrir að tala
um hvað mér fyndist ég hátt
uppi. Hundrað og tuttugu metra
yfir sjávarmáli. Það hentar mér
persónulega alveg prýðilega.
Hans niðurstaða var að ég hlyti
að kunna best við mig uppi á
þaki á heiminum. Það getur vel
verið satt. Ég get alveg ímyndað
mér það. En hvað sem því líður
þá er afskaplega víðsýnt þarna.
Það er viss frelsistilfinning í að
sjá svo vítt. Stundum fannst mér
ég vera stödd í málverki eftir
Van Gogh. Birtan var svo skær
og sterkir litirnir. Þegar ég kom
til Reykjavíkur aftur, sá ég allt
í bláum lit. Eins og blái liturinn
væri fastur í sjónhimnunni af
að horfa svo mikið á haf og
himin.
Skáldsaga
eftir Alistair
MacLean
NJÓSNIR á hafinu heitir bók Alist-
airs MacLean, sem Bókaútgáfan
Iðunn gefur út í ár í þýðingu Gunnars
Gunnarssonar.
„Hljóðlaust og átakalaust og án
aðvörunar, rétt eins og þegar raf-
straumurinn fer af stórborg,
slokknuðu ljósin um borð í San
Andreas klukkustund fyrir dög-
un.“ Þannig hefst hin nýja bók
spennuhöfundarins Alistairs Mac-
Lean — söluhæstaþýddahöfundar
á fslandi samkvæmt niðurstöðum
Hagvangs," segir m.a. í fréttatil-
kynningu Iðunnar. Um efni bókar-
innar segir ennfremur: „En hér var
ekki um venjulegt rafmagnsleysi
að ræða. Einhver um borð er stað-
ráðinn í að vinna skemmdarverk.
Skipstjórinn og fyrsti stýrimaður
særast alvarlega í óvinaárás:
Archie McKinnon bátsmaður verð-
ur að taka við stjórninni. Hann
veit að um borð er óvinveittur
aðili. Einhver úr áhöfninni hefur
svikist að þeim og þessi skemmd-
arverkamaður hefur í fórum sínum
miðunartæki sem beinir þeim í
hendur óvinanna. Og svo er átta-
vitinn eyðilagður ...“
Oddi hf. prentaði bókina og
Auglýsingastofan Octavo hannaði
kápuna.
Bækur um
kúluhatt og
froskagleypi
IÐUNN hefur gefið út nýja barna-
bók eftir danska höfundinn Ole
Lund Kirkegaard. Nefnist hún
Kalli kúluhattur og er níunda bók
höfundar á íslensku. Þórgunnur
Skúladóttir þýddi. Áður hafa m.a.
komið eftir hann bókin Fúsi
froskagleypir og hefur hún nú
verið endurprentuð.
f fréttatilkynningu frá Iðunni
segir m.a.: „Ole Lund Kirkegaard
er einn vinsælasti barnabókahöf-
undur á Norðurlöndum og hafa
sögur hans verið þýddar á fjölmörg
tungumál og margar þeirra kvik-
myndaðar. Gúmmí-Tarsan hefur
verið færður hér upp í leikrits-
formi og um þessar mundir er
verið að sýna barnaleikrit hjá
Leikfélagi Hafnarfjarðar eftir
sögunni um Fúsa froskagleypi."
Þessi nýja bók, Kalli kúluhattur,
hefur að geyma fimm sögur.
Myndir eftir höfundinn sjálfan
prýða bókina. Oddi hf. prentaði.
SLEPPTUI