Morgunblaðið - 07.02.1986, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. FEBRÚAR1986
Nýju fötin keisarans.
Atök framundan
á olíumarkaði
eftir Karl Blöndal
FYRIR Samtök olíuútflutnings-
ríkja (OPEC) hófst árið með
ósköpum. Haustið 1973 skrúfuðu
samtökin nánast fyrir olíuút-
flutning til iðnríkja og fimm-
földuðu olíuverð. Tími dýrrar
olíu af skornum skammti fór í
hönd. Nú er öldin önnur. Þau
ríki, sem ekki eru aðiljar að
OPEC, þessi ríki (m.a. Noregur,
Bretland og Mexikó) selja alla
þá oliu, sem þau geta framleitt.
Valdhafar i Saudi-Arabíu vildu
ekki sætta sig við skertan hlut
og tvöfölduðu framleiðslu sína.
Olíuframboðið hefur orðið til
þess að verð á hráolíu hefur
hrapað niður. Á tveimur mánuð-
um hefur tunnan af Norðursjáv-
arolíu lækkað úr 30 dollurum í
tæpa 20 dollara.
Klofningur er kominn upp milli
13 aðildarríkja OPEC um hvernig
skuli bregðast við fyrst þau ríki,
sem ekki eru í samtökunum, neita
að fylgja samþykktum þeirra um
aðhald í olíuframleiðslu til að geta
haft stjóm á verðlagi á olíumörkuð-
um. Yamani, olíuráðherra Saudi-
Arabíu, vill nota sömu meðul og
keppinautar OPEC: Saudar hafa
tvöfaldað framleiðslu sína. Önnur
ríki, svo sem hið stríðshijáða íran,
eru þess ekki megnug að taka þátt
í slíku stríði.
VeldiOPEC
OPEC náði hátindi veldis síns
1981. Þá réðu samtökin 53 prósent-
um vestræna olíumarkaðarins og
olíuverðið hafði nítjánfaldast frá
upphafi 1973.
Nú er aftur á móti svo komið
fyrir tilverknað Sauda að verð á
hráolíu er helmingi minna en á
metárinu 1981. Þetta er kennslu-
bókardæmi um það hvemig frjáls
markaður getur haft áhrif, að því
er haldið hefur verið fram, og sagt
er að þetta eigi eftir að vera iðnaðin-
um vítamínsprauta. „Þetta eru góð-
ar fréttir fyrir neytendur og sam-
keppnishæfni bandarísks iðnaðar á
eftir að aukast," segir John Herr-
ington, orkumálaráðherra Banda-
ríkjanna.
I lok ársins 1981 kostaði tunna
af hráolíu (159 lítrar) frá Miðaust-
urlöndum 34,16 dollara. Á þriðja
ársfjórðungi ársins 1985 var verðið
28 dollarar. í upphafí þessa árs
snarféll hráolía í verði, fyrst niður
í 20 dollara, í síðustu viku kostaði
tunnan um 18 dollara og á þriðju-
dag seldist tunnan af Norðursjávar-
olíu á innan við 16 dollara. Útlit
er fyrir að olíuframleiðslan eigi enn
eftir að aukast og því er spáð að
olíuverðið kunni að fara niður í 10
dollara. Olíuráðherra Kuwait, Ali
Chalifa el-Sabah, telur líklegt að
engin stjóm verði höfð á olíuverði
á næstunni og stjómleysið haldi
innreið sína.
Starfsbróðir Chalifas í Saudi-
Arabíu, Ahmed Saki el-Yamani,
hleypti skriðunni af stað. Maðurinn
frá eyðimerkurríkinu, sem hlaut
menntun sína í Harvard-háskóla og
reynslu hjá Standard Oil (nú Ex-
xon), jók olíuframleiðslu landsins
fyrirvaralaust úr tveimur milljónum
tunna á dag í fímm milljónir. Olían
frá Saudi-Arabíu bættist við olíu-
framboð á heimsmarkaði. Á þessum
markaði er verslað með olíumagn
fyrirfram ákveðið af olíufyrirtækj-
Yamani, olíuráðherra Saudi-
Arabíu.
um og til viðbótar kemur olía, sem
seld er á uppboðsmarkaði eða
skyndimarkaði. Sá markaður er
eins konar mælistika á olíuverð.
En þess ber að gæta að olía, sem
nú er seld á 16 dollara, verður
kannski ekki afhent fyrr en í apríl.
Alténd hrapaði olíuverðið þegar ol-
ían frá Saudi-Arabíu kom á markað
og samkeppnin hófst við framleið-
endur Norðursjávarolíu.
Yamani spáði því 23. janúar að
olíuverðið myndi lækka niður í 15
dollara ef OPEC-ríkin og önnur ol-
íuútflutningsríki kæmu sér ekki
saman um að minnka framleiðsluna
svo um munaði.
Undanfamar þijár vikur hefur
olían, driffjöður vestræns iðnkerfís,
verið ódýrari, ef miðað er við kaup-
mátt, en hún var 1974, rétt eftir
að olíukreppan hófst. Upphaf nýrra
tíma? kynnu ýmsir að spyija og
boðar þetta endalok OPEC?
Ringulreiðin á olíumarkaðinum
sprettur ekki fram óforvarendis eins
og til að mynda jarðskjálfti dynur
yfír. Hún er afleiðing efnahagslegra
aðgerða, pólitísks glundroða og
hugvits á sviði tækni að auki. Það
ástand, sem nú ríkir, má rekja til
markaðslögmála. En það væri fírra
að gera ráð fyrir að þetta ástand
vari til eilífðar.
Þessi markaðslögmál hafa slík
áhrif á heimsmarkaði að svo gott
sem aldrei hefur olíuverðspá staðist.
Á olíumarkaðnum fara fram við-
skipti milli olíuverslunarmanna,
ríkja, svæða, fyrirtækja og samtaka
þannig að hér samtvinnast margir
þættir og flóknir.
í krafti þessara lögmála komst
OPEC, sem um langt skeið höfðu
verið áhrifalaus samtök, á tindinn
1973. Völdin á markaðnum hafa
nú jafnast — en því fer fjarri að
valdaskeið OPEC sé á enda.
Olíusölubann
Þegar arabaríkin settu olíusölu-
bann á vestræn ríki haustið 1973
vegna Yom-Kippur-deilu ísraela og
Egypta, voru iðnríki háð olíu frá
aðildarríkjum OPEC. 54 prósent
orkuþarfar þeirra byggðist upp á
olíu. Um 70 prósent hráolíu á
heimsmarkaði kom frá OPEC-ríkj-
unum og þar var aðeins beðið eftir
að vesturveldin fylltust slíku magn-
leysi að söðla mætti undir sig öll
völd bæði á sviði efnahags- og
stjómmála.
Eftir Yom-Kippur-stríðið settu
aðildarríki OPEC einfaldlega upp
sitt olíuverð án þess að semja. Olíu-
lindimar, sem vestræn fyrirtæki
höfðu borað, vom teknar eignar-
námi af OPEC-ríkjunum og sam-
tökin urðu á einni nóttu þau mátt-
ugustu í heimi hér.
En olíufurstamir gerðu brátt
skyssur. OPEC ætlaði að hækka
olíuverð jafnt og þétt, án þess þó
að þrengja að hinum vestræna
heimi og knýja hann til ofbeldisað-
gerða.
Hins vegar ætluðu mannmörg
olíuríki á borð við Alsír, íran og
Nígeríu að skipa sér á bekk með
iðnaðarþjóðum í einu vetfangi.
Stjómir þessara rílq'a fjárfestu hver
sem betur gat hjá vesturveldunum:
Efnaverksmiðjur, stálverksmiðjur,
flugvellir og mannvirki vom keypt
og reist. Og allt þetta kostaði fé,
mikið fé.
Dramb er falli næst
Olíudollarar flæddu yfir aðildar-
ríki OPEC, en það gilti einu: Brátt
vom ýmis þessara ríkja aftur sokkin
,í skuldafenið. Þar vom aðallega
íran, Venezuela, Nígería og írak.
Vesturveldin náðu sér smám
saman aftur á strik, vegna þess að
olíuverð hækkaði aðeins smátt og
smátt á ámnum 1975 til 1978,
hægar alténd en verðbólgan. Notk-
un olíu jókst þrátt fyrir tilmæli hins
opinbera um spamað.
Olíufurstamir hugsuðu ekki um
að fara varlega með hið verðmæta
hráefni. Þeim var of mikið í mun
að fá sinn útflutningshagnað og
eyða honum bæði í mannvirki heima
fyrir og festa hann í stórborgum
vestursins.
Árið 1978 var olíuframleiðsla
OPEC-ríkjanna allt að því sú sama
og á ámnum 1973 og ’77, tæpar
30 miljónir olíutunna á dag. Olíu-
tunnan kostaði um 13 dollara og
aftur vom kringumstæður svipaðar
og áður en olíukreppan skall á:
Óráðsía og lifað um efni fram.
Khomeini setur strik
í reikninginn
Reiðarslagið kom þegar Ajatollah
Khomeini braust til valda og stöðv-
aði framboð írans á olíu. Framboð
á heimsmarkaði minnkaði um sex
prósent og verðið á hráolíu hækkaði
þegar um 50 prósent og nokkm
síðar var það orðið helmingi hærra.
Þá fyrst, þegar olíutunnan kost-
aði 30 dollara, tóku vesturveldin
við sér. Orka var spömð eftir
fremsta megni. Enn breyttist sam-
búðin milli OPEC og iðnríkjanna.
1980 þénuðu OPEC-ríkin 280
milljarða dollara á olíu sinni og
hlutur Saudi-Arabíu var 102 millj-
arðar. En vestræn ríki notuðu minni
olíu árið 1980 helduren 1979.
Worldwatch-stofnunin í Wash-
ington komst að þeirri niðurstöðu
1985 að meim hefði verið áorkað
i orkuspamaði en bjartsýnustu
menn höfðu þorað að vona. I fyrra
þurftu Bandaríkjamenn 21 prósent
minni orku til jafnmikillar þjóðar-
framleiðslu á einu ári en 1973.
Orkuþörf Japana var 29 prósent
minni til sömu afkasta og Breta
21 prósenti minni. Vestur-Þjóðveij-
ar höfðu minnkað orkuþörf sína um
19 prósent, sem var meðaltal ef
aðeins vom tekin iðnríki.
Hátt olíuverð gerði það að verk-
um að nú borgaði sig að leggja
meira fé af mörkum til að komast
að olíulindum. í Alaska og Norður-
sjónum var borað eftir olíu, og í
Mexíkó fundust miklar olíulindir.
Stærri olíulindir hafa aðeins fundist
í Kuwait, Saudi-Arabíu og Sovét-
ríkjunum.
Hátt olíuverö kemur
vesturveldum til góða
Það kostaði Sauda reyndar að-
eins tvo dollara að gera olíu sína
markaðshæfa og þeir högnuðust
um allt að 34 dollara á hverri tunnu.
Það kostaði framleiðendur Norður-
sjávarolíu allt að 20 dollara að
framleiða eina olíutunnu og samt
var hagnaður af rekstrinum.
1980 höfðu 400 vestræn olíufyr-
irtæki borað eftir olíu og að meðal-
tali kostaði 7,61 dollara að fram-
leiða eina olíutunnu.
Spamaðaraðferðir vestrænna
ríkja, versnandi markaðshorfur og
nýjar olíu- og gaslindir utan
OPEC-ríkjanna; allt þetta gerði að
verkum að hrikti í stoðum OPEC
og samtökin neyddust til að minnka
framleiðslu aðildarríkja sinna jafnt
og þétt.
A árunum 1979 til ’85 minnkaði
olíuframleiðsla OPEC-ríkjanna úr
31,5 í tæpar 16 milljónir tunna á
dag. Sérstaklegu neyddust eyðu-
merkurríkin til að skrúfa fyrir ol-
íukranann.
Saudar voru í erfíðri aðstöðu.
Hvert skipti, sem OPEC-ríki gat
ekki staðið undir frekara tekjutapi,
íslenska hljómsveitin:
Skemmtidagskrá
um miðjan febrúar
Handbók um skreiðarvinnslu
Á NÆSTUNNI mun íslenska
hljómsveitin flytja skemmti-
dagskrá í samantekt Ólafs
Gauks, Þórhalls Sigurðssonar
(Ladda), Sigrúnar Hjálmtýs-
dóttur (Diddú), Guðmundar
Emilssonar o.fl. Flutt verður
létt-klassísk tónlist og dægur-
lagasyrpur frá árunum 1930-
1950 — þeim tíma sem útvarps-
hljómsveitin starfsaði.
Útvarpshljómsveitin varð til
skömmu eftir að Rfkisútvarpið tók
til starfa árið 1930. Upphaflega
var hún aðeins dúett, skipuð þeim
Emil Thoroddsen og Þórami
Guðmundssyni. Um það er lauk
skipuðu hljómsveitina fjórtán
hljóðfæraleikarar. Kjaminn úr
þessari hljómsveit stoftiaði síðan
Hljómsveit Reykjavíkur _sem síðar
varð Sinfóníuhljómsveit íslands.
Fyrstu hljómleikamir verða
haldnir á öskudaginn, miðviku-
daginn 12. febrúar kl. 21 í safnað-
arheimilinu á Akranesi, næst
verður leikið daginn eftir, fímmtu-
daginn 13. febrúar, í Langholts-
kirkju kl. 20.30. Laugardaginn
15. febrúar vérður leikið í Félags-
bíói í Keflavík kl. 15 og loks
sunnudaginn 16. febrúar í íþrótta-
húsi Gagnfræðaskólans á Selfossi
kl. 15.
Á Akranesi verður forsala
aðgöngumiða miðvikudaginn 12.
febrúar kl. 13-15 í Tónlistarskóla
Akraness, en annars staðar verður
selt við innganginn. Tónleikamir
verða hvergi endurteknir.
Stjómandi íslensku hljómsveit-
arinnar er Guðmundur Emilsson.
(Úr fréttatilkynningu)
Rannsóknastof nun fiskiðnað-
arins vinnur um þessar mundir
að útgáfu handbóka fyrir hinar
ýmsu greinar fiskvinnslunnar.
Nýjasta ritið í þessum flokki,
„Skreiðarvinnsla” kom nýlega
út, en fyrsta ritið, „Saltfiskverk-
un“ kom út fyrir tveimur árum.
Handbækur þessar eru aðallega
hugsaðar fyrir verkstjóra og fram-
kvæmdastjóra í fiskvinnslufyrir-
tækjum, matsmenn og nemendur á
fískvinnslunámskeiðum svo og
áhugasama einstaklinga.
í frétt, tengdri útkomu „Skreið-
arverkunar", segir meðal annars
að frekari rit séu í undirbúningi.
„Síldarsöltun" sé í miðjjum klíðum,
en „Ferksfískmeðferð" og „Fryst-
ing“ séu á undirbúningsstigi. Enn-
fremur sé áformað að gefa út
handbækur um lagmetisfram-
leiðslu, fiskimjölsframleiðslu og
hugsanlega ýmsa sérvinnslu. Það
sé von Rannsóknastofnunar fískiðn-
aðarins, að handbækumar megi
verða að gagni bæði fyrir endur-
bætur í framleiðslu á einstökum
sviðum fískvinnslunnar svo og fyrir
alla nemendur í fískvinnslu.
Bókina „Skreiðarvinnsla" er unnt
að fá á skrifstofu Rannsóknastofn-
unar fískiðanaðarins. Höfundur
hennar og útgáfustjóri er Jónas
Bjamason.