Morgunblaðið - 26.04.1986, Qupperneq 29

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. APRÍL1986
MORGUNBLAÐIÐ, LAU G ARDAGUR 26. APRÍL 1986
29
ptirrjpM Útgefandi ttÞIsifrifr Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Átakalitlu
þingi lokið
Stuttu en að sumu leyti at-
hyglisverðu þingi er lokið.
Það hafði til meðferðar og af-
greiðslu fleiri mál en oftast áður.
Samtals vóru rúmlega 150 frum-
vörp tekin til meðferðar og 80
afgreidd sem lög. Tillögur til
þingsályktunar vóru 100 talsins
og 23 samþykktar. Fyrirspumir
til ráðherra urðu 170 og 163 var
svarað. Mál til meðferðar í þing-
inu vóru samtals um 450 og 275
afgreidd. Málafjöldinn segir
hinsvegar ekki alla sögu um
mikilvægi einstakra þinga. Það
eru efiiisatriði þingmála og
stefnumörkun þeirra sem skiptir
höfuðmáli.
Máske vegur það þyngst í
störfum nýliðins þings, að fram-
fylgt er gjörbreyttri stefiiu í
efnahagsmálum, sem reist var á
þjóðarsátt og friði á vinnumark-
aði. Meginmarkmið þessarar
nýju stefnu er að ná verðbólgu
niður á svipað stig og í grann-
ríkjum, koma á jafnvægi í efna-
hagslífi, styrkja samkeppnis-
stöðu íslenzkrar framleiðslu
heima og heiman, byggja upp
innlendan peningaspamað og
skapa forsendur til nýsköpunar
atvinnulífsins og vaxandi þjóðar-
tekna. í tengslum við þessa þjóð-
arsátt samþykkti Alþingi hliðar-
ráðstafanir, sem fela í sér lækk-
un tolla, skatta, útsvara, gjalda
fyrir opinbera þjónustu og síðast
en ekki sízt ný húsnæðislög, sem
gjörbreyta aðstöðu fólks sem
hyggst koma sér upp þaki yfir
höfuðið.
Þetta þing samþykkti mörg
merk lög, svo sem lög um Seðla-
banka, viðskiptabanka, verð-
bréfamiðlun, uppstokkun sjóða
sjávarútvegs, sveitarstjómir (að
vísu umdeild), stjóm fískveiða
(einnig umdeild), fjármögnun á
smíði þjóðarbókhlöðu, og ríkis-
endurskoðun, sem felur þá
grundvallarbreytingu í sér, að
ríkisendurskoðun lýtur ekki leng-
ur framkvæmdavaldinu (ráðu-
neyti) heldur löggjafar- og fjár-
veitingavaldinu (Alþingi). Fjöl-
mörg fleiri mál mætti neftia, þó
hér verði ekki frekar rakin.
Ekki er vafi á því að ný þing-
sköp, sem komu til framkvæmda
á þessu þingi, breyttu þingstörf-
um til hins betra. Mál gengu
greiðar fram vegna nýrra starfs-
hátta að þessu leyti. En betur
má ef duga skal. Mörg frumvörp,
þar á meðal stjómarfmmvörp,
vóru síðbúin. Þingnefndir, sem
starfa misvel, skiluðu sumum
málum frá sér seint og um síðir.
Af þessum sökum fór, sem oft
áður, að fjölmörg, mikilvæg mál
hrönnuðust upp til afgreiðslu á
síðustu dögum þingsins og hlutu
afgreiðslu við lítt veijandi tíma-
þröng. Mjög mikilvægt er að
þingmálum, ekki sízt stjómar-
málum, sé dreift skipulegar á
starfstíma þingsins, svo að hann
nýtist betur.
Þingstörf hafa breytzt frá því
sem var fyrir tíu til tuttugu áram.
Þingmenn treysta meira en áður
á sérfræðilega þekkingu annarra
og aðstoð. Það er hinsvegar
miður ef stefnumörkun, sem í
samningu lagaframvarpa óneit-
anlega felst, flyzt þannig að
hluta til frá þjóðkjömum þing-
fulltrúum til embættismanna, þó
þingið hafí að sjálfsögðu hið
endanlega afgreiðsluvald. Fram-
kvæði þingmanna kemur hins-
vegar í ríkari mæli fram í tillög-
um til þingsályktunar þar sem
skorað er á ríkisstjóm og emb-
ættismenn að semja skýrslur eða
framvörp um tiltekin efni. Annar
þáttur þingstarfa sem hefur
vaxið mjög er fyrirspumir til
ráðherra. Þá er á stundum spurt
um það, sem vitað er fyrir, aðeins
til að fá umræðu um mál og
koma tilteknum upplýsingum á
framfæri við almenning um fpl-
miðla.
Alþingi íslendinga er í senn
elzta stofnun þjóðarinnar og sú
æðsta. Það fer með eina af þrem-
ur greinum ríkisvaldsins, þ.e.
löggjafarvaldið, sem og fjár-
stjómarvaldið. Það kýs og mikil-
vægar stjómir og nefndir á
vegum ríkisins. Það er í raun
homsteinn lýðræðis, þingræðis
og mannréttinda í landinu. Þó
við, hinir almennu borgarar,
gagnrýnum títt Alþingi, og höf-
um til þess fullan þegnlegan rétt,
má hitt ekki gleymast, að það
er slq'aldborg fullveldis okkar og
lýðveldis. Þessi staðreynd má
heldur ekki gleymast þingmönn-
um sjálfum, en þeir era ásýnd
Alþingis út í þjóðfélagið í störfum
sínum og stjómmálaumræðu.
Nýliðið þing var átakalítið,
þrátt fyrir stormasöm upphlaup,
svo sem í Hafskipsmáli og okur-
máli, og raunar fleiri málum
einkum á síðustu dögum fyrir
þinglausnir. Störf þess og stjóm-
arinnar fá dóm reynslunnar á
næstu misseram, eins og störf
annarra þinga og stjóma. Ríkis-
stjóminni hefur þó bærilega
tekizt um flest þó henni hafi
einnig verið mislagðar hendur.
Stjómarandstaðan hefur um
margt verið máleftialeg í þing-
störfum, þrátt fyrir nokkur „upp-
hlaup". „Stjómarandstaðan hef-
ur verið ríkisstjóminni þægileg
og er þetta ekki sagt stjómar-
andstöðunni til lasts,“ sagði Ólaf-
ur G. Einarsson, formaður þing-
flokks sjálfstæðismanna, í viðtali
við Morgunblaðið við þinglausnir.
Átakalitlu þingi er lokið og
verk þess ganga nú undir dóm
reynslunnar.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 334. þáttur
Orðasambandið að eitthvað sé í
burðarliðnum merkir í eiginleg-
um skilningi að eitthvað sé að
fæðast. Ærin er með lambið í
burðarliðnum, var stundum_ sagt
á sauðburðinum í sveitinni. í yfir-
færðri merkingu táknar þetta að
eitthvað sé að verða tilbúið að
komast f framkvæmd, svo að
notað sé orðalag Orðabókar
Menningarsjóðs.
Þessi formáli er hér hafður
vegna eftirfarandi bréfs frá „bæj-
arbúa" á Akureyri:
„Hr. Gísli Jónsson.
Eitt er það orð eða orðatiltæki
sem blaða- og fréttamönnum er
orðið nokkuð tamt að nota, en það
er að þetta og hitt „sé í burðarliðn-
um“.
Ætli blessaðir mennimir viti
ekki hvað það er sem heitir burð-
arliður. Mér finnst þetta orðasam-
band vera bæði smekklaust og
dónalegt, sem samiíking.
Ef til vill ert þú eini maðurinn
sem gætir losað blaðamennina úr
þessum burðarlið sínum.
Með bestu kveðjum."
Umsjónarmaður heldur að í
bréfí þessu gæti nokkurrar oftrú-
ar á áhrif þátta sem þessara. En
í þessu sérstaka dæmi kveður
hann ekki eins fast að orði og
bréfritari. En það er kannski
vegna þess að umsjónarmaður er
upp alinn í sveit og vanur þessu
orðalagi í eiginlegri merkingu, að
honum þykir samlíkingin ekki
dónaleg. Hins vegar fínnst um-
sjónarmanni þetta ekki eftirsókn-
arvert orðalag og allra síst ef það
er notað úr hófí.
★
Fyrr hefur í þáttum þessum
verið reynt að gera skýra grein á
mismun germyndar, miðmynd-
ar og þolmyndar. Það skal ekki
endurtekið nú, en til þess vísað í
þeirri von að miðmynd og rétt
mynduð þolmynd megi halda hlut
sínum fyrir germyndinni. Hér
skulu tekin fáein dæmi.
í málsgreininni næst framan
við greinaskilin er rétt mynduð
þolmynd. Dæmi eru tekin. Áf því
að sögnin að taka stýrir þolfalli,
snýst það þolfall í nefnifall í þol-
myndinni, og sögnin lagar sig að
tölu og kyni eftir orðinu dæmi
(hvk. flt.). Rangt mynduð þol-
mynd af því tagi, sem nú má oft
heyra dæmi um, væri hins vegar:
Það skal tekið fáein dæmi. Þol-
myndin verður einhvern veginn
ópersónuleg og kynlaus. Látum
nú vera, þótt böm ruglist í þessu
og segi: Það var gefíð mér góða
köku, í staðinn fyrir: mér var
gefín góð kaka, eða: það var rekið
hana út, í staðinn fyrir: hún var
rekin út. En þegar fréttamenn
ríkisútvarpsins kunna þetta ekki
rétt, verður ekki orða bundist.
Sögnin að leggja stýrir þolfalli.
Stundum leggja menn ráð á eitt
eða annað. Það þýðir að menn
ráðgera eitt eða annað. En menn
leggja ekki neitt á ráðin í þessu
sambandi. í orðasambandinu að
leggja á ráðin er á sem sagt
ekki forsetning með ráð, heldur
atviksorð. Snúum svo þessu í
þolmynd. Þá eru ráðin lögð á.
Undirskilið er eitthvað sem þau
eru Iögð á. En það er ekkert lagt
á þau. Þess vegna á að segja: Þar
sem ráðin voru lögð á um þetta,
en ekki „þar sem lagt var á ráðin
um þetta“, eins og heyra mátti í
kvöldfréttum útvarpsins ekki fyrir
löngu (17. apríl).
★
Um vanhugsaða germynd í stað
miðmyndar skal að þessu sinni
tekið aðeins eitt dæmi. Miðmynd
getur haft þolmyndarmerkingu.
Ef sagt er: Framvarpið byggist
á samkomulagi flokkanna, merkir
það, sagt í venjulegri þolmynd:
Framvarpið er byggt á sam-
komulagi flokkanna, enda er það
skiljanlegt. Nú má hins vegar
þrásinnis heyra: Framvarpið
byggir á o.s.frv. og annað sam-
bærilegt. En auðvitað byggir
framvarpið hvorki eitt né neitt.
Það hefíir ekki hæfíleika til að
vera gerandi. Það er þolandi. Það
byggist (=er byggt) á einhveiju.
★
Nú þarf ég aðeins að leita á
náðir lesenda eins og stundum
fyrr. Fyrst langar mig að fá hjálp
til að skýra vísuhluta eftir sr.
Stefán Olafsson í Vallanesi
(1620?-1688). Hvað merkir, ná-
kvæmlega og orð fyrir orð, það
sem feitletrað er í eftirfarandi
vísu:
Margter mannabölið,
misjafntdrukkiðölið
lífsumtæpatíð.
Ídagbyljirbíða,
bjart er loftið fríða,
á morgun hregg og hríð.
Villturersá,
sem væntirá
stöðugt lengi
gleðinnargengi.
Gjörvöll hverfur btíða.
Hitt er að spyrja hvort þið
kunnið skil á eftirfarandi stefi sem
var rifiað upp fyrir mér um dag-
inn:
Andi fjandi
kom blaðskellandi
sunnan af sandi
með hund í bandi.
Að síðustu skal látin í ljósi
ánægja með orðamyndina mexí-
kóskur, þá sem sjá mátti í kvik-
myndartexta í sjónvarpinu ekki
fyrir löngu. Þetta er myndað að
réttum íslenskum hætti, sbr. aust-
urrlskur og kóreskur. Mexí-
kanskur væri hins vegar óís-
lenskulegt og rangt.
Hví má ekki vera
völlur á Leifi?
eftir Svein Einarsson
í forystugrein Morgunblaðsins sl.
miðvikudag gat að líta ágæta hug-
mynd, sem mér fínnst við ættum
að henda á lofti. Þar er lagt til að
flugvöllur sá á Miðnesheiði, sem
oftlega er einu kynni útlendra
manna af landi okkar, beri í fram-
tíðinni nafn Leifs Eiríkssonar. Er
hér ekki kjörið tækifæri til að vekja
athygli á heimssögulegri staðreynd,
sem viljað hefur vefjast fyrir mörg-
um — nefnilega því, sem við íslend-
ingar höfum vitað allar götur sem
við munum og vísindamenn efast
ekki lengur um: að norrænir menn
komu til Ameríku fióram öldum
fyrr en Kristófer Kólumbus? Er
ekki og kjörið tækifæri til að vekja
athygli á sögu okkar og forn-
bókmenntum, sem era þrátt fyrir
allt, enn þann dag í dag framlegasta
og óbrotgjamasta framlag okka til
heimsmenningarinnar? Og jafn-
framt er hér tækifæri til að kynna
ísland nútímans, og skal vikið að
því hér á eftir.
Nýlega vora hér á ferð kapps-
fuilir franskir kvikmyndagerðar-
menn, sem höfðu komið auga á
þessar sögulegu heimildir og sáu í
hendi sér möguleika slíks efnis til
að ná athygli manna á fjölmiðlaöld;
þeim mun hafa blöskrað sinnuleysi
okkar og Norðmanna að halda ekki
ofar á lofti jafn hnýsilegum stað-
reyndum, og lái þeim hver sem vill
að vilja gleypa heiminn af því til-
efni; en einna helst hafa Norðmenn
verið með tilburði í þá átt að eigna
sér Leif Eiríksson og áttu þó ýmsa
góða menn fyrir, enda fólksmergð
meiri hjá þeim en okkur.
Frá þessum atburðum segir eink-
um í Eiríks sögu rauða, í Grænlend-
inga sögu og lítillega í íslendinga-
bók og Landnámabók. Menn vilja
taka trúanlega frásögn af Leifi,
þegar hann rak til Vesturheims og
fann þar lönd, af ferð Freydísar
systur hans, Þorsteins bróður hans
og Guðríði Þorbjamardóttur konu
hans, sem síðar átti Þorfínn Karls-
„Og ekkert megum við
heldur styðja, sem
kynni að verða til þess
að svipta Leif endan-
lega sínu íslenska ríkis-
fangi og gera hann
norskan í augum þeirra
vesturheimsmanna,
sem skár eru heima í
sögunni. En í ljósi alls
þessa er hugmyndin um
nafngiftina á þessum
alþjóðlega flugvelli hér
snjöll.“
efni, en þau Guðríður og Karlsefni
höfðu búsetu vestra tvo vetur eða
þrjá og þar fæddist þeim sonurinn
Snorri, sem fyrstur mun fæddur af
okkar kynstofni í þeirri álfu. Frá-
sagnir Grænlendingasögu þóttu í
eina tíð ekki eins trúverðugar og
yfir þeim nokkur ævintýrablær en
þar getur þó að líta frásögnina um
Bjama Heijólfsson, sem hafði farið
utan að leita sér frægðar og frama,
en verður þess vís, er hann kemur
út til íslands aftur, að faðir hans
hefur fylgt í fótspor Eiríks rauða
og flust til Grænlands; Bjami fer
nú að leita föður síns, en fínnur
fyrst jöklalaus lönd g skógi vaxin
áður en hann fyndi Grænland. Lýs-
ing á ferðum Leifs og Karlseftiis
er ýtarlegri og þar er lýst tijám og
komi, sem menn þykjast kenna;
fomleifagröftur hefur og þótt styðja
sannleiksgildi okkar fomu rita, og
skal þetta allt ekki rakið hér. Þess
skal aðeins minnst, að ekki leikur
nokkur vafí á því, að þeir Leifur
Eiríksson og Bjami Heijólfsson era
báðir fæddir á íslandi og frá Karls-
efni er kominn mikill ættbogi, meðai
annars hinna fyrstu biskupa.
Hvað gera
Bandaríkjamenn?
Hvort eitthvað verður úr hug-
myndum Frakkanna, skal látið
ósagt; enn sem komið er, hafa þeir
ekki annað en varpað fram fiölda
hugmynda til að vekja athygli á
þessum landafundum, og í þeim
tillögum er ýmislegt misvel grand-
að, þó að þeir hafí haft vit á að
kalla valinkunna vísindamenn sér
til ráðuneytis. Erfíðari verður eftir-
leikurinn að afla fjár til alls þess
stands, sem þá dreymir um. Mests
í vant er þó, ef bandarísk stjómvöld
era ekki tilbúin að ganga opinber-
lega til leiks og viðurkenna þennan
framburðarrétt norrænna manna,
eða ef þau halda áfram að styðja
þann „fund“ Kólumbusar, sem í
raun var afsprengi nýlendustefnu
Spánveija. Áður en slíkt verði, er
til lítils fyrir franska einkaaðilja að
biðla til minnimáttarkenndar Norð-
manna og íslendinga eða virkja
löngun smáþjóða til að láta meira
í sér heyra í fjölmiðlaskógi nútím-
ans.
Frumkvæði
Frakka
Reyndar var hugmynd Frakk-
anna, sem heita Foumier og Roux,
upphafíega sú, að halda upp á þann
mann, sem kannski eygði fyrstur
Evrópumanna Vesturálfu, þó að
ekki stigi hann þar á land, Bjama
Heijólfsson. En það mun hafa verið
samkvæmt okkar foma tímatali
985 eða 986, svo ljóst er, að lítill
tími var orðinn til stefnu. Að kvik-
mynd um þessa atburði verði tilbúin
til sýningar á Degi Leifs Eiríksson-
ar, hinn 9. okt. nk., eins og vikið
er að í áðumefndri forystugrein
Morgunblaðsins, hygg ég að sé
borin von, en hins vegar mun þá
félaga dreyma um að standa fyrir
viðhafnarkvöldi með norrænum
listamönnum og skemmtikröftum
þann dag í Kennedy Center i Was-
hington, og verði sjónvarpað um
allan vesturheim; um þessar mundir
Sveinn Einarsson
era þeir að leita eftir fjárstuðningi
til þess ama.
Varðstaða
Islendínga
Frá íslensku sjónarmiði er
kannski ekki neitt athugavert við
það, að halda upp á þessa landa-
fundi í heil 14 ár, eða frá Bjama
til Leifs (og verða þá á undan Kól-
umbusarhátíðinni 1992). En
kannski er ekki vert að beina kast-
ljósi að of mörgum víkingum í einu,
nógu erfíðlega hefur gengið að
halda fram hlut Leifs Eiríkssonar
vestra. Og ekkert megum við heldur
styðja, sem kynni að verða til þess
að svipta Leif endanlega sínu ís-
lenska ríkisfangi og gera hann
norskan í augum þeirra vestur-
heimsmanna, sem skár era heima
í sögunni.
Leifur og
flugvöllurinn
En f ljósi alls þessa er hugmyndin
um nafngiftina á þessum alþjóiðlega
flugvelli hér snjöll. í Þjóðviljanum
var á sumardaginn fyrsta reynt að
gera lítið úr þessari hugmynd og
blandað þar saman ólíkum atriðum:
hvort íslendingar vilja hafa herstöð
í landi sínu eða ekki og hvaðan fé
kemur til að reisa nýja flugstöð þar
syðra. En á meðan þessi flugvöllur
er hér á landi, hlið bans þau hlið,
sem flestir gestir vorir ganga um
og flugstöðin sjálf sú nasasjón, sem
hvað flestir ferðamenn kalla síðar
íslandsdvöl sína er skammsýni að
sjá ekki að Leifur Eiríksson er þjóð-
legri nafngift en sú sem áður hefur
auðgreint völlinn, ýmsar aðrar þjóð-
ir hafa og komið auga á þetta og
kenna flughafnir sínar við andans-
og afreksmenn. Flughöfnin í Fen-
eyjum er kennd við Marco Polo —
og í Rómaborg — hvað haldið þið:
Leonardo da Vinci. Nýrri nafngift
verður svo að fylgja eftir á þann
veg, að þeir sem þama staldra við,
verði ekki þeirri stund fegnastir,
þegar þeir sleppa þaðan, eins og
nú er, heldur sé á boðstólum umtals-
verð og aðlaðandi kjmning á landi
og þjóð. Sú kynning getur verið
með ýmsu móti. Undirritaður hefur
komið á ýmsar flugstöðvar, þar sem
ekki þarf að velkjast fyrir neinum,
í hvaða landi maður er staddur og
hvað það cr,_ sem gerir þann garð
frægastan. Eg hef komið þar sem
þjóðir eiga foma sögu og í glerskájj-
um flughafnanna er smjörþefur af
frægum söfnum fomminja, sem
æsa upp löngun ferðalangsins til
að sjá meira; ég hef meira að segja
verið í flughöfnum, þar sem listsýn-
ingar eru í gangi. En víðast hvar
er þó auðvitað lögð áherzla á að
kynna sérkenni lands og þjóðar eða
þess, sem framleitt er í landinu. Á
þessum Leifsstöðum á því að koma
sýningarbásum með forvitnilegum
fróðleik um fombókmenntir okkar
(og hví ekki nútímabókmenntir
líka?), um ferðir víkinga, m.a. fund
Vínlands, um sögu okkar og sér-
stöðu. Á veggjum yrðu voldugar
myndir af náttúrandram og jarð-
fraeði landsins yrði sérstaklega
kynnt, fossar, hverir, eldfiöll, nýting
jarðhita og virkjanir. Og að sjálf-
sögðu yrðu svo kynntar okkar út-
flutningsafurðir, fiskur og fískmeti,
lambakjöt og ull, líkt og nú er og
þá á annan og forvitnilegri hátt.
Þama á að fara saman, það sem
ætti að vera sjálfsagðasta kynning-
araðferð framvegis: að hvað sé látið
styðja við hitt: menning, íþróttir og
þær afurðir, sem okkur er nauðsyn
að selja öðram þjóðum. En þama
verðum við líka að taka endanlega
ákvörðun um það, hvort við viljum
yfirleitt fá ferðamenn hingað til
lands eða ekki, og ef svarið er já-
kvætt, þarf auðvitað að taka þau
mál öll öðram tökum. Má þá hafa
í huga staðreyndir eins og þær, að
til smábæjarins Bayeux í Frakk-
landi koma áriega nálega 500 þús-
und manns til að skoða eitt teppi.
Og kannski er það klæði meira að
segja íslenskt.
Höfundur er leikstjóri ogrit-
höfundur.
Nauðsynlegar ráðstafan-
ir vegna innra öryggis
eftir Sigurð M.
Magnússon
Á undanfömum 2-3 áram hafa
viðhorf í vamar- og öryggismálum
íslensku þjóðarinnar breyzt vera-
lega. Ekki er lengur rætt um það,
hvort hér skuli vera vamarvið-
búnaður eða ekki, heldur er rætt
um, hversu mikill hann skuli vera,
svo og um aukna þátttöku og frum-
kvæði íslendinga sjálfra í vamar-
og öryggismálum. Að frumkvæði
og undir traustri forystu fyrrver-
andi utanríkisráðherra, Geirs Hall-
grímssonar, var markvisst unnið að
framkvæmd svonefndrar „íslenskr-
ar vamarstefnu“. Það er ánægju-
efni, að núverandi utanríkisráð-
herra, Matthías Á. Mathiesen, hefur
lagt á það áherzlu, að haldið verði
áfram á þeirri braut, sem þegar
hefur verið mótuð. Utanríkisráð-
herra hefur einnig lagt áherslu á,
að tímabært sé að efla sérstaklega
viðbúnað gegn hvers kyns starf-
semi, er miðar að því að grafa
undan öryggi og sjálfstæði landsins
innan frá, og það sem meira er,
hann hefur þegar hreyft þessu máli
í ríkisstjóminni, sbr. viðtal við hann
í Morgunblaðinu.
Sú umræða, sem farið hefur fram
nú síðustu mánuði, um innra öryggi
„Það er einkennandi
fyrir þessar umræður,
að ekki er rætt um
hvort huga þurfi að
innra öryggi ríkisins,
heldur á hvern hátt
slíku eftirliti verði best
fyrir komið í stjórn-
kerfinu og hvernig að
þvi skuli staðið.“
íslenska ríkisins, er rökrétt fram-
hald þeirrar þróunar, sem ég hef
þegar gert grein fyrir. Augu manna
virðast nú hafa opnast fyrir mikil-
vægi þess, að á þessum málum sé
tekið af festu og alvöra. Ég vil í
þessu sambandi sérstakiega minna
á þingsályktun, er samþykkt var á
Alþingi 13. júní sl. um takmörkun
á umsvifum erlendra sendiráða.
Samstaða allra flokka um þings-
ályktunina, svo og sú staðreynd,
að blaðagreinum um nauðsyn þess
að efla innra öryggi, hefur ekki
verið andmælt, bendir til þess að
víðtæk samstaða ríki um þessi mál,
og er það vel.
Það er einkennandi fyrir þessar
umræður, að ekki er rætt um hvort
huga þurfí að innra öryggi ríkisins,
heldur á hvem hátt slíku eftirliti
verði bezt komið fyrir í stjómkerf-
inu og hvemig að því skuli staðið.
Það er eðlilegt að líta til þess,
hvemig þessum málum er fyrir
komið hjá frændþjóðum okkar á
Norðurlöndum, t.d. í Noregi. Þar
starfar sérstök öryggislögregla,
„Overvákningspoliti", við hlið hinn-
ar almennu lögreglu. Öryggislög-
reglan lýtur stjóm sérstaks lög-
reglustjóra, en heyrir undir dóms-
málaráðherra svo og sérstaka nefnd
þingmanna, er kjömir era af norska
þinginu. Nefndin setur Öryggislög-
reglunni starfsreglur, fylgist með
starfsemi hennar og tekur á kvört-
unum, er upp kunna að koma vegna
starfseminnar. Fundir nefndarinnar
era lokaðir og nefndarmenn bundn-
ir þagnareiði um starfsemi hennar.
Formanni hennar er einum heimilt
að tjá sig um málefni nefndarinnar
við fiölmiðla.
Norska öryggislögreglan
Starfssvið norsku öryggislög-
reglunnar er einkum fjórþætt:
1. Að hafa eftirlit með starfsemi
og ferðum erlendra sendimanna,
m.a. fylgjast með því, að tak-
markanir á ferðafrelsi séu virtar.
Takmarkanir á ferðafrelsi eiga
einkum við um sendimenn ríkja
Varsjárbandalagsins og byggja
fyrst og fremst á gagnkvæmni,
þ.e. sendimenn Varsjárbanda-
lagsríkja búa við hliðstæðar
takmarkanir á ferðafrelsi og
gilda um vestræna sendimenn í
flestum ríkjum Austur-Evrópu.
2. Að rannsaka meint trúnaðarbrot
og njósnir.
3. Að fylgjast með því, að öryggis-
reglum sé fylgt, hvað snertir
meðferð leyniskjala o.fl. í opin-
beram stofnunum, að slg'ala-
skápar séu læstir, öryggisbúnað-
ur sé í lagi, simar ekki hleraðir
o.fl. Það má geta þess, að það
er einmitt Oryggislögreglan,
sem setur þessar reglur og
endurskoðar þær eftir þörfum.
4. Að kanna feril og bakgrunn
þeirra einstaklinga, sem þurfa
að fá aðgang að leyniskjölum.
Tilgangur og markmið starfsemi
öryggislögreglunnar er í stuttu máli
að vemda öryggishagsmuni norska
ríkisins gagnvart þeim aðilum, bæði
innlendum og erlendum, sem vilja
grafa undan öiyggi þess. Fjöldi
starfsmanna og önnur atriði, er að
Sigurður M. Magnússon
rekstrinum lúta, era leynileg, en
ætla má að fjöldi starfsmanna sé
100-200 og að fjárveitingar nemi
tugum milljóna norskra króna.
Virðist mér sem við getum margt
af Norðmönnum lært í þeim efnum.
Nauðsynlegar
ráðstafanir
1. Ríkisstjómin þarf að taka af-
stöðu til þess, með hvaða hætti
eftirliti, er lýtur að innra öryggi
ríkisins, verður bezt fyrir komið
innan stjómkerfisins. Þetta felur
m.a. í sér, að ákvörðun sé tekin
um, undir hvaða ráðuneyti slfk
starfsemi heyri. Einnig, hvort
slík starfsemi skuli lúta stjóm
nefndar Alþingis auk ráðherra.
Hvort stofna skuli sérstaka ör-
yggislögreglu eða hvort slík
starfsemi fari fram innan ríkis-
lögreglunnar og þá með hvaða
hætti.
Mín skoðun er sú, að rétt sé að
fara að fordæmi Norðmanna og
stofna sérstaka öryggislögreglu,
er annist öll mál, er lúta að innra
öryggi ríkis og þjóðar. Hvað
snertir staðsetningu í stjómkerf-
inu þá er ljóst, að slík starfsemi
snertir bæði starfssvið dóms-
mála- og utanríkisráðuneytis.
Mér fínnst ekki óeðlilegt, að
starfsemi öryggislögreglunnar
lúti stjóm nefndar þingmanna,
kjömum af Alþingi, auk ráð-
herra, hliðstætt því sem er f
Noregi.
2. Setja þarf skýrar og ákveðnar
reglur um ferðir erlendra sendi-
manna um landið. Reglumar
byggi á gagnkvæmni, þannig
t.d. að ferðafrelsi sendimanna
Sovétrflganna hér á landi verði
sett svipuð takmörk og sett era
á ferðafrelsi sendimanna íslands
f Sovétríkjunum. Þess má geta,
að flestar þjóðir Vestur-Evrópu
hafa sett slíkar reglur. Þessar
reglur þurfa að tryggja, að
sfjómvöld hafi, á hveijum tíma,
fullnægjandi vitneskju um,
hvaða erlendir sendimenn era í
landinu svo og hvar þeir era.
3. Setja þarf strangari reglur um
rannsóknarleiðangra erlendra
manna, en nú era í gildi. Þess
er skemmst að minnast, er ár-
vekni starfsmanna utanríkis-
ráðuneytisins, í janúar sl., kom
í veg fyrir að Sovétmenn hæfu
rannsóknir á hafsbotninum suð-
ur af Reykjanesi og nálægt
Stokksnesgrunni, án þess að
leitað væri heimildar til þess
eftir lögboðnum leiðum. Þetta
dæmi sýnir áhuga Sovétmanna
á viðkvæmum svæðum fyrir
suðurströndinni, en þar era m.a.
neðansjávarkaplar, sem era hluti
af SOSUS-kerfínu. SOSUS-
kerfíð er talið eitt öflugasta
tæki Atlantshafsbandalagsins til
kafbátaleitar.
4. Setja þarf fastar reglur eða leið-
beiningar um samskipti opin-
berra starfsmanna og stofnana
við fulltrúa erlendra rílga. Jafn-
framt þarf að hafa eftirlit með
því, að settum öryggisreglum sé
fylgt, svo og að aðbúnaður í
opinberam stofnunum sé full-
nægjandi, bæði hvað snertir
meðferð oggeymslu leyniskjala.
5. Setja þarf fiölda erlendra sendi-
manna í einstökum sendiráðum
ákveðnari skorður en nú er,
þannig að fiöldi þeirra sé í
samræmi við það, sem eðlilegt
getur talist. í samræmi við
þingsályktunina um takmörk á
umsvifum erlendra sendiráða
mætti t.d. ákveða einhliða, að
ekki megi vera nema ákveðinn
fiöldi erlendra starfsmanna í
hveiju sendiráði.
Hvað snertir óeðlilegan fjölda
sovéskra sendiráðsstarfsmanna
hér á landi, sem oft er rætt um,
þá vil ég aðeins minna á ummæli
dr. Michaels Voslensky á fundi
Varðbergs og Samtaka um vest-
ræna samvinnu á Hótel Esju 7.
nóvember sl. Hann sagði þar,
að þessi mikli fjöldi væri tor-
tryggilegur og kvaðst geta full-
yrt, að margir f þeirra hópi væra
ekki að sinna venjulegum störf-
um diplómata. Með hliðsjón af
njósnum þeirra í nágrannalönd-
um okkar og framferði, m.a.
hjá Sameinuðu þjóðunum, er, að
mínu áliti, full ástæða til þess
að taka þessi ummæli Voslen-
skys alvarlega.
Einnig þarf að setja almennar
reglur um starfsemi erlendra
sendiráða, er tryggi m.a. að
vitneskja sé fyrir hendi um allt
húsnæði, sem erlend sendiráð
taka á leigu, svo og að ætíð séu
fyrir hendi upplýsingar um
fiölda erlendra sendimanna
hvers sendiráðs, svo og hvaða
störfum þeir gegna. Erlendum
sendiráðum verði aðeins í sér-
stökum tilfellum heimilt að '
kaupa fasteignir, og þeim sendi-
ráðum, er safnað hafa fasteign-
um, verði gert að selja þær.
6. Gera þarf áætlanir um eftirlit
og gæzlu í orkuverum, sem og
öðram opinberam stofnunum og
fyrirtækjum, sem gegna lykil-
hlutverki í þjóðfélaginu, jafnt á
tímum friðar sem ófriðar. Einnig
þarf að gera áætlanir um vemd
lykilmanna í þjóðfélaginu á
hættutímum.
Það er von mín og trú, að á
þessum málum verði tekið af festu
og ábyrgð, því þau geta ráðið úrslit-
um um áframhaldandi sjálfstæði
íslensku þjóðarinnar á viðsjárverð-
um tímum.
Höfundur er forstöðumaður
Geislavama ríkisins. Greinin er
að stofni til erindi, sem hann flutti
á riðstefnu Varðbergs og SVS 20.
mars 1986.