Morgunblaðið - 15.02.1987, Qupperneq 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. FEBRÚAR 1987
fltorip Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, síml 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakiö.
Staðgreiðsla skatta
Sjáifsagt hefur verið rætt um
staðgreiðslu skatta áratugum
saman en máiið komst alvarlega
á dagskrá, þegar mikið hrun varð
á síldveiðum síðari hluta viðreisn-
artímabilsins. Þá höfðu sjómenn
haft miklar tekjur árið áður en
urðu skyndilega telq'ulitlir og
þurftu að greiða skatta af hátekj-
um með mun minni tekjum næsta
árs. Varð að gera sérstakar ráð-
stafanir til þess að veita sjómönn-
um greiðslufrest á sköttum á þeim
tíma. Þá var byijað að ræða alvar-
lega um staðgreiðslu skatta. Þær
umræður hafa orðið reglulega
síðan og almenn samstaða milli
stjómmálaflokka um það grund-
vallaratriði að taka upp stað-
greiðslu, þótt ágreiningur hafí alla
tíð verið um nánari útfærslu.
Nú er staðgreiðsla skatta að
verða að veruleika. Kveikjan að
því nú er samstaða verkalýðs-
hreyfíngar og vinnuveitenda um
áskorun á ríkisstjóm og Alþingi
að taka þetta kerfí upp í tengslum
við kjarasamningana, sem gerðir
vom í desember. Fyrirsjáanlegt
er, að fmmvörpin um staðgreiðslu
skatta ná fram að ganga á þessu
þingi, þótt vafalaust verði einhver
ágreiningur í þingsölum um ein-
stök atriði.
Staðgreiðsla skatta mun valda
meiriháttar breytingu í þjóðlífí
okkar. Vandamál af margvíslegu
tagi, sem hafa markað daglegt líf
fólks, hverfa. Sveiflur, sem verða
í skattgreiðslum milli ára og fyrri
hluta árs og seinni hluta árs heyra
sögunni til. í þjóðfélagi, þar sem
miklar sveiflur em í tekjum frá
einu ári til annars, skiptir þetta
miklu máli. Það verður léttir af
því fyrir fólk að gjalda keisaranum
það, sem keisarans er strax, en
eiga ekki yfír höfði sér óuppgerða
reikninga við ríkið að nokkm
marki, þótt alltaf verði eitthvað
um það vegna uppgjörs, sem fram
fer einu sinni á ári. Þá verða
starfslok auðveldari en áður og
t.d. framkvæmanlegt að fara úr
hátekjustörfum í störf, þar sem
launin em lægri, en fram að þessu
hefur það verið nánast ófært
vegna skattakerfísins.
Skattlagning er orðin of mikil
hér og þess vegna hefur smátt
og smátt þróast mjög flókið kerfí,
þar sem launagreiðendur og laun-
þegar reyna sameiginlega að
komast fram hjá skattakerfinu.
Þetta á ekkert síður við um ríkið
sjálft en einkaaðila. Bflastyrkir,
sem svo era nefndir, em orðnir
að launauppbótum. Dagpeninga-
greiðslur hafa orðið mörgum
búbót, ekki sízt ríkisstarfsmönn-
um, sem ferðast mikið á vegum
hins opinbera. Hinum almenna
launamanni, sem hefur horft á
þau ótrúlega miklu skattsvik, sem
hér tíðkast, hefur þótt þessi að-
ferð til þess að draga úr skatt-
greiðslum réttlætanleg vegna
þess, hvað skattar em orðnir háir.
Um leið og skattaprósentan
verður sanngjöm, eins og augljós-
lega er nú gert ráð fyrir, mun
draga stórlega úr viðleitni hins
almenna launþega til þess að kom-
ast hjá skattgreiðslum með
þessum hætti. Þess vegna stuðlar
staðgreiðslukerfí að heilbrigðara
og réttlátara þjóðfélagi. Réttlæti
eykst vegna þess, að ekki hafa
allir tækifæri til að verða sér úti
um aukatekjur í formi dagpeninga
eða bílastyrkja.
Auðvitað er margs að gæta í
þessum efnum. Þannig verður
augijóslega tilhneiging hjá stjóm-
málamönnum á næstu ámm til
þess ýmist að hækka skattpró-
sentuna eða taka upp tvö skatt-
þrep. Sterkt almenningsálit getur
átt mikinn þátt í þvi að koma í
veg fyrir það fyrmefnda. Um hið
síðamefnda má segja, að þá væri
skattakerfið farið að vinna gegn
framfömm í landinu vegna þess,
að þá færi fólk að reikna út hvort
það borgaði sig að vinna umfram
ákveðinn tíma eða svo mikið að
viðkomandi hækkaði í skattþrepi.
Fjármálaráðherra og sam-
starfsmenn hans hafa unnið
þrekvirki með því að koma þessum
fmmvörpum fram með svo
skömmum fyrirvara. Þeir njóta
þess, að aðilar vinnumarkaðarins
höfðu skapað jarðveginn fyrir þær
góðu undirtektir, sem þessi frum-
vörp hafa fengið. Sjálfsagt er, að
þingið leggi mikla vinnu í að fara
yfír fmmvörpin og lagfæri það,
sem betur má fara. En þegar á
heildina er litið verður ekki annað
sagt, en að vel hafí til tekizt.
Staðgreiðsla skatta er hápunkt-
urinn á víðtæku umbótastarfí,
sem unnið hefur verið í tíð núver-
andi ríkisstjómar í fjármálum
almennt. Á margan hátt hefur
þessi ríkisstjóm tekið upp þráðinn
þar sem frá var horfíð með lokum
viðreisnartímabilsins. Það segir
töhiverða sögu um þær breyting-
ar, sem orðið hafa á tíðaranda og
þjóðlífsháttum, að framkvæði að
þessum umbótum hefur að miklu
leyti komið frá atvinnulífínu
sjálfu. Nýjungar á fjármagns-
markaði hafa orðið til fyrir
frumkvæði nokkurra einkafyrir-
tækja. Þær breytingar leiddu til
þess að bylting í vaxtamálum varð
augljós og óhjákvæmileg. Einka-
fyrirtæki hóf útgáfu greiðslu-
korta, sem síðan hafa sett svip
sinn á þjóðlífíð. Núverandi ríkis-
stjóm hefur hins vegar ekki sett
fótinn fyrir þessar breytingar, eins
og oft. vill verða, heldur greitt
fyrir þeim og hvatt til þeirra.
Þess vegna ekki sízt, er þáttur
hennar mikill.
íslenzkt þjóðfélag er allt annað
en það var, þegar fyrri ríkisstjóm
fór frá völdum vorið 1983. Stað-
greiðsla skatta á eftir að verða
tímamótaþáttur á þessu breyt-
ingaskeiði.
Eyðni eða alnæmi
Hér í Reykjavíkurbréfí
hefur verið minnzt á
alnæmi, enda beinast
augu heimsins að því,
hvemig til tekst að
stemma stigu við þess-
um alvarlega sjúk-
dómi. Ekki em allir fræðimenn vissir um
að sjúkdómurinn sé eins nýr af nálinni og
áður var talið og hefur verið bent á að
hollenzkir sæfarar hafí á tímum landa-
fundanna heyrt af svipuðum sjúkdómi í
Japan. Það var' einmitt á þessum heims-
sögulegum breytingatímum, þegar kappar
og karlmenni eins og Kólumbus sigmðu
heimshöfín, sem sárasótt eða sýfilis tók
að breiðast út og læðast frá Spáni og ít-
alíu upp eftir allri Evrópu, austur til
Rússlands og Asíu og svo um allan hnött-
inn. Þessi plága var m.a. sá gjaldmiðill sem
auðlegð miðaldanna var greidd með. Það
sem vekur ekki sízt athygli vísindamanna
er hvað sárasótt fór hratt yfír í jafn-
hægfara samgöngum og tíðkuðust á
miðöldum. Nú gengur allt hraðar fyrir sig,
enda virðist eyðni fara eins og eldur í sinu
um mannheima.
Margt er gert til að hefta útbreiðslu
alnæmis. Vísindamenn rannsaka sjúk-
dóminn án afláts og veimna eða veiramar
sem valda honum, en hún tekur stökk-
breytingum eins og flensuveimr og
auðveldar það ekki framleiðslu á bóluefni.
Nú er samt unnið að slíkri framleiðslu
og telja sérfræðingamir að á þessu ári
muni komá í ljós, hvort tekst að finna
bóluefni, en til þess þarf að kanna a.m.k.
fjórar tegundir veima sem talið er að geti
allar valdið sjúkdómnum með einhveijum
hætti.
Eyðni-veimr em kallaðar retró-veimr.
Þær em hæggengar veimr eins og visnu-
veiran í íslenzku sauðfé, sem dr. Bjöm
Sigurðsson á Keldum rannsakaði og varp-
aði nýju ljósi á. Það var mikið afrek í
læknisfræði á sínum tíma og viðurkennt
af vísindamönnum.
Sérfræðingar vinna nú að því að fínna
muninn á þessum orsakavaldi ónæmistær-
ingar, því að ekki er víst að allar tegundir
veimnnar eða veimanna valdi sjúkdómin-
um. Þá þurfa þeir einnig að vita hvort
bóluefni verkar á allar tegundir eyðni-
veimnnar eða ekki.
En ekki verður hægt að hefja fram-
leiðslu bóluefnis handa mönnum fyrr en
slíkt efni hefur verið þrautreynt á dýmm.
Allmörg lyfjafyrirtæki vinna nú að þessum
tilraunum og hafa í hyggju bóluefnafram-
leiðslu gegn alnæmi, en undirbúningur
getur að sjálfsögðu tekið lengri tíma en
æskilegt væri, svo hröð sem útbreiðsla
veikinnar er. Og er þetta ekki lengur orð-
inn kynsjúkdómur homma og eiturlyfja-
neytenda, þótt þeir séu áhættumesti
hópurinn, heldur ógnar veiran öllu fólki
eins og verið hefur í Afríkulöndum, þar
sem hún hefur gert usla mun lengur en
við vissum.
70—80% sýktra sleppa,
að talið er
Þá þarf að kanna, hveijir það em sem
einkum fá sjúkdóminn og hveijir sleppa.
Allt bendir til að 70—80% þeirra sem sýkj-
ast af alnæmis-veim sleppi við sjúkdóminn,
en hinir smitast ekki einungis, heldur fá
sjúkdóminn og ráða ekki við hann. Þetta
á raunar við um flesta sjúkdóma, m.a.
flensu. Það em aldrei allir sem fá flensur,
heldur ákveðinn hluti fólks. Enginn veit
þó enn með vissu, hversu langur með-
göngutími ónæmistæringar er.
Nú er talið að um hálf önnur milljón
manna hafí sýkzt af ónæmistæringu, en
þar af hafa 55—60 þús. manns veikzt með
flestum einkennum hennar. Þetta sam-
svaraði því að um 1500 manns hefðu sýkzt
af alnæmi hér heima.
Varnir og viðbrögð
Þótt sérfræðingar séu önnum kafnir við
að fínna bóluefni við eyðni, menn hugsi
um, hvort beinmergsflutningur milli
tvíbura geti heft veikina, eins og stundum
á sér stað um hvítblæði, og gerðar séu
tilraunir með að stöðva hana með próteini
(eggjahvítuefni), þá beinist athyglin eink-
um að lyfjum sem vonir vekja. Franskir
og afrískir vísindamenn skýrðu frá því í
desember að þeir rannsökuðu nú efni sem
margt benti til að efldi ónæmiskerfi líkam-
ans og sænskir vísindamenn telja sig hafa
séð að Prótein-T eins og þeir kalla efnið
hefti veimvöxt bæði í mannslíkamanum
og tilraunaglösum. Tilraunir hafa verið
gerðar á bandarískum sjúklingum með
þessu efni nú á þessu ári.
Lyfín sem menn staldra þó einkum við,
ríbavírin og AZT, sem hafa hægt mjög á
sjúkdómnum við tilraunir, hafa ekki verið
reynd mikið og t.d. heldur lítið vitað um
aukaverkanir. Þó virðast þessi lyf gefa
góða raun og þau hafa að minnsta kosti
vakið vemlegar vonir.
Talsmenn fyrirtækisins, sem framleiðir
ríbavírin sögðu á blaðamannafundi nýlega,
að enginn 52 sýktra af eyðni, sem tekið
hefðu daglega 800 millígrömm af lyfínu
um ákveðinn tíma, hefði veikzt af sjúk-
dóminum, en 6 af 55 sem fengu einungis
600 millígrömm hefðu veikzt. Þetta hefur
vakið athygli og nú er kannað, hvort
skammtastærðin muni öllu, eða hvort ein-
hveijir aðrir þættir hafí þama óvituðu
hlutverki að gegna.
En af þessu má sjá, að margt er gert
til að unnt verði að bregðast við þessum
nýþekkta vágesti. Eitt er þó ótalið, sem
ráðið gæti úrslitum, þ.e. að mannskepnan
þarf að hafa einhvem hemil á sér, þegar
hún svalar kynþörf sinni, en hún getur
nú leitt til glötunar, ekki síður en verið
sá frumkraftur yndis og unaðar sem til
er ætlazt, ef reynt er að gera sér ein-
hveija grein fyrir tilgangi náttúmnnar, eða
þeim guðlega tilgangi ef menn vilja heldur.
Ságræni
Dollarinn heldur áfram að falla og nú
spá flestir sérfræðingar að hann muni falla
um 5—10% á þessu ári gagnvart helztu
gjaldmiðlum eins og vestur-þýzka mark-
inu, sem talið er að verði sterkasti gjald-
miðillinn á þessu ári. Sumir sérfræðingar
segja jafnvel, að dollarinn muni falla um
allt að 20% á þessu ári.
Fall dollarans hefur að sjálfsögðu mikil
áhrif á þjóðarbúskap okkar íslendinga eins
. og við höfum orðið varir við. Þó er alvarleg-
asta hliðin sú, að beztu markaðir okkar
miða við dollarann og falli hann fáum við
minna fyrir mikilvægustu útflutningsvömr
okkar en ella. Það bætir ekki stöðu sjávar-
útvegsins. Að vísu em ýmsar aðrar hliðar
á þessu máli jákvæðar, s.s viðráðanlegri
dollaralán, en þá verða önnur lán erfíðari
og svo getur verðhækkun á olíu skipt sköp-
um, en hún virðist nú fara eitthvað
hækkandi á heimsmarkaði. En við miðum
við dollaraverðið á Rotterdam-markaði og
er það enn einn þáttur þessa máls.
En hvað sem því líður, veikir það undir-
stöðuatvinnuveg okkar, físksölu til
Bandaríkjanna, ef dollarinn fellur til muna
á þessu ári, eins og allar líkur benda til
og getur þá orðið fátt um fína drætti í
kjaramálum og stöðu mikilvægra útflutn-
ingsfyrirtækja. Þá gæti svo farið, að
mönnum fyndist ekki Bandaríkjamarkaður
það gósenland sem verið hefur og hugsuðu
sér gámaflutninga til Evrópu í enn ríkara
mæli en nokkm sinni. Gengisfelling er
neyðarúrræði eins og allir vita nú orðið
og hefur verðbólgu í för með sér.
Ódýrari ferðir til Flórída
Bandaríkjamenn em að sjálfsögðu
ánægðir með, ef samkeppnisaðstaða þeirra
erlendis batnar, en óánægðir með að þurfa
að kaupa erlendan gjaldeyri hærra verði
en áður. Frá 1985 hefur dollarinn veikzt
um 22,3% gagnvart jeninu og 22,6% gagn-
vart þýzka markinu. Slíkt fall dollarans
gerir erlendum innflyíjendum erfítt fyrir,
10% lækkun dollarans hefur t.a.m. í för
með sér að japönsk vara sem kostaði 100$
fer upp í 110$ og verður kannski ósam-
keppnisfær. Af þessu hafa Japanir miklar
^hyggjur og reyna undir drep að halda
dollaranum á floti, auk þess sem þeir eiga
í æ meira viðskiptastríði við Taiwan og
MORGUNBIAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. FEBRÚAR 1987
33
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 14. febrúar
Morgunblaðið/RAX
„En hvað sem því
líður, veikir það
undirstöðuat-
vinnuveg- okkar,
f isksölu til Banda-
ríkjanna, ef doll-
arinn fellur til
munaáþessuári,
eins og allar líkur
benda til og getur
þá orðið fátt um
fína drætti í
kjaramálum og
stöðu mikilvægra
útflutningsfyrir-
tækja.“
þó einkum Suður-Kóreu, þar sem efna-
hagsundur er í algleymingi. En kaninn
kærir sig kollóttan um það, hann vill fá
góðar vömr á hagstæðu verði og helzt
enga vemdartolla, því að bandarískur al-
menningur er alinn upp við viðskiptafrelsi,
samkeppni og afnám hafta og tolla sem
hækka vaminginn ævinlega og draga úr
kaupmætti og lífskjörum. Bandaríkjamenn
em ekki aldir upp við hafnarbakkaverð-
bólgu eins og við! Það er ekki nema
þjóðamauðsyn krefji og atvinnugreinar
með tugum þúsunda atvinnutækifæra, eins
og sagt er á vondu máli, séu í húfí, sem
hægt er að ræða við Bandaríkjamenn um
vemdartolla á vaming erlends keppinaut-
ar.
Þá mun fall dollarans auka verðbólgu
í Bandaríkjunum um 2—3 stig og draga
úr ferðalögum til útlanda, svo að dæmi
séu nefnd.
Hins vegar ætti lækkun dollarans að
auðvelda sólarferðir íslendinga til Flórída
og annarra þeirra staða, þar sem íslenzka
krónan yrði verðmeiri en ella. Og banda-
rískir bflar hljóta að lækka hér heima.
John Kenneth Galbraith
eygir nýja kreppu(!)
Oft veltir lítil þúfa þungu hlassi. Nokkm
áður en kreppan skall á undir lok viðreisn-
artímabilsins bámst fregnir að vestan um
það að fiskblokkin hefði lækkað um 2%.
Það var hættumerki og upphaf erfíðleik-
anna. Okkur er því mikil nauðsyn að gera
okkur grein fyrir þróun efnahagsmála í
öðmm löndum og draga ályktanir af
henni. Við þurfum þó ekki að taka hvaða
spádóm sem orðna staðreynd, en þó getur
það varla farið fram hjá nokkram áhuga-
manni um efnahagsmál, að sá margvísi
efnahagssérfræðingur, John Kenneth Gal-
braith, segir í nýrri grein í tímaritinu The
Atlantic, að markaðurinn sé í svo litlu jafn-
vægi sem stendur, að minni einna helzt á
ástandið eins og það var fyrir kreppuna
1929.
Galbraith er 78 ára og var prófessor í
hagfræði við Harvard-háskóla. Hann er
höfundur bókarinnar The Great Crash.
Galbraith merkir sjúkdómseinkenni á
markaðnum, brask og skuldir, og menn
sjáist ekki fyrir. Tilhneigð sé til spákaup-
mennsku, undirstaðan sé veik eins og í
upphafi kreppunnar. En menn fari varla
að kasta sér út um glugga á 29. hæð á
næstunni, þó geti ýmsir lent í fangelsi
vegna óábyrgrar meðferðar á ijármunum.
En öryggisnet ríkisins geti dregið úr versta
fallinu, ef að líkum lætur. En lítið sam-
ræmi milli verðs á verðbréfum og efna-
hagslegs styrkleika og áhættusöm
stjómun fyrirtækja gæti orðið sú þúfa sem
hlassinu ylti. Spákaupmennska með verð-
bréf sem standa ekki undir sér og ákafi
í skjótfenginn gróða kunni ekki góðri lukku
að stýra, segir hinn veraldarvani efnahags-
prófessor. Skyldum við íslendingar ekki
þekkja þessi sjúkdómseinkenni! Þá em
margir sem óttast viðstöðulausan og mik-
inn halla á fjárlögum ríkisins, hvort sem
ástæða er til þess eða ekki, en um það
em skiptar skoðanir, einnig hér heima eins
og kunnugt er. En Bandaríkjamenn binda
vonir við að lækkun dollarans kyndi undir
flutning vegna verðhækkunar á erlendum
vömm. Og þannig verði dregið úr hallan-
um. Mercedes Benz kostar t.a.m. nú
39.500$ en fyrir ári 34.700$. Og aðrar
vömr eftir því.
Gamanmál
Ekki er úr vegi að venda sínu kvæði í
kross og taka annan pól í hæðina.
Nokkmm sinnum er minnzt á
Reykjavíkur-fund leiðtoga risaveldanna í
blöðum og sjónvarpi í Bandarflq'unum,
einnig hefur það borið við í skemmtiþáttum
um áramótin. Þannig sagði brandarakall-
inn í einum skemmtiþættinum, að Gorbac-
hev hafí stungið upp á íslandi til að fá
tækifæri til að vera í betra veðri en heima
í MoskvuH Annar sagði að aðalskartgrip-
imir á íslandi væm grýlukerti og héngju
þau stundum í sokkum eða pilsum. Þá
sagði enn annar að Bandaríkjamenn væm
alltaf varkárir í viðskiptum við Rússa síðan
þeir keyptu af þeim Alaska fyrir 7 millj.
dala.
Svo er talsvert rætt um það í banda-
rískum fjölmiðlum að það sé ekki einsdæmi
að flugmenn á langferðaleiðum sofi allir
þrír í stjómklefanum og þykir ekki gott!
Það er víst einkum milli 4 og 5 á nótt-
unni sem þeir detta allir út af í einu og
eitt sinn þurfti flugtum í Kalifomíu að
vekja áhöfnina í stórri þotu, sem var á
leið þangað, en var komin 100 mílum of
langt á haf út, þegar þeir vöknuðu við
gauraganginn í talstöðinni!
Þetta er að vísu ekkert grínmál og þykja
alvarleg tíðindi. Skorað er á flugmenn að
vaka við sjálfstýringuna. En það er
kannski kaldhæðni örlaganna að margir
era þeir farþegar sem geta ekki sofnað
þama afturí vegna flughræðslu. Þeir ættu
kannski að vera frammí, en þessir sjfyuðu
flugmenn afturí!!
Þetta minnir á, hvað við íslendingar
eigum góða og rejmda flugmenn, og raun-
ar gott flugfólk yfírleitt, bæði flugfreyjur
og þá ekki sízt glögga og samvizkusama
menn, sem annast viðhald vélanna, en það
er ekki minnst um vert og getur skipt
sköpum.
Og svo er enn eitt: mörgum íslenzkum
flugmönnum er annt um íslenzka tungu,
eins og komið hefur fram áður hér í
Reykjavíkurbréfi. Það var skemmtilegt,
hvað áminning flugstjórans sem tekin var
upp hér í bréfínu vakti mikla athygli á
sínum tíma. Vonandi hefur baráttan fyrir
tungunni og notkun hennar í flugbransan-
um borið einhvem árangur, svo mikilvægt
sem það er. Vilji er allt sem þarf. Og hann
er sem betur fer fyrir hendi.
Stórþjóð eins og Bandaríkin hafa einnig
talsverðar áhyggjur af þróun tungunnar.
Þannig hefur verið gerð úttekt á því fáran-
lega tungutaki sem notað er, ekki sízt í
opinberum skýrslum, og minnir sumt af
þessu á okkar vandamál. Sérfræðingar í
íslenzku ættu að kynna sér niðurstöður
þessara rannsókna vestra. Þar er t.a.m.
vakin athygli á þvi, að í sjúkrahússskýrslu
segir, að sjúklingur hafí ekki fært sér í
nyt batamöguleikana til hins ítrasta, laus-
lega þýtt. Merkingin er: hann dó!!!