Morgunblaðið - 15.08.1987, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. ÁGÚST 1987
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 400. þáttur
Steinunn Eyjólfsdóttir
Það sem skiptír máli
í 353. þætti svaraði ég spumingu á
þennan veg:
„Um beygingu ættamafna get ég
ekki gefið neina algilda reglu. Sjálfum
er mér tamt að setja á þau eignarfall-
sendingu í flestum tilvikum. Ég tala
t.d. um greinar Ævars Kvarans og
heildverslun Þorsteins Blandons, kenn-
ingar Níelsar Dungals og ríkisstjóm
Gunnars Thoroddsens. Hitt verð ég að
játa, um ættamöfn sem enda svo ókven-
lega sem á -son og -sen, að þá hef ég
ekki eignarfalls-ess á kvennanöfnum.
Þá segi ég til dæmis: Þulur Theódóru
Thoroddsen. Hér verð ég því að
skírskota mjög til smekks manna."
Að svo komnu hef ég ekki miklu við
þetta að bæta frá eigin brjósti. Mér
finnst alveg sjálfsagt að tala um stjóm-
artíð Kristjáns Eldjáms, prédikanir
Jóns Vfdalfns og bækur Ömólfs
Thorlaciuss eða Thorlaciusar. Hitt verð
ég að játa, að vandinn eykst þegar
kemur að viðumefnum eins og Kolka.
Ég held ég myndi þó tala um ljóð Páls
Kolku fremur en Páls Kolka. Ég er enn
sama sinnis um kvennanöfnin. Mér er
ómögulegt að tala um greinar Kristínar
Thoroddsens eða ljóð Jakobínu John-
sons (hún var reyndar Vestur-fslend-
ingur). Og fleira kemur til. Ég held að
of mikill eignarkeimur yrði að eignar-
fallinu, ef talað væri um embætti Beru
Nordals eða leik Eddu Kvarans. En nú
vill svo vel til að ég get dregið mjög
úr vangaveltum um þetta efni.
★
Ingólfur Pálmason cand.
mag. hefur verið svo vinsamleg-
ur að senda þættinum bækling
sinn Um ættarnöfn og erlend
mannanöfn í íslensku. í þessu
vandaða riti er fjallað gaum-
gæfílega um þetta vandamál,
beygingu slíkra nafna, og mig
langar til að vitna ofurlítið til
þessa rits. Dæmi sem við Ingólf-
ur látum okkur vel líka:
1) „Ötulleik og framkvæmd-
arsemi Magnúsar trésmiðs
Sigfússonar Blöndals, æðsta
templars stúkunnar...“ (Suðri
31. des. 1886). Gestur Pálsson
var ritstjóri Suðra.
2) „ Síra Jón Bj amason hefur
nýlega ritað alllangt mál um
Biflíuljóð síra Valdimars
Briems ...“ (Dagskrá 10. apríl
1897). Einar Benediktsson
stjómaði Dagskrá.
3) „Um þá lærðu Vídalína
er gefíð út af dr. Jóni Þorkels-
syni... framan við Vísnakver
Páls lögmanns Vídalíns
1897 . ..“ (Jón Helgason. Jón
Ólafsson frá Grunnavík, Kh.
1926, bls. 301).
4) „Bjöms M. Ólsens verður
framar öllu minnzt sem vísinda-
manns.“ (Sigurður Nordal.
Áfangar II. Rv. 1944, bls. 18).
5) „Nú hófst þriðja æviskeið
Gríms Thomsens." (Jónas Jóns-
son. Saga íslendinga VIII.
bindi, Rv. 1955, bls. 231).
6) „Samtöl Matthíasar Jo-
hannessens birtust undir efnis-
heitinu í fáum orðum
sagt.. .“ (Eiríkur Hreinn Finn-
bogason. M. Samtöl I. Rv.
1983, bls. 5).
7) „Önnu í Kærleiksheimil-
inu svipar til Sigríðar í sögu
Jóns Thoroddsens ...“ (Matth-
ías Viðar Sæmundsson í Skírni
1983, bls. 20).
8) „Skáldskapur Sigurðar
Nordals varð aldrei nema auka-
geta með öðmm ritum hans.“
(Ólafur Jónsson í Skími 1981,
bls. 117).
9) „Nýfrétt er frá Khöfn lát
Jóns kaupm. Norðmanns frá
Akureyri.. .“ (ísafold 1908,
bls. 122). Björn Jónsson var
ritstjóri Isafoldar.
10) Gísli Rúnar Jónsson
í hlutverki Guðmundar Schev-
ings sýslumanns ...“ (Sigurður
Hróarsson. Lesbók Mbl. 17.
maí 1986).
★
Mig langar til að gefa In-
gólfí Pálmasyni orðið í sam-
felldu máli:
„Ég hef fjöldamörg dæmi um
það frá starfí mínu í framhalds-
skólum, bæði sem prófdómari
og kennari, hversu staða eign-
arfalls er veik í nútíma íslensku.
Hér á hirðuleysi um beygingu
ættamafna og erlendra manna-
heita vafalítið nokkra sök.
I ritgerð eftir mann á
þrítugsaldri rakst ég á þessa
setningu í vor, efnið var úr
Gíslasögu Súrssonar: „Næst
liggur Ieið Gísla til Hergilsey."
Setningar sem þessar tala
sínu máli.“
Áður en ég gef Ingólfí orðið
enn, langar mig til að láta þess
getið, að það var fyrst fyrir
örskömmum tíma sem ég gerði
mér grein fyrir veikleika eignar-
fallsendingarinnar. Ég sann-
færðist um hana við að hlusta
á fjölmiðla. Ég veit að beyg-
ingafræði hefur verið homreka
í ýmsum skólum upp á síðkast-
ið. Þar er breytinga þörf.
Og enn segir Ingólfur Pálma-
son að lyktum í bæklingi sínum:
„Þó að ættamöfnum hafi
fjölgað síðustu áratugina virðist
vegur þeirra ekki hafa aukist
að sama skapi. Æ fleiri hugs-
andi mönnum verða nú ljós þau
vandkvæði sem þau skapa í
íslensku málkerfí og ég lít svo
á, að það sé aðeins spuming
um tíma, hvenær málfræðingar
og fræðsluyfírvöld láta þau
mál, sem hér hafa verið til
umræðu, til sín taka. Margir
íslendingar sem borið hafa ætt-
amöfn hafa lagt þau niður í
seinni tíð, vafalítið til stuðnings
hinum foma nafnsið. Slíkt mót-
vægi gegn sveiflum tískunnar
er tungunni afar dýrmætt. Ég
óttast þó, að þeir aðilar sem
nú gerast forgöngumenn um
beygingarleysi ættamafna og
erlendra mannaheita þykist
þegar standa með pálmann í
höndunum og fari brátt að vitna
í ættamöfn sem beygingar-
lausan flokk orða í íslensku.
Slíkt ábyrgðarleysi væri í stíl
við ýmislegt annað sem nú er
látið viðgangast.
Það er von mín að þau vanda-
mál sem drepið hefur verið á í
þessu spjalli verði umhugsunar-
efni sem flestra þeirra karla og
kvenna er hafa iðkun íslensks
máls sér til atvinnu eða afþrey-
ingar. Það væri núlifandi
kynslóð til vansa að horfa að-
gerðarlaus á augljós málspjöll
ágerast daglega fyrir augum
sér.“
★
P.s. Ofmælt var í næstsíðasta
þætti að Indriði gullsmiður
reisti Indriðahús; hann eignað-
ist það og átti þar heima, en
Bertel Borgen sýslumaður hafði
reist það.
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Steinunn Eyjólfsdóttir: BÓKIN
UTAN VEGAR. Útlit og hönnun:
Elisabet Anna Cochran. Teikn-
ingar: Guðrún Svava Svavars-
dóttir. Bókrún 1987.
Bókin utan vegar er ljóðaflokkur
um viðkvæmt efni. Móðir yrkir um
son sinn sem lést af slysförum
tvítugur að aldri. Svo langt er um
liðið að unnt er að gera efninu skil
án beiskju. Með því að fjalla um
hið einkalega er höfðað til annarra
sem orðið hafa fyrir sömu eða líkri
reynslu og um leið allra þeirra sem
láta sig mannleg vandamál og
harma varða.
Steinunn Eyjólfsdóttir hefur sent
frá sér nokkrar bækur: smásagna-
safn, ljóð og bamasögur. Bókin
utan vegar er aðeins kver, en engu
að síður samið af innri þörf og tölu-
verðum metnaði.
í fjórða kafla Bókarinnar utan
vegar er þetta að fínna:
Spekingar hafa keppst við
að vísa okkur veginn
veg dyggðanna
veg hamingjunnar
veg viskunnar.
Hve margir þeirra
hafa fætt af sér nýtt líf?
Lífið.
Ef við skiljum að það er það eina
það einasta eina
sem skiptir máli
alltaf og allstaðar
þá þurfum við ekki vegina þeirra.
Þá getum við fundið lífið
sem er það sama og sköpunin
sem er það sama og Guð
utan vegar
alveg eins og dauðann.
Eða kannske vegna dauðans?
Vegsömun lífsins og verðmæta
þess er það sem Steinunni Eyjólfs-
dóttur liggur á hjarta að koma til
skila. Það tekst henni í Bókinni
utan vegar. Söknuðurinn kallar
fram einlægni, hin sára reynsla
nógu mikinn þroska til að fara að
öllu með gát. En að baki orðanna
eru heitar tilfínningar.
Svipmyndir frá samskiptum móð-
ur og bams verða lifandi. Ég nefni
sjöunda kafla þar sem segir frá
örlögum hunds, hvemig bam bregst
við þegar dýr er drepið. Einnig
tíunda kafla sem lýsir líka sorg-
legri reynslu bams. Sömuleiðis
sautjánda kafla sem segir frá
kirkjuferð móður og sonar á jólum
og sonurinn styður móður sína í
snjónum og hálkunni og gefur henni
fagra minningu. Svo eru það
draumar næturinnar sem eru betri
en dagurinn vegna þess að þeir
færa syrgjendum glaðlegar minn-
ingar um hinn látna, samanber
áttunda kafla.
Sumt í Bókinni utan vegar geldur
þess að vera endurtekið um of og
einnig skortir markvissara orðalag
á stöku stað. Kaflamir eru mjög
misjafnir, sumir þeirra veigaminni
en aðrir. Lesandinn fínnur að það
er skáld sem á margt ólært sem
hér tjáir reynslu sína og tilfinning-
ar. Én það hve þessi litla bók er
heil og sönn lyftir henni yfír torfær-
ur og gerir hana eftirminnilega
þrátt fyrir allt.
SIMAR 21150-21370
Til sýnis og sölu auk annarra eigna:
S01USTJ LARUS Þ VALDIMARS
L0GM J0H Þ0RÐARS0N HDL
Skammt frá Landakoti — laus strax
Kingsley, Kinski og Kvennabúrið
5 herb. glæsileg íb., um 140 fm. Nýtt eldh., nýtt bað, nýtt sérþvottah.
Sérhiti. Suðursv. 20 fm. Öll sameign eins og ný. Ib. er skuldlaus í 15
ára steinhúsi á stórri lóö meö sér bdastæði.
Með frábærum greiðslukjörum
Úrvalsibúðir 3ja og 4ra herb. í smíðum við Jöklafold í Grafarvogi. Full-
búnar u. trév. í júlf næsta ár. Öll sameign frágengin. Byggjandi Húni sf.
Rúmgóð íbúð við Laugateig
2ja herb. í kj. 61,8 fm nettó. Sérinng. Sérhiti. Glæsileg lóð. Ákv. sala.
Verð aðeins kr. 1850 þús. gegn góðri útborgun.
Stórt og glæsilegt raðhús
í smíðum á útsýnisstað i fremstu röð við Funafold. Tvöf. bílsk. Allur
frágangur fylgir utanhúss. Byggjandi Húni sf. Húsið er áætlaö íbhæft
í ágúst-sept. næsta ár.
Nokkrar ódýrar íbúðir
sem gætu hentað námsfólki og öðrum frumbýlingum m.a. í: Hlíðum,
Vesturbæ, Telgum og igamla Austurbænum. Vinsaml. leitið nánari uppl.
Heimar — Vogar — nágrenni
Til kaups óskast góð 4ra-5 herb. íb. eða íbhæð með bílsk. eða bílskrétti.
Einbhús eða raðhús með íb. af þessarri stærö æskilegast. Miklar og
góðar greiðslur.
Losun eftir 6-18 mánuði
Góð 3ja-4ra herb. íb. óskast til kaups, helst í Austurborginni. Traustur
kaupandi.
Hagkvæm skipti
3ja herb. íb. með sérinng. óskast til kaups. Ib. i lyftuhúsi kemur til
greina. Má vera í Reykjavík eða Kópavogi. Skipti möguleg af einbhúsi
af meðalstærö. Nánari uppl. trúnaðarmál.
Opið á morgun, laugardag, A I |kJ| ÉJJ Ikl |k|
ki.n.ootiiki. 16.00. Ml m C li PBM
FASTEIGMASAL AH
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150 - 21370
Nastassia Kinski í myndinni Kvennabúrið.
KVIKMYNDIR
Arnaldur Indriðason
Kvennabúrið (Harem). Sýnd í
Regnboganum. Stjömugjöf: ★.
Frönsk. Leikstjóri og handrits-
höfundur: Arthur Joffé. Fram-
leiðandi: Alain Sarde.
Kvikmyndataka: Pasqualino de
Santis. Helstu hlutverk: Nastass-
ia Kinski, Ben Kingsley, Dennis
Goldson og Zohra Segal.
Það er svosem nóg af hæfileik-
aríku kvikmyndaliði í kringum
frönsku myndina Kvennabúrið
(Harem), sem sýnd er í Regnbogan-
um. Ben Kingsley, sem er frábær
leikari og eftirminnilegur úr Gandhi
fer með annað aðalhlutverkið; Nast-
assia Kinski, sem er aldrei betri en
þegar hún vinnur með góðum leik-
stjórum (og hún er svo heppin að
hafa gert mikið af því), eins og
Wim Wenders í Paris-Texas og
Polanski í Tess, leikur á móti hon-
um; kvikmyndatökumaðurinn er
ítalinn Pasqualino de Santis, sem
unnið hefur með mönnum eins og
Scola og Zeffírelli; leikmyndahönn-
uðurinn er Alexandre Trauner, sem
unnið hefur við kvikmyndagerð
síðan 1932 með mönnum eins og
Welles og Huston, Zinnemann og
Billy Wilder. En þetta er fyrsta
rrynd franska leikstjórans Arthur
Joffé, sem skrifar einnig handritið
að henni, og maður fær á tilfinning-
una að þessu ágæta liði hafi verið
sóað, því myndin er innihaldsrýr og
iítt áhugaverð. Joffé hefði þurft að
æfa sig á nokkrum myndum áður
en hann gerði þessa.
Ef hann hefur einhveija frásagn-
arhæfíleika njóta þeir sín ekki í
þessari mynd. Hún byijar í New
York. Við sjáum Diane (Kinski) á
leið í vinnuna, sjáum hana í vinn-
unni (hún vinnur í Kauphöllinni),
sjáum hana fara til spákonu og
sjáum hana kveðja einhveija vini
sína sem voru að gifta sig. Svo
sjáum við að henni er rænt á leið
út til Frelsisstyttunnar og okkur
gæti ekki staðið meira á sama. Við
vitum ekkert um hana, hver hún
er, hvemig hún er eða hvaðan hún
kemur. Hún gæti þess vegna hafa
sprottið uppúr hatti töframanns.
Og við eigum lítið eftir að kynnast
henni það sem eftir er myndarinnar.
Allt í einu er klippt þar sem ak-
feitur geldingur, sem kemur seinna
í ljós að dreymir stundum um þriðja
kynið, er að bera hana inn í kvenna-
búr einhversstaðar í Arabalöndun-
um. Diane sýnir lítil viðbrögð.
Seinna fær hún eitt og eitt reiði-
kast og spyr konumar í kvennabúr-
inu hvað sé að gerast en þær em
í jafnmiklu myrkri með það og við.
Svo kemur í ljós að olíuprinsinn
Selim (Kingsley) hefur haft auga-
stað á Diönu lengi og var eiginlega
ekki að ræna henni heldur vildi
hann aðeins spyija hana hvort hún
vildi giftast sér en gat ekki bara