Morgunblaðið - 22.08.1987, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1987
Helgi Hálfdanarson:
Hvað er klukkan?
Ekki veit ég hve oft ég hef
heyrt umsjónarmenn útvarps-
þáttarins um daglegt mál finna
að þeirri hlálegu málbeitingu,
að klukkan sé svo eða svo marg-
ar mínútur í eitthvað; en þau
skipti eru áreiðanlega fleiri en
eitt og fleiri en tvö. Þegar svo
er til orða tekið, þykir að vonum
óljóst, hvort „í“ eigi að merkja
„fyrir" eða „yfir“ einhver tiltekin
stundamörk; enda hefur tíðkazt
að orða slíkt á annan og gleggri
veg: „klukkuna vantar í“ og
„klukkan er gengin í“.
Og viti menn! nú er orðið
býsna langt síðan ég hef heyrt
eða séð, að klukkan sé í. En það
vil ég mega hafa til marks, að
kergja málfræðinganna sé ekki
alltaf til einskis, þó að stundum
virðist svo. Þess má minnast,
að eigi „fellur tré við fyrsta
högg.“
Ur því klukkuna ber á góma,
mætti kannski minnast á þann
sið, sem mjög færðist í aukana
með tilkomu útvarpsins á sínum
tíma, að telja stundir sólar-
hringsins tuttugu og fjórar en
ekki tvisvar tólf, eins og heita
mátti alsiða meðan veröldin var
og hét.
En þó að útvarpið og síðar
sjónvarpið hafí nuddað á þessari
tímatalningu dag eftir dag og
ár eftir ár, hefur þjóðin ekki
meðtekið hana betur en svo, að
reglunni þykir ekki treystandi,
þegar mikið liggur við. Ef eitt-
hvað markvert á að gerast
„klukkan fimmtán", er gjarna
bætt við, eins og innan sviga til
vonar og vara, „klukkan þrjú“.
Þessi tregða mun að einhverju
leyti stafa að mynd klukkuskíf-
unnar, því hún neitar að telja
lengur en i tólf. Við rennum
augum að henni, og af stöðu
vísanna skynjum við á svip-
stundu hvað tímanum líður,
raunar án þess að lesa nokkra
tölu. Gangur klukkuvísanna er
flestum svo hugstæður, að
minnsta kosti enn sem komið
er, að þegar við heyrum sagt
„klukkan þrjú“, sjáum við fyrir
okkur klukkuskífu með vísana í
rétt horn.
Áreksturinn við útvarps-
klukkuna verður harkalegastur
fyrir það, að tuttugu og íjögurra
stunda talningin hefst á mið-
nætti en ekki á hádegi,því það
eru einmitt stundimar frá há-
degi til miðnættis, sem oftast
þarf að nefna, þ.e. frá klukkan
12 til 24. Þess vegna hafa ýms-
ir, sem reynt hafa að nota
svokölluð „tölvuúr", hreinlega
gefízt upp á því og gripið aftur
til gamla góða skífuúrsins, sem
byijar talninguna að nýju á há-
degi; því þrátt fyrir allt vilja
menn vita, hvað einmitt sú
klukka er hveiju sinni, og leiðist
mönnum þá að standa í flóknum
útreikningum til að komast að
hinu sanna í því efni. Svei mér
ef ég held ekki að útvarpið og
sjónvarpið gerðu miklum hluta
þjóðarinnar greiða með því að
segja, að Derrick komi á skjáinn
klukkan níu og Kastljós byiji
klukkan hálfellefu, svo við þurf-
um ekki sí og æ að beita æðri
stærðfræði til að komast að
þessu.
En útvarpið á það til að leggja
líkn með þraut. Því stundum
heyrist sagt, að hitinn hafi verið
svo eða svo hár um rismál, sem
sé klukkan sex að morgni.
Þó eru þeir til, sem þykir far-
ið úr ösku í eld með því að vitna
til eyktatals; ekki sé auðveldara
að átta sig á því. Auk þess hljóti
að mega um það deila, hvenær
teljast skuli rismál, það er að
segja mál að rísa úr rekkju,
ekki víst að öllum þyki við hæfí
að rífa sig upp á rófunni svo
löngu fyrir allar aldir. Og þó að
rismál heiti öðru nafni mið-
morgunn, er ekki auðséð að það
hljóti að vera klukkan sex.
Samt er það einmitt auðséð,
þegar allar eyktir eru hafðar í
huga. Ef sólarhringnum er skipt
í fjóra jafna hluta: dag, kvöld,
nótt og morgun, hljóta skilin að
verða á sex stunda fresti. Teljist
miður dagur vera kl. 12 á há-
degi, hlýtur hann að hefjast kl.
9 f.h., enda heita þá dagmál,
og honum lýkur kl. 3 e.h., sem
kallast nón; þá byijar kvöld og
varir til kl. 9 e.h.; þau stunda-
mörk nefnast náttmál, því þá
hefst nóttin, sem hálfnuð er kl.
12 á miðnætti og er á enda kl.
3 f.h., en þau mörk kallast ótta;
þaðan í frá er svo morgunn til
dagmála, kl. 9 f.h., þegar nýr
dagur hefst. Miðja morgunsins
verður þá kl. 6 f.h. og nefnist
miðmorgunn; en miðja kvölds-
ins, sem hlýtur að vera kl. 6
e.h., kallast miðaftann. Auk
alls þessa heitir miðmund (eða
miðmundi) mitt á milli hádegis
og nóns, þ.e. klukkan hálftvö
e.h.
Eyktatalning er vissulega
rammþjóðleg og bráðskemmti-
legt að bregða henni fyrir sig,
þegar vel gegnir. En þó að ég
sé svona rækalli slyngur í þess-
um útreikningum, er ekki víst
að allir þykist miklu betur komn-
ir að þurfa að leggja stund á svo
háfleyga stjömufræði til þess
að geta komist að því hvað
klukkan er. Svo ef til vill kæmi
gamla gufuklukkan að jafnaði
öllum bezt.
Hluti hópsins sem stendur að
samsýningunni í Gallerí grjóti.
Samsýning í
Gallerí grjóti
SAMSÝNING var opnuð i
Gallerí gijóti föstudaginn 21.
ágúst. Samsýning þessi er hald-
in í tilefni 4 ára starfsafmælis
gallerísins, en það var opnað í
júlí 1983.
Á sýningunni eru skúlptúrar,
málverk og grafík. Þeir sem að
sýningunni standa eru Jónína
Guðnadóttir, Magnús Tómasson,
Ofeigur Bjömsson, Ragnheiður
Jónsdóttir, Steinunn Þórarins-
dóttir, Þorbjörg Höskuldsdóttir og
Om Þorsteinsson.
Sýningin er opin frá kl. 12.00-
18.00 virka daga.
Aiiar pottaplöntur
Nú seljum við atlar pottaplöntur
með 20-50% afslaeth.
Það er enginn svikinn á útsölu
Góto vSur á mjög hagstæðu
verði.
Keramik
pottahlífar
Dæm,: 540^ 270,-
Burknar 245,-
Burknar
Jukkur45sm
| Oisdunnar bjtóutr við
Fíkjutré -^20’ ’ hvítar keramik pottahliiar
.i m/ _ _ — II
©i»
%■ Blómum
■jSL viöaverokl