Morgunblaðið - 22.08.1987, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1987
15
Mynt Maríu Stuart,
Skotadrottningar
_________Mynt_____________
Ragnar Borg
Á fyrstu öldum Skotaríkis voru
Íítil not fyrir mynt. Konungarnir
höfðu með sér myntmeistara á ferð-
um sínum og peningarnir, sem
slegnir voru, og það með frumstæð-
um tækjum, voru einfaldlega of
grófir. Svo fór þó að aukin þörf
varð fyrir mynt. Voru þá settar upp
myntsláttur í helstu bæjunum. Á
dögum Alexanders III. (1249—86),
á gullöld Skotlands, voru a.m.k. 15
myntsláttur Þeim fækkaði þó fljótt.
Mynt Maríu Stuart er aðeins slegin
af tveimur myntsláttum, í Edinborg
og í Stirling, á árunum 1565 til
1567.
María Stuart var dóttir Jakobs
V. Skotakonungs og seinni konu
hans, Maríu af Guise. Hún fæddist
hinn 8. desember 1542 í Linlithgow,
nærri Edinborg. Mai’ía kynntist
aldrei föður sínum, því hann féll í
orrustu 5 dögum eftir að hún fædd-
ist.
Jakob konungur hafði eignast tvo
syni, en þeir dóu báðir í æsku. Því
varð María drottning við fall föður
síns og það í stríðshijáðu landi.
Skoskir aðalsmenn höfðu lengi átt
í illdeilum hver við annan og sífelld-
ar skærur voru á landamærunum
við England. María var krýnd í
kastalanum í Stirling hinn 11. sept-
Silfurryal frá 1567, sleginn að
Hinrik látnum. Seinast voru þess-
ir peningar slegnir 15. og 16.
júlí 1567.
ember 1543. Hinrik VIII. Englands-
konungur vildi sameina þessi tvö
ríki, sem svo lengi höfðu þrætt, og
hvatti því til ráðahags með þeim
Maríu og Játvarði syni sínum. Þessu
hafnaði móðir Maríu og þá boð
Hinriks II. af Frakklandi, að hún
giftist Frans, syni hans.
Giftinguna samþykkti svo skoska
þingið í júlímánuði árið 1548, með
þeim skilmálum þó, að Hinrik II.
verði Skotland, svo sem væri það
hans eigið ríki, en viiti um leið sjálf-
stæði þess. María var svo send til
Frakklands af öryggisástæðum og
ólst upp við frönsku hirðina. Hinn
24. apríl 1558 giftist hún ríkisarf-
anum í Notre Dame-dómkirkjunni
í París.
Frans tók við ríki föður síns að-
eins 15 ára að aldri. Hann var
veikburða og andaðist ári síðar.
Skömmu síðar sneri María heim til
Skotlands, sem enn var undirlagt
af innanlandsdeilum. Var hún illa
undir það búin að stjórna þessu
óvinveitta landi. Móðir hennar hafði
haft með höndum forsjá í fjarveru
hennar, en hún var nýlega látin.
Hafði henni gengið slaklega að
skipta við höfðingjana í landinu.
María Stuart var nú 18 ára, há,
tíguleg og fögur, en hispurslaus og
ástríðufuil að eðlisfari. Hún var
Silfurryal frá 1566 með nöfnum
þeirra Maríu og Hinriks, en
hennar nafn á undan.
blandin stolti og vorkunnsemi er
hún kom til Edinborgar, en þar
bjuggu um þær mundir 40.000 íbú-
ar. Hún settist að í Holyrood-kast-
ala. Móttökur landsmanna voru
kaldar og hún saknaði allsnægt-
anna og þægindanna sem hún hafði
vanist við frönsku hirðina, en ekki
var hægt að veita í landi hennar.
María Stuait hafði tekið kaþólska
trú á Frakklandi og hélt fast við
hana, en varð að láta sér lynda að
mótmælendatrú héldist sem þjóðtrú
í Skotlandi. Skamma stund hafði
María verið í Skotlandi og stýrt ríki
sínu er kólna tók enn vináttan með
henni og Skotum. Þeir undu því illa
að hún hugði frekar á munaðarlíf,
en aivarleg störf.
María hélt því fram, að hún ætti
tilkall til ensku krúnunnar, þar sem
Elísabet I. hefði fæðst utan hjóna-
bands og væri því ekki löglegur
erfingi eftir föður sinn, Hinrik VIII.
(Þessu svöruðu Englendingar til,
að hjúskapur Hinriks VIII. og Onnu
Boleyn væri staðfestur af klerka-
dómi, og því væri Elísabet, dóttir
þeirra, réttborinn erfingi krúnunn-
ar.)
Sá sem næstur átti tilkall til
ensku krúnunnar var Hinrik Stu-
art, Darnley lávarður, en hann var,
eins og María Stuart, barnabarn
Margrétar Tudor. Hann hélt til
Skotlands í febrúarmánuði árið
1565, að ráðurn móður sinnar, sem
vonaðist til að þau María giftust.
Elísabet Englandsdrottning og
skoski aðallinn skelfdust og óttuð-
ust afleiðingar þessa ráðahags.
Darnley lávarður var drambsamur
og drottnunargjarn, svallsamur og
ósiðlátur, hávaxinn og með drengja-
legt andlit. Hann kom vel fyrir og
heillaði hina ungu drottningu svo
mjög, að þau gengu í hjónaband
hinn 28. júlí 1565.
Ekki leið þó á löngu áður en
drottning komst að hinu sanna inn-
ræti eiginmanns síns. Fyrsta
rimman milli þeirra varð í október,
aðeins níu vikum eftir brúðkaupið.
María vildi ráða til sín, sem for-
ingja, James Hepburn, jarl af
Bothwell, en Darnley vildi koma
föður sínum í þetta starf. María
hafði sitt fram. Fleira kom og til.
Söngmaður einn við hirðina, ítalsk-
ur, Riccio að nafni, var kominn í
hina mestu hávegu hjá drottningu.
Landsmenn undu þessu mjög illa
og enn frekar þegar menn upp-
götvuðu að bréf fóru milli Riccio
og páfans, þannig að trúarbrögðum
Skota gat verið hætta búin. Þar
kom, að nokkrir menn gjörðu sam-
særi gegn Riccio, en Darnley var
sjálfur oddviti þeirra. Hinn 9. mars
1566 ruddust nokkrir menn, með
tvo jarla og Darnley í forystu, inn
í einkasali drottningar, drógu Riccio
inn í næsta herbergi og drápu hann
þar, hvað sem drottning sagði.
Varð hún ákaflega reið og hét
hefndum, og efndi þau hótunaryrði
á nokkrum þeirra, er hún lét taka
af lífi. Þótti Darnley illa skiljast við
félaga sína, er hann kom þeim eigi
undan, og þótt Maríu væri illa við
hann áður, varð það nú hálfu verra
eftir morðið á Riccio. Skömmum
tíma þar á eftir, eða hinn 19. júní
1566, varð drottning léttari og ól
sveinbarn. Sá nefndist Jakob og tók
síðar við ríki af Elísbetu I. á Eng-
landi og nefndist þar Jakob I. en
Jakob VI. sem Skotakonungur.
Að Riccio látnum komst Both-
well, sá er fyrr er nefndur, í mikla
kærleika við Maríu drottningu.
Hann var af göfugum ættum í
Skotlandi, djarfur maður og hug-
rakkur, en ójafnaðar maður hinn
mesti og óhlutvandur í flestu. Hin-
rik Darnley flúði til Glasgow á
aðfangadag 1566, að ráðum föður
síns, en María, í fylgd með Both-
well, fór til hans hinn 20. janúar
1567, til að tala hann á að snúa
aftur til Edinborgar. Drottning vildi
losa sig við eiginmann sinn, kon-
unginn, -en þar eð skilnaður kom
ekki til greina, var ekki um annað
að ræða en að drepa hann. Konung-
ur hélt að hann hefði veikst af stóru
bólu, en margir héldu því fram að
veikindin myndu af eitri vera. Þau
komu svo aftur til Edinborgar hinn
30. janúar og dvaldist konungur í
húsi nokkru, skammt utan við borg-
ina, en það húsnæði hafði Bothwell
útvegað. Var drottning þar nokkra
daga hjá honum. Hinn 9. febrúar
hélt hún til hallar sinnar, en þá
sömu nótt varð sprenging í híbýlum
konungs og lét hann þar líf sitt og
þjónn hans. Þar eð María hafði
aðeins farið frá konungi tveimur
stundum áður en sprengingin varð,
María Stuart 17 ára, há, lagleg,
aðlaðandi og blóðheit.
hélt hún því fram, að ætlanin hefði
verið að myrða hana. Almennt var
þó talið að Bothwell bæri ábyrgð á
glæpnum, en sýndarréttarhöld
sýknuðu hann.
Nokkrum dögum síðar barst
Bothwell skjal eitt, og var hann þar
beðinn að giftast Maríu drottningu.
Lék það orð á, að þeir menn sem
skjalið sömdu, hefðu gjört það fyrir
þrábeiðni hans, fögur loforð og jafn-
vel hótanir. Um þetta leyti fór
drottning til Stirling. Þangað kom
Bothwell með 1000 menn, tók
drottningu, hafði hana á brott með
sér og kvongaðist henni. Voru þá
liðnir 3 mánuðir frá vígi Darnleys.
Bothwell, sem hafði gifst annarri
konu 6 mánuðum áður, sagði nú
skilið við hana. Allt þetta bendir til
þess, að drottning hafi eigi látið sér
allt í augum vaxa.
En nú var mælirinn fullur. Hinn
15. júní, mánuði eftir brúðkaupið,
tóku skoskir aðalsmenn til vopna
gegn þeim Maríu og Bothwell. Or-
ustu varð afstýrt, með því skilyrði
að Bothwell hyrfi af landi brott.
Þau sáust aldrei framar, María og
hann. Drottning var nú færð til
Lochleven-kastala og höfð þar í
haldi. Rannsókn, sem nú fór fram
á ýmsum bréfum, er henni voru
eignuð, varð til þess að skoski aðail-
inn gjörðist henni algjörlega frá-
hverfur, og hinn 24. júlí 1567 var
hún neydd til að segja af sér, og
sonur hennar varð konungur, Jakob
VL
í febrúar 1558 fæddist dóttir
hennar og Bothwells. Henni var
komið fyrir á Frakklandi og líkleg-
ast gekk hún í nunnuklaustur. Eftir
að hafa komist burt frá kastalanum,
safnaði María liði, en var lítt
ágengt. Hélt þó til bardaga með lið
sitt, en er 300 af mönnum hennar
voru fallnir, flýðu hinir og hún slapp
naumlega. Hálfum mánuðí síðar,
eða 16. maí 1568, flýði hún yfir til
Englands, á náðir Elísabetar I.
frænku sinnar. Elísabet átti ekki
margra kosta vöi og aliir voru kost-
irnir vondir. María Stuart dvaldi í
fangeisi á Englandi í tæp 19 ár en
var svo hálshöggvin hinn 8. febrúar
1587.
Árið 1565 kom fram mynt með
mynd af þeim Hinrik Darnley og
Maríu Stuart. Á randskriftinni kom
nafn Hinriks á undan nafni Maríu.
Þessari mynt var mjög skjótlega
kippt úr umferð og önnur kom, þar
sem nafn Maríu kom á undan.
Mynt Maríu Stuart kallast „ryal“
og gilti 30 skildinga. Til eru „ryal“-
peningar frá árunum 1566 og 1567.
Allir eru þessir peningar býsna
sjaklgæfir.
Á myntsafni Þjóðminjasafnsins
og Seðlabankans eru örfáir breskir
peningar, en aftur á móti þekkir
safnvörðurinn þar, Anton Holt,
breska mynt allra manna best hér
á Islandi. Myntsafnið er opið á
sunnudögum milli klukkan 2 og 4
og er við Einholt 4.
Notaðir bílará sérstöku sumarverði!!
verð áður verö nú
1. Mazda 626 LX Sedan 2. OL árg. 83 350,000' 310.000
2. Mazda 323 5 dyra 1.3 L árg. 83 2ZOÆO0- 250.000
3. Nissan Sunny Sedan árg. 82 230.000' 198.000
4. Daihatsu Charade Runabout árg. 83 230.000 210.000
5. Volvo 144 árg. 73 85.000 55.000
6. Nissan Cherry 3 dyra árg. 81 140,000' 100.000
7. Simca Horizon 5 dyra árg. 79 100.000 50.000
8. Ford Fairmont árg. 78 100.000' 65.000
9. Lada Samara árg. 86 240.000 220.000
10. Chevrolet Impala 4 dyra árg. 78 300.000 205.000
11. Daihatsu Charade 5 dyra árg. 79 110.000' 75.000
12. Ford Escort XR3i árg. 83 470.000- 430.000
Góð greiðslukjör!
Opið
laugardaga frá kl. 1-
BILABORG HF.
FOSSHÁLSI 1. S. 68 12 99