Morgunblaðið - 20.09.1987, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. SEPTEMBER 1987

Við leikstjórn Two Men and a Wardrobe, ásamt Andrzej Kostenko og Andrez Kijowski.
UPP RÍS
POLANSKI
Catharine Deneuve sem Carole í Repulsion.
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
„Svo langt sem ég man hefur
línan milli ímyndunar og raun-
veruleika verið vonleysislega
óskýr. Það hefur tekið mig mest-
alla ævina að skilja að þetta er
undirstöðuþáttur tilvistar
minnar. Af þessum sökum hef
ég fengið meira en minn skammt
af sorgum, deilum, áföllum og
vonbrigðum. En jafnframt hafa
opnast mér ýmsar dyr sem ann-
ars hefðu að eilífu verið lokaðar.
Listir og skáldskapur, heimur
ímyndunaraflsins var mér jafnan
meiri raunveruleiki, sem dreng-
ur í Póllandi kommúnismans, en
þröng mörk umhverfisins. í æsku
gerði ég mér grein fyrir að ég
var öðru vísi en þeir sem ég
umgekkst; ég byggði mina eigin,
aðskilda þykjustu veröld.
Ég gat ekki fylgst með hjól-
reiðakeppni í Krakow án þess
að sjá sjálfan mig sem sigurveg-
ara framtíðarinnar. Ég gat ekki
horft á kvikmynd án þess að
ímynda mér mig aðalstjömu
hennar, eða það sem betra var,
leikstjórann bak við myndavél-
ina. I hvert skipti sem ég leit
háreist leikhús var ég ekki í
minnsta vafa um að fyrr en síðar
yrði það ég sem yrði miðpunktur
sviðsins í Varsjá — Moskvu —
jafnvel — hversvegna ekki? i
París, þeirri fjarlægu og róm-
antisku höfuðborg menningar-
innar. Einhvern tíma eiga öll
böm slíka drauma en gefast upp
því fátt viU verða um fullnægj-
una. En ég hafði baraalega,
einfalda vissu þess að þetta væri
ekki aðeins mögulegt, heldur
óumflýjanlegt — fyrirfram
ákveðið — eins og sú drungalega
tUvera sem með réttu hefur ver-
ið mitt hlutskipti."
(Upphaf sjálfsævisögu Romans
Polanski, Roman by Polanski.
Heineman, London 1984.)
Eitthvað á þessa lund eru æsku-
draumar okkar allra, hvar og hver
svo sem við erum. Misstórir að vísu.
En fæstir hafa þá andagift og út-
hald sem til þarf að láta þá rætast,
og naumt skammtað rýmið á toppn-
um. En Polanski lét ekki draumana
nægja; hann er einn þeirra sem
hefur snilligáfuna til að gera þá að
veruleika og hreiðra um sig á toppn-
um, þegar vel lætur. En hann veit
líka af hinum neikvæðu hliðum þess
að þekkja ekki bein skil á mörkum
draums og veruleika og hefur feng-
ið að kenna óþyrmilega á því.
Roman Polanski, ein sprelllifandi
goðsögn kvikmyndaheimsins, hefur
náð hærra en flestir starfsbræðra
hans og á hinn bóginn mátt þola
meira andstreymi og upplifa skelfi-
legri hörmungar í einkalífínu en
maður ætlaði að leggjandi væri á
nokkum mann.
En þessi unglingslegi snillingur
og lífskúnstner hefur alltaf staðið
upp aftur, (þó hann kæmi ekki
ætíð niður á hendumar) og haldið
áfram að skapa listaverk — og
líflegt ummtal. Og nú er hann vænt-
anlegur, aufúsugestur Kvikmynda-
hátíðar.
Polanski fæddist í París árið sem
Hitler komst til valda, og átti þar
heima þijú fyrstu árin. Þá fluttist
ijölskyldan til ættlands síns, Pól-
lands, og settist að í Krakow.
Margar hans fyrstu minninga eru
tengdar sumrinu heita og fagra,
1939, logninu á undan storminum
sem hreif foreldra hans, sem bæði
voru af gyðingaættum, í útrýming-
arbúðir nasista og skilaði móðurinni
aldrei. Æskuárin vom skelfíleg.
Drengurinn var á eilífum flótta,
vítt um Pólland, oft hársbreidd á
undan þeim mannhundum sem
leiddu kynstofn hans til slátrunar.
En með góðra manna hjálp tókst
honum að þrauka af og leiðir feðg-
anna lágu saman á ný að stríðinu
loknu.
Ekki er að efa að þessi vítis-
reynsla drengsins hefur aukið með
honum áhuga á kvikmyndagerð og
kvikmyndum, þessu vinsæla flótta-
meðali sem stytti honum svo
margar hörmungarstundir á
stríðsámnum. Fyrstu bein kynni
hans af kvikmyndagerð var leikur
í The Son Of Regiment, 1950, og
ekki leið á löngu uns hann fékk
hlutverk í hinni nafntoguðu mynd
Wajda, Generation.
Arið 1954 rættist stóri draumur-
inn, Polanski fékk inngöngu í hinn
virta kvikmjmdaskóla í Lodz.
Árangurinn lét ekki á sér standa,
1958 vann stuttmynd hans til verð-
launa á heimssýningunni í Bmssel,
Roman Polanski var búinn að kveða
sér hljóðs.
Að námi loknu, 1959, var haldið
til Parísar, þar sem fyrstu konu
hans, Barböm, beið hlutverk í
franskri mynd. Það hjónabar.d
reyndist endasleppt, og Polanski,
sem nú hafði vegabréfsáritun sem
gerði honum kleift að ferðast að
vild, sneri aftur til Póllands. Þar
gerði hann sína síðustu stuttmynd,
Mammals, sem vann víða til verð-
launa. í kjölfar hennar kom svo The
Knife In The Water, myndin sem
hóf hann til vegs og virðingar utan
Póllands sem innan. Myndin mark-
aði tímamót á ferli Polanskis, nú
vom honum allir vegir færir. Það
er því vel við hæfí að stilla henni
upp í tengslum við heimsókn hans
á kvikmyndahátíðina.
Aftur er haldið til Parísar.
Pontecorvo búinn að rústa hjóna-
bandinu, Polanski kominn í kynni
við handritshöfundinn Gerald
Brach, sem átti eftir að verða alda-
vinur hans og samstarfsmaður og
saman skrifuðu þeir handritið að
Repulsion, fyrstu mynd Polanskis á
Vesturlöndum. Hún hlaut afbragðs-
dóma sem og Cul-de-Sac, sem
fylgdi í kjölfarið. Næst á dagskrá
var hin makalausa Dance of the
Vampires, skophrollvekja sem
mönnum þótti mismikið til koma.
En nú beið Hollywood í vestri
og 1968 sló Polanski svo sannarlega
í gegn með Rosemary’s Baby, sem
hvorttveggja hlaut afbragðsdóma
og metaðsókn. En þegar lífíð brosti
svo sannarlega við Polanski og hinni
fögru, þunguðu konu hans, Sharon
Tate, hlaut hann enn eitt reiðarslag-
ið. Hópur geðsturlaðra eituræta,
sem kenndu sig við höfuðpaurinn,
Manson, réðust inní íbúð Polanskis
í Hollywood, að honum fjarverandi
myrtu konu hans, þá komna átta
mánuði á leið, og gesti hennar, á