Morgunblaðið - 08.11.1987, Qupperneq 10

10 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1987
HVANNDALUR
EIN EINANGRAÐASTA BYGGÐ LANDSINS
FYRRÁÖLDUM
LÁGLENDI Hvanndals er
um þrír f erkílómetrar að
flatarmáli. Lítll á rennur
f ram úr dalnum og skipt-
ir undirlendinu í tvennt.
Meö sjávarbökkum eru
valllendísgrundir en þar
fyrir ofan mjótt mýrar-
sund upp að ásabelti
sem girðir dalinn þveran
og er það sýnilega gaml-
ar jökulöldur. Dalurinn
er allgrösugur og eru þar
mýrarsund, valllendis-
brekkur og blómgresis-
lautir en aðalbláberja-
lyng og bláberjalyng um
neðanverðar hlíðar.
Ferðafólk flkrar sig niður í Stekkjarvík.
in er ófær. Allar þessar leiðir eru
erfiöar og glæfralegar yfirferðar
og yfir veturinn eru þær illfærar
eða alveg ófærar.
Ekkert var er fyrir mynni Hvann-
dala né nokkurt skjól fyrir opnu
hafi. Meðfram öllum sjónum eru
háir klettar svo að sjávargatan
þar er næsta torgeng og sjaldan
brimlaust með öllu. Frá sjó er því
ekki hægt að komast á Hvann-
dali nema vindur sé suðlægur
eða alveg logn. Á þessum slóð-
um eru norðan- og norðaustanátt
ríkjandi vindáttir og því er sjóleið-
in til Hvanndala yfirleitt ófær.
Helsti lendingarstaðurinn heitir
Stekkjarvík en þó má einnig lenda
í Pálsvík, Landsendavík, Bæjarvík
og Þórhildarvogum. Á þessum
stöðum hefur verið komið fyrir
keðjum neðan úr fjöru upp á
bakkann og án þeirra er mjög
erfitt að komast upp, sérstaklega
í hálku. Uppi á bakkanum, vestan
við á, var reist skipbrotsmanna-
skýli áriö 1948 en sem betur fer
hefur ekki þurft að nota skýlið
ennþá.
Myndin var tekin á Hvanndölum í vor þegar hjörð ións bónda
6 Syðri-Á var rúin.
Bæjarrústir má sjá
beggja vegna Hvann-
dalaár en sagt er að
flytja hafi orðið bæinn
vestur fyrir á því að á
akrinum fyrir austan hana gat
fólk ekki dáið. Alla tíð síðan heit-
ir undirlendið fyrir austan á
Ódáinsakur.
Helstu hlunnindi Hvarindala-
bænda hafa verið sauðfjárbeit og
heyskapur. Einnig eggjataka sem
var mikil búbót og reki. í Jarðar-
bók Árna og Páls er þess getið
að selveiöi hafi verið mikil á
Hvanndölum.
Bændur entust ekki
lengi á Hvanndölum
Vitað er að á Hvanndölum var
búið á 17. öld og fram undir
1680. Líklegt er að þar hafi einn-
ig veriö búið á árunum 1730 -
1750 en eftir 1750 eru þeir í eyði
til 1808. Þá hefst byggð á
Hvanndölum á ný og helst fram
eftir öldinni þó fæstir bændur
hafi enst þar lengi og mörg ár inn
á milli hafi enginn búið þar.
Síöasti bóndinn á Hvanndölum
hét Siguröur Sveinsson og keypti
hann kotið 1894. Árið 1896 seldi
hann það Hvanneyrarhreppi fyrir
200 krónur. Hvanneyrarhreppur
seldi svo Jóni Guðmundssyni
bónda á Syöri-Á í Ólafsfirði jörö-
ina fyrir sama verð árið 1909 og
í dag eru Hvanndalir í eigu niðja
hans.
í heyskap
á Hvanndölum
Þó Hvanndalir færu í eyði þá
nýttu bændur á Syðri-Á sér jörð-
ina áfram. Þar var heyjað á hverju
sumri, síðast upp úr 1940, og
að auki farnar árlegar eggjatöku-
ferðrr.
Guðrún Þorvaldsdóttir á Hofi í
Ótafsfirði hefur sjálf tekið þátt í
heyskap á Hvanndölum. Guðrún
fæddist árið 1897 í Óiafsfirði en
á árunum 1910 - 1914 var faðir
hennar bóndi í Héðinsfirði. Guð-
rún var á fermingaraldri þegar
hún heyjaði á Hvanndölum fyrir
föður sinn sem leigði réttinn til
að heyja þar af Jóni Guðmunds-
soni á Syðri-Á. Guðrún segir að
vanalega hafi verið farið gangandi
til Hvanndala um Hvanndala-
skriður sem þá voru sæmilega
greiðfærar. „Við vorum þrjú sem
fórum til Hvanndala til aö heyja.
Ég man að Jón bróðir minn var
annar hinna tveggja, og hann
hafði band á mér þegar við fórum
Hvanndalaskriðurnar til að bjarga
mér ef ég hrasaöi," segir Guðrún.
Þegar Guðrún var í heyskap á
Hvanndölum var þar enn uppi-
standandi kofi frá þeim tíma er
Sigurður Sveinsson bjó þar og í
þessum kofa bjuggu þau. Hey-
skapur á Hvanndölum tók vik-
utíma og að honum loknum var
heyið látið síga eða því hent nið-
ur í fjöru. Þar var því skipaö upp
í litla báta sem fluttu það í stærri
bát sem venjulega lá skammt fyr-
ir utan fjöruna. Af lýsingu
Guðrúnar sést glögglega að
Hvanndalahey f.efur þótt afar
kjarngott. Að auki vantaöi slægju-
land í Héðinsfirði og því lagði fólk
á sig erfiðar og hættulegar ferðir
til Hvanndala og dvöl í einangrun
og nokkurri óvissu um hvenær
komist yrði tilbaka.
Veöursæld og land-
gæði en geysileg
einangrun
Jón Árnason bóndi á Syðri-Á
er sonarsonur Jóns Guðmunds-
sonar sem keypti Hvanndali árið
1909. Jón segir að á Hvanndölum
séu einstök landgæði. „Þar er
mikil veðursæld jafnvel í hafáttum
því hvassviðrið skellur í bökkun-
um og skrúfast upp með þeim
þannig að ekki verður vart við
neitt uppi," segir hann. Að sögn
Jóns er snjólétt á Hvanndölum
en gífurleg einangrun. „Það geta
liðiö vikur og mánuðir milli þess
að fært sé þangaö," segir Jón.
Þær leiðir á landi sem eru
mannfærar til Hvanndala eru
þrjár. Frá Ólafsfirði er hægt að
fara um Fossdal sem er austan
Hvanndalabjargs, yfir bjargið í
Sýrdal og þaðan niður í Hvann-
dal. Frá Héöinsfirði má komast
úr V?kurdal yfir Víkurbyrðu- í
Hvanndal og einnig um Hvann-
dalaskriður. Leiðin um Hvann-
dalaskriður var fær vegna þess
að sauðfé sem þar fór tróð
gönguslóða um skriðurnar. í dag
fer ekkert sauðfé þar um svo leiö-
Sauðkindur sækja
áHvanndali
Þó mönnum þyki ekki fýsilegt
að búa á Hvanndölum gegnir
öðru máli um sauðkindur. Þær
eru sólgnar í hið góða gras sem
þar vex og veðursældina sem
ríkir. Því er oft nauðsynlegt að
smala á Hvanndölum og flytja
sauðfé til Ólafsfjarðar sjóleiðina.
Eftir að Hvanndalir fóru í eyði
leyfðu bændur á Syðri-Á Ólafs-
firðingum að fa.a þangað með
lambfé á vorin og þótti mörgum
eftirsóknarvert að fara með fé
sitt á Hvanndali á hörðu vori.
í fyrrasumar gekk ein ær Jóns
bónda á Syðri-A á Hvanndölum
með tvo hrúta. „Við ætluðum að
ná henni í fyrrahaust en það var
aldrei hægt að komast þangað
vegna kvikíj fyrr en um áramótin.
Þá var bakkinn orðinn svo svell-
aður að hættulegt hefði orðið að
ná henni niður," segir Jón. Að
hans sögn gekk kindin af á
Hvanndölum um veturinn og um
vorið er farið var að huga að
henni kom í Ijós að við höfðu
bæst hrútur og gimbur. „Segja
má að þetta séu hin einu sönnu
fjallalömb," segir Jón og bætir
því við að fé sem gengið hafi á
Hvanndölum beri af öðru fé.
„Þessi hjörð mín var vel fram
gengin ekki síöur en það fé sem
var heima í vetur."
Veiöibjölluvarpið
nýtt
Árni Jónsson var bóndi á
Syðri-Á á undan Jóni syni sínum.
í tíð Árna var veiðibjölluvarpiö á
Hvanndölum nýtt. Á vorin var far-
ið þangaö með mikinn mannskap
og leitað að eggjum um alla
Hvanndali. „Það voru hátíöis-
dagar þegar farið var í eggjatúr
á Hvanndali," segir Jón, „Við
komum oft með 500 - 600 egg
heim eftir 12 klukkustunda leið-
angur." Veiðibjölluvarpið lagðist
af fyrir nokkrum árum og margir
telja að þaö hafi gerst vegna
ágangs minnks og tófu á Hvann-
dölum.
Guðrún Þorvaldsdóttir (t.v.) og systlr hennar Slgríður.