Morgunblaðið - 08.11.1987, Blaðsíða 40

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1987
40 B
Á myndinni má sjá böm, baraa- og tengdaböm Egils ásamt Gnnnari Markússyni, Gísla Signrbjörassyni
og frú.
Minnisvarði um Egil Thorarensen afhjúpaður:
„Hann breytti verstöðinni
Þorlákshöfn í nútíma bæ“
ÞorlÁkshöfn.
MINNISVARÐI um athafna-
manninn Egil Thorarensen var
afhjúpaður í Þorlákshöfn sunnu-
daginn 1. nóvember síðastliðinn.
Benedikt, sonur Egils, afhjúpaði
minnisvarðann. Listaverkið, sem
er úr grágrýtissteini, er unnið í
Steinsmiðju Sigurðar Helgason-
ar í Kópavogi, en hannað af
Gunnsteini Gíslasyni, arkitekt.
Lengi verið rætt um
að reisa minnis varða
Oft hafði verið rætt um að reisa
Agli minnisvarða, en það var ekki
fyrr en í maí 1985, að skriður komst
á málin, en þá gaf athafnamaðurinn
Gísli Sigurbjömsson fé til verksins.
Hreppsnefnd Olfushrepps og
stjóm Egilsbúðar ákváðu að stofna
sjóð til þessa verks: en eftirtaldir
aðiiar auk Gísla hafa lagt fé í verk-
ið, Kaupfélag Ámesinga, Meitillinn
hf. og Ólfushreppur.
Gunnar Markússon forstöðumað-
ur Egilsbúðar flutti ræðu þegar
minnisvarðinn var afhjúpaður,
minntist Egils, og afhenti Ólfus-
hrepp listaverkið til eignar og
varðveislu. '
Einar Sigurðsson oddviti veitti
listaverkinu viðtöku fyrir hönd Ölf-
ushrepps, og þakkaði hann öllum
sem lagt höfðu fé og vinnu í verk-
ið. Lúðrasveit Þorlákshafnar lék í
upphafi og við endi á athöfninni.
Gunnar Markússon hefur veitt
leyfí til að hluti úr ræðu hans verði
birtur og fer hann hér á eftir.
Horft yfir héraö-
ið af Kambabrún
„Egill Thorarensen var fæddur
að Kirkjubæ á Rangárvöllum 7.
janúar 1897. Sonur hjónanna þar,
Gríms, sonar Skúla Thorarensen,
læknis að Móeiðarhvoli og Jónínu
Egilsdóttur frá Múla í Biskupstung-
um.
Sextán ára að aldri hélt hann til
verslunamáms í Danmörku. Arið
1918 settist hann að á Selfossi og
keypti þar verslun Daníels Daníels-
sonar og rak hana af miklum
dugnaði til 1930. Hinn 1. nóvember
það sama ár var haldinn á Selfossi
stofnfundur Kaupfélags Ámesinga.
Á þeim fundi var samþykkt að
kaupa verslun og fasteignir Egils í
Sigtúnum, og var hann jafnframt
ráðinn kaupfélagsstjóri hins nýja
félags, og því starfí gegndi hann
til dauðadags 15. janúar 1961.
Það var blíðviðrisdag einn árið
1928. Egill Thorarensen, kaup-
maður á Selfossi, var á heimleið
úr Reykjavík, þar sem honum var
boðin staða með glæstri framtíð.
Gæðingurinn sem hann sat var
ekki síður kunnugur leiðinni en
húsbondi hans svo að nægur tími
var til að hugsa um þetta gylliboð.
Vega það og meta. Hvað verður
hreppt og hveiju sleppt með því að
taka því?
Á Kambabrún var áð, horft yfír
héraðið og draumamir látnir bæta
nýjum hlutum inn í myndina, sem
við blasti.
í huganum virkjaði hann hitann
í Hveragerði, byggði borg á kross-
götum við Ölfusárbrúna og reisti
fiski- og farmskipahöfn í Þorláks-
höfn. Þama á Kambabrún var
stefnan tekin og ákveðið að gera
drauminn að vemleika.
„ Vatt sér inn
í verbúðina“
Á vertíðinni 1933 réri aðeins einn
bátur héðan frá Þorlákshöfn og var
það opin trilla.
„Það var síðla vetrar, snemma
morguns, áður en farið var á sjó,
að inn í verbúðina vatt sér maður
einn gustmikill og mikilúðlegur og
af honum stimdi kraftur og orka.
Hér var þá kominn forstjóri hins
unga kaupfélags, sem nýbúið var
að stofna í héraðinu. Maður þessi
tók sér sæti á rúmi formannsins
og tók sér hressilega í nefíð.
Síðan tóku þeir tal saman og ég
fór að leggja við eymn. Egill sagð-
ist vera kominn í þeim erindagerð-
um að skoða Þorlákshöfn, því hann
hefði hugsað sér að láta kaupfélag-
ið kaupa jörðina." Þannig skrifaði
Ólafur Þorláksson á Hrauni, og
hann hefur haft rúmlega hálfa öld
til að horfa á ævintýrið gerast.
Og Egill gerði meira en tala um
draumsýnir. _ Á fundi sem stjóm
Kaupfélags Ámesinga hélt 11. apríl
1934 var samþykkt í einu hljóði að
festa kaup á jörðinni Þorlákshöfn
með þeim mannvirlqum sem þar
vom. Þorlákshöfn var keypt til þess
að skapa þar sem mesta önn og
eril hins daglega lífs. En til þess
vantaði svo til allt.
Utgerð verður ekki stunduð án
skipa og fólks, en hvomgt var til á
staðnum. Því vom keyptar trillur
og mannskapur ráðinn á þær og til
þess að verka afiann.
Trilluútgerð hélst fram að
stríðsbyijun þegar herinn bauð
mönnum meira fé fyrir minna erfíði
en trilluútgerðin við nær hafnlausa
Gunnar Markússon minntist Egils og afhenti Ölfushreppi minnis-
varðann tíl eignar og varðveislu fyrir hönd Egilsbúðar.
Morgunblaðið/Jón H. Sigurmundsson
Minnisvarðinn um Egil er unninn úr grágrýti og stendur við norðan-
verða Egilsbraut en sú gata ber einmitt nafn Egils.
ströndina hér.
En áfram var haldið. Hinn 25.
janúar 1941 var stofnað hlutafélag-
ið „Skálafell" og svo notuð séu orð
Lögbirtingablaðsins þá var „heimili
þess og vamarþing í Þorlákshöfn
og tilgangurinn að reka þar bátaút-
gerð og aðra þar að lútandi at-
vinnu."
Stofnendur félagsins vom 19, en
það kemur hins vegar ekki fram i
Lögbirtingablaðinu að Egill Thorar-
ensen lagði pesónulega fram
áttunda hlutann af hlutafénu.
Félagið keypti og gerði út í þess-
ari vertíð tvo báta, „Geitafell", sem
samkvæmt mælingabréfí var 7,99
tonn nettó og „Lambafell" 5,69
tonn. Félag þetta starfaði aðeins í
eitt ár og á aðalfundi 10. septem-
ber 1942 var samþykkt að slíta því
og selja bátana.
Meitillinn stofnaður
Á fundi á Selfossi hinn 10. júní
1949 var samþykkt að stofna út-
gerðarfélagið Meitilinn með heimili
og vamarþing í Þorlákshöfn. Hluta-
fé þess félags skyldi vera 750.000
krónur. Kaupfélagsstjóri KÁ mætti
á fundinn með heimild stjómarinnar
til þess að skrifa félagið fyrir
100.000 króna hlut.
Egill var kjörinn stjómarformað-
ur hins nýja félags sem strax tók
til starfa og aðeins þrem mánuðum
eftir stofnfundinn eða í september
um haustið var fyrsta fleyta þess,
22 tonna bátur sem Brynjólfur hét,
lögst við festar hér úti á legunni
og síðan hefur höfnin hér ekki ver-
ið bátlaus.
Meitillinn hóf svo útgerð á vetr-
arvertíðinni 1950 með 5 báta sem
samtals voru 104 tonn. Á síðustu
vetrarvertíð voru gerð héðan út 42
skip sem samtals voru 4.839 tonn.
Arið 1934 gekkst Egill Torarens-
en fyrir því að KÁ keypti jörðina
hér svo hægt væri að hrinda hafnar-
framkvæmdum af stað. Hann var
í hafnamefnd eftir að sýslumar
keyptu jörðina árið 1946. Það má
því með sanni segja að hönd hans
hafi haldið um stjómvölinn fyrsta
aldarfjórðunginn sem unnið -var að
nútímahafnargerð við höfnina hér
eða allt til þess að hann þraut
mátt hinn 15. janúar 1961."
- JHS
Selfoss:
Selfossi.
ÞAÐ VAR dekrað við viðskipta-
vini Iðnaðarbankans á Selfossi
á miðvikudaginn var, 4. nóvem-
ber, þegar bankinn átti 10 ára
starfsafmæli. Alls komu 600
manns í bankann á afmælis-
daginn.
Allir fengu blóm í barminn og
síðan var boðið upp á góðgerðir.
Bankanum bárust ótal heillaóskir
frá fyrirtækjum og einstaklingum.
Þegar bankinn var opnaður fyrir
tíu árum var Landsbankinn eini
bankinn á Selfossi auk innláns-
deildar kaupfélagsins, en nú eru
§órir bankar starfandi í bænum.
Hjá Iðnaðarbankanum störfuðu
4 starfsmenn þegar útibúið var
opnað, en nú eru þar 11 starfs-
Blómi nælt á viðskiptavin.
Starfsfólk Iðnaðarbankans á Sel-
fossi. Stefán Garðarsson útibús-
stjóri er sitjandi fyrir miðju.
menn. Útibússtjóri er Stefán
Garðarsson. T,
Sig. Jóns.
__________________________________
Morgunblaðið/Sigurður Jónsson
Tíu ára starfsafmæli
Iðnaðarbankans
Góðgerðum voru gerð góð skil.