Morgunblaðið - 23.12.1987, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. DESEMBER 1987
Lönd fjarskans
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Astrid Lindgren: SÖGUR OG
ÆVINTÝRI. Vilborg Dagbjarts-
dóttir, Þorleifur Hauksson, Silja
Aðalsteinsdóttir, Sigrún Arna-
dóttir, Skeggi Asbjarnarson og
Heimir Pálsson þýddu. Myndir
eftir Björn Berg, Ilon Wikland
og Evu Laurell. Mál og menning
1987.
í Sögum og ævintýrum Astrid
/ Lindgren sem er viðamikil bók, 630
bls., gefst kostur á að sökkva sér
í lestur verka þessarar skáldkonu
sem væri fyrir löngu búin að fá
Nóbelsverðlaun væri hún ekki
sænsk.
Úr sumum sögum Astrid Lind-
gren eru einungis birtir kaflar í
fyrmefndri bókj aðrar standa í heild
á blöðunum. Eg skal viðurkenna
að ég hef ekki verið ötull lesandi
Astrid Lindgren, en fylgst með því
hvemig böm gleyptu hana í sig og
lásu aftur og aftur. Þetta gilti vissu-
lega um Línu langsokk, en líka og
ekki síst Elsku Míó minn og Bróður
minn Ljónshjarta.
Okkur hættir til að leggja fyrst
og fremst siðferðilegt mat á
bamabækur sem er skiljanlegt en
rangt. Bamabækur á að meta sem
sjálfstæð listaverk sem lifa sínu
eigin lífi líkt og aðrar bækur. Séu
bækur Astrid Lindgren lesnar með
þetta í huga skynjum við það sem
greinir þær frá svo mörgum öðmm
bamabókum: frásagnargleðina og
dulina sem er af toga skáldskapar-
ins. Það em vissulega til bækur
eftir Astrid Lindgren sem em bara
„skemmtilegar" og „fyndnar", sam-
anber Línu langsokk og Emil í
Kattholti. En þegar á líður er meiri
alvara á ferðum án þess að frásagn-
argleðin glatist. Hátindur skapandi
sagna fyrir böm (og fullorðna) er
Bróðir minn Ljónshjarta, en Elsku
Míó minn og Ronja ræningjadóttir
em á líkum nótum. í Bróðir minn
Ljónshjarta gerist hið ótrúlega.
Sagan er hlaðin dul, í senn róman-
tísk og raunsæ, en kemur því til
leiðar að ógnvaldurinn dauði virðist
í miklum fjarska og ekki er einu
sinni ástæða til að óttast hann.
Koma hans getur jafnvel verið fagn-
aðarefni. Hann sundrar ekki alltaf
heldur sameinar. Það að deyja get-
ur verið hið sama og að sjá ljósið
eins og Snúður litli gerir.
í sögum eins og Leynilögreglu-
maðurinn Karl Blómkvist kemur
Astrid Lindgren til móts við þær
kröfur um „spennandi" efni sem svo
háværar em, en hún gerir það með
sínum hætti. Sama má vissulega
segja um fleiri bækur hennar. Það
Iðnaðarmenn
segja frá
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
IÐNAÐARMENN. I. 227 bls. Iðn-
skólaútgáfan — Iðnú. Reykjavík,
1987.
Iðnskólaútgáfan hefúr hafíð út-
gáfu rits með þáttum af iðnaðar-
mönnum þar sem þeir segja undan
og ofan af lífshlaupi sínu, en þó
fyrst og fremst frá starfí sínu sem
fagmenn. Sex em þættimir í bók
þessari, og af jafnmörgum mönn-
um. Jóhanna Sveinsdóttir hefur
haft umsjón með verkinu en fleiri
hafa unnið að ritun þáttanna. Hver
þáttur markast í stórum dráttum
af ramma þeim sem höfundar hafa
sett sér en ber líka svipmót síns
sögumanns. Þannig fylgir ritið einni
og sömu heildarllnu en gefur þó
svigrúm til frávika. Fyrst er í stuttu
máli sagt frá uppmna sögumanns,
síðan tekur hann sjálfur við og rek-
ur það helsta sem á dagana hefur
drifíð.
Fyrstur er Bjami Einarsson
skipasmíðameistari. Hann ólst upp
I Skuggahverfínu í Reykjavík og
hefur einn um sjötugt. Það varð
því hlutskipti hans, eins og jafn-
aldra hans í þessari bók, að ákvarða
framtíð sína og koma undir sig fót-
unum í kreppunni miklu en • »þá
mátti heita að flestar iðngreinar
væm lokaðar nemendum«. Að kom-
ast í iðnnám mátti þá teljast til
heppni. Bjami hefur ærinn metnað
fyrir hönd sinnar stéttar og vill að
Islendingar smíði skip sín sjáifír.
Björgvin Frederiksen mun vera
kunnastur úr stjómmálunum en er
kynntur hér sem vélsmíðameistari.
»Aðeins 23 ára hóf hann sjálfstæð-
an atvinnurekstur,« segir í inn-
gangi. Björgvin er ekki síður en
Bjama annt um íslenskan iðnað.
Hann segir að hér sé rekin röng
iðnaðarpólitík, »stjómvöld hafa
löngum verið ÓBpör á yfírlýsingar
um að efla íslenskan iðnað og skapa
honum eðlileg vaxtarskilyrði. Raun-
in er því miður oft allt önnur og
engu lfkara en stjómvöld vilji
beinlínis kaffæra þá iðnaðarstarf-
semi sem hér er fyrir í Iandinu«.
Sem unglingur vann Björgvin fyrir
sér »í bakariinu hjá heiðursmannin-
um Gísla Ólafssyni*. Þá vom
sendisveinar í öllum búðum og
bakaríum, »ef fólk kom í heimsókn
tíðkaðist að hringja í bakaríið og
sendisveinninn fenginn til að skjót-
ast með kaffibrauð hvert sem var
í nágrenninu«.
Svo vill til að næsti þáttur er
einmitt af Glsla Ólafssyni bakara-
meistara. Gfsli segir margt frá ævi
sinni, tiltölulega minna um starfíð
sjálft. Þó rekur hann aðdraganda
þess að hann nam iðngrein sína en
»áður þá datt mér aldrei I hug að
ég yrði bakari*. Gísli fæddist og
ólst upp á þeim virðulega og menn-
ingarlega stað, Eyrarbakka. Og þar
var auðvitað bakarí. Gísli segir að
margir hafí átt bágt með að trúa
að bakarar hnoðuðu deig með því
að troða það undir fótum en það
hafí þó tíðkast fram undir sína bak-
aratíð.
Guðgeir Jónsson bókbindari er
nýlátinn I hárri elli, elstur þeirra
sem segja frá I þessari bók. Hann
varð kunnastur vegna afskipta af
verkalýðsmálum, en segja má að
hann ælist upp með íslenskri verka-
lýðshreyfíngu. »Ég lét flækja mig
I miklu fleira en ég hefði átt að
gera,« ségir Guðgeir þegar hann
lítur yfír farinn veg.
Næstur er Svarfdælingurinn, Jón
Bjömsson húsgagnasmfðameistari,
»einn þeirra hagleiksmanna sem
auðgað hafa umhverfí sitt með
handbragði sínu«. Jón hefur lagt
gerva hönd á margt. »Hver maður
hefur sfna sérstöku náttúru og
þannig er það með smíðanáttúruna
áð hún er meðfædd og ekki öllum
gefín,« segir Jón.
Lestina rekur Sigurgestur Guð-
jónsson bifvélavirki. Hann fæddist
inn í bflaöldina á íslandi, Stokks-
eyringur að uppruna en fluttist til
Reykjavíkur fjórtán ára. Kreppan
var á næsta leiti þegar hann hóf
nám í bifvélavirkjun en »þá var al-
gengast að þeir sem vom teknir inn
á verkstæði til reynslu fengU ekk-
ert kaup fyrstu þrjá mánuðina«.
Iðnfræðslan var enn laus í reipunum
þegar Sigurgestur hóf námið og
ekki fyrr en 1935 að bifvélavirkjun
varð löggilt iðngrein. Sigurgestur
tók bflpróf 1931. Hann fékk lánað-
an bíl, sótti prófdómarann og gaf
honum vindil. Prófið gekk eins og
í sögu. »Síðan skilaði ég próf-
dómaranum og fékk ökuskfrteinið.«
Klukkuþjófurinn klóki
Astrid Lindgren
er aftur á móti þegar hún sér fyrir
sér lönd hugarflugsins, eins og
Landið í fjarskanum í Elsku Míó
minn og Nangijala í Bróðir minn
Ljónshjarta, sem rödd hennar öðlast
margfaldan þrótt.
Það ber auðvitað síst að lasta
þegar góðir höfundar skrifa afþrey-
ingarbækur handa ungum lesend-
um og hugarflugið bregður á leik
hjá þeim. En þegar bamabók verð-
ur bókmenntir og er um leið með
fádæmum skemmtileg er ekki unn-
ið til einskis.
í heild sinni eru þýðingar sagn-
anna góðar, en ég vil sérstaklega
geta þýðinga Heimis Pálssonar
(Elsku Mfó minn) og Þorleifs
Haukssonar (Bróðir minn Ljóns-
hjarta).
Jóhanna Sveinsdóttir
Eins og upptalningin ber með sér
eru hér menn úr aðskiljanlegum
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Höfundur: Guðmundur Ólafsson
Teikningar: Grétar Reynisson
Prentverk: Prentstofa G. Bene-
diktssonar
Útgefandi: Vaka-Helgafell
Alfíðraður, litríkur og svo flug-
fær, að í samkeppni Verðlaunasjóðs
íslenskra bamabóka 1986 renndi
höfundur sér á sólstaf vorsins, ofar
öðmm, með bókinni Emil og
Skunda. Slíkri velgengni fylgir mik-
ill vandi. Var þetta tilviljun, eða er
mannskrattinn svona ritfær? Undir
þessari pressu semur hann bókina
Klukkuþjófurinn klóki. Og ekki fat-
ast honum flugið, það er jafn listi-
legt og áður. Enn sér hann hina
spaugilegu hlið lífsins, tilburði okk-
ar við að sýnast menn, og hann
segir svo frá þeim, að þú ferð að
brosa, hlæja, og stendur þig að því
að þykja undur vænt um allt og alla.
Höfundur lætur Kobba og
Svenna fylgja lesandanum um þorp-
ið (Ólafsfjörð), kemur við hér og
þar, og það er vissulega margt,að
sjá og skoða: Þér er boðið til skó-
lauppsagnar, hlusta á þrautleiðin-
legt mál í skólastjóranum, og
sleppur ekki út fyrr en lífstykkj
feitrar kerlingar er nærri búið að
iðngreinum. Allir em þættimir fróð-
legir, þó hver með sínum hætti. í
vitund þjóðarinnar hefur iðnaðurinn
tæpast yfír sér töfra í líking við
sjómennskuna né rómantík af því
tagi sem sumir sjá í sveitalífinu.
Þáttur iðnaðarmanna í að skapa
hér borgarmenningu er hins vegar
ótvíræður. Sá var löngum háttur
iðnmeistara að halda sig virðulega
og eimir enn eftir af því þó tímam-
ir séu orðnir gróflega óformlegir
miðað við það sem forðum gerðist.
Útgáfu þessara þátta skil ég svo
að með því hyggist útgefandinn
varðveitá frumheimildir um sögu
fslensks iðnaðar, en gefa þá um
leið út efni sem hvaða lesandi sem
er megi hafa af bæði gagn og
skemmtun. Tel ég að það hafí vel
tekist og vona að framhaldið verði
jafnfjölbreytt og fróðlegt.
kæfa hana. Þér er boðið til hús-
byggingar, sérð drenginn bera til
þess skraut að heiman, Jesúmynd
og Camel-auglýsingu, og tekur þátt
í því með þeim að koma fyrir for-
láta klukku utan á höllina. Þú kemst
að því, að það em konur sem öllu
ráða í þorpinu, karlamir aldrei
heima, alltaf á sjó, svo bömin eru
kennd við mæður en ekki feður,
nema þegar strákapörin keyra úr
hófi, þá er gemlingunum óðar ýtt
inní hina ættina. Nú, höllin brenn-
ur; kópur er tekinn til fanga, rifínn
af strákunum af afglapanum
Skapta Skúlasyni, og þá kemur í
ljós, eins og norðlenzkum bæ sæm-
ir, að drengimir hafa skipt þorpinu
í yfirráðasvæði, þar eru Hafnarpúk-
ar og Bæjarpúkar. Ef mikið liggur
við, þá geta þó þessir „erkiféndur"
sameinazt, og þeir færa Skapta
Skúlason til slíks hreinsunarbaðs,
að þú hefír á tilfínningunni, að
strákskömmin verði fyrirmyndar-
piltur eftir. Það getur verið erfítt
að kynnast tækninýjungum, það
fær Heiðló Þrastardóttir, frysti-
kistueigandi, að reyna, nú og sonur
hennar, Maggi, kemst að því, að
vandratað er bilið milli leiks og al-
vöm. Það er satt, það er skömm
að vera að rekja textann, Guðmund-
ur einn skilar honum, eins og skila
ber. Mál hans er létt og lipurt, lit-
skrúðugt. Já,- það er íslenzkt
tungutak, ég hrökk aðeins við und-
an enskuslettunni, er hann heldur
þvífram að fólk ELSKI súkkulaði.
Þetta er þráðvel skrifuð bók, þar
sem höfundi tekst að tvinna saman
hugarheim gerðum úr því, sem við
hin eldri hellum yfír böm, og raun-
vemleika krakka, sem em að
þroskast til manns. Textann undir-
strikar höfundur, eins og leikara
sæmir, svo minnir á handrit upples-
ara.
Nú, þá er það útgáfa bókarinn-
ar. Hér er ekki höndum til kastað.
Teikningar Grétars falja svo að efni,
að varla sjást skilin. Ég heyri ekki
tvo hlátra, heldur einn. Að láta sér
detta í hug að hafa svartar síður
til þess að lýsa næturhúmi, og
spennu, það er bráðsnjöll hugmynd.
Þessi bók hlýtur að ylja hveiju
bókelsku hjarta. Hafí útgáfan þökk
og heiður fyrir.
Ástin, það er ástin
Békmenntir
Friðrika Benónýs
María og Margrét.
Höfundur: Régine Deforges.
Þýðandi: Sigurður Pálsson.
Útgefandi: ísafold 1987.
Það er ekki algengt að maður
sjái skáldsögur í sendibréfaformi
núorðið. Þó er sú hefð aldagömul,
nær allt aftur til Héloise hinnar
frönsku á tólftu öld, að skrifa sög-
ur, og þá einkum ástarsögur, í formi
sendibréfa. Ýmist em öll bréfín frá
sömu persónunni, eða, eins og í
sögu Deforges Marfa og Margrét,
bréfaskipti tveggja elskenda. Það
sem gerir þeirra sögu sérstaka er
að þær em báðar kvenkyns. Tvær
giftar konur í smáþorpi í' Suður-
Frakklandi uppúr aldamótunum
sfðustu.
Deforges segir í inngangi frá því
að nokkur gömul póstkort, sem hún
keypti fyrir tilviljun, hafí fyjlt sig
löngun til að skrifa sögu þessara
kvenna, sem eftir póstkortunum að
dæma höfðu verið reiðubúnar að
hætta öllu fyrir ást sína. Persónur
bókarinnar, María Salat og Margrét
Ribera, em þó að sjálfsögðu hennar
sköpun, þetta er ekki sannsögulegt
verk í venjulegum skilningi.
Það er Margrét sem skrifar flest
bréfín. Hún er yngri og ákaflynd-
ari, vill að ástin sé bálið stóra „sem
enginn kemst yfír nema fuglinn
fljúgandi“. María virðist eldri og
ráðsettari, er ekki tilbúin til að gera
sig að athlægi vegna ástar á konu.
Það er líka hún sem reynir að binda
enda á sambandið, fer burt, en
síðasta bréf Margrétar bendir til
þess að ást hennar sé þrátt fyrir
allt sá eldur sem María sé dæmd
til að brenna í.
Þetta er falleg saga. Bréf kvenn-
anna tveggja, einkum þó Margrét-
ar, em á fallegu og eðlilegu máli,
en þó með þungri undiröldu ástar
og erótíkur; ástarbréf af bestu gerð.
Við kynnumst lítið daglegu amstri
persónanna í þessum bréfum, en
fáum þó að vita að María er sauma-
kona og Margrét vinnur í verk-
smiðju og er nýbúin að eignast
bam, sem hún verður að koma í
fóstur fárra vikna gömlu til að geta
haldið"áfram að stunda vinnu sína.
Þetta em því ekki neinar yfírstétt--
arkonur sem í ofgnótt tíma og
leiðinda fínna uppá ástarbralli sér
til dægrastyttingar. Nei, ef ást
þeirra Margrétar og Maríu er, að
einhveiju leyti, sprottin af þjóð-
félagsaðstæðum þeirra, er hún
miklu frekar uppreisn gegn kúgun
og ófrelsi, leið til að njóta lífsins
þrátt fyrir bágar aðstæður. En fyrst
og fremst er þetta Ástin með stóm
A-i. Þær fínna hvor hjá annarri
allt sem þær sakna úr sambýlinu
við eiginmennina; skilning, næmni
og hlýju. Deforges fellur þó ekki í
þá giyfju að gera menn þeirra að
einhveijum skrímslum. Það litla
sem lesandinn fær að vita bendir
til þess að þetta séu ósköp venjuleg-
ir, fremur elskulegir menn. Þeir
mega sín bara einskis gegn þeim
ógnareldi sem konur þeirra kveikja
sín í milli.
Régine Deforges
Þýðing Sigurðar Pálssonar er vel
unnin, bréfín em eðlileg og einföld,
þó á stöku stað nálgist bréf Mar-
grétar uppskrúfun í máli. Það
kemur þó ekki að sök og getur raun-
ar vel stemmt við skapgerð þessarar
blóðheitu konu, sem gefur sig alla
í ást sinni, en krefst líka alls á
móti. Tepraskapur og ótti Maríu
við almenningsálitið kemst líka vel
til skila í hennar bréfum. Maður sér
næstum fyrir sér þessa pempfulegu
saumakonu, sem ekki vill skemma
orðstír mannsins síns með ósiðlegu
framferði, en kemst þó ekki hjá því
að hrífast með yfirþyrmandi ást
Margrétar.
Ég sagði áður að þetta væri fal-
leg saga. En þetta er líka sterk
saga. Textinn lætur ekki mikið yfír
sér við fyrstu sýn, en við nánari
lestur nær sagan tökum á manni
og það liggur við að maður hrífist
með þeim stöllum í ólgu tilfínning-
anna, sem em styrkur þessarar
sögu.