Morgunblaðið - 10.02.1988, Síða 41

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. FEBRÚAR 1988
41
L 1005ó aik/íbúa
Línurit 3: Línuritið sýnir annars vegar heildameyslu í Sviþjóð og hins vegar meðalheildameyslu 15
annarra Evrópuþjóða síðustu áratugi.
vínanna. Þetta hygg ég að sé eins-
dæmi á Norðurlöndum og þótt víðar
væri leitað. Svona áfengisstefna er
að mínu mati stórhættuleg öfug-
þróun sem verður að stöðva með
breyttri verðstýringu og með því
að leyfa veikasta og um leið mein-
lausasta form áfengis, þ.e.a.s. bjór.
Skattleggja verður áfengi í réttu
hlutfalli við styrkleika, eigi eitthvað
vit að verða í drykkjusiðum lands-
manna.
Alþjóðleg þróun
Flestar þjóðir Evrópu hafa náð
nokkrum árangri síðustu ár í þá
átt að draga úr heildameyslu (sjá
línurit 3). Fram til 1980 jókst heild-
ameysla flestra Evrópuþjóða stöð-
ugt en hefur farið minnkandi síðan.
Þetta hefur m.a. gerst fyrir tilstilli
WHO. Á íslandi fer heildameysla
hins vegar vaxandi enn sem komið
er og ekkert bendir til að sú þróun
muni breytast á næstunni. Sérstak-
lega er áhyggjuefni að neysla sterk-
asta forms áfengis fer hratt vax-
andi.
Skipta má vestrænum þjóðum í
vínþjóðir, bjórþjóðir og þjóðir sem
fyrst og fremst neyta sterkra vína.
Þróunin hefur síðustu áratugi verið
í þá átt, að þessi munur á neyslu-
venjum hinna ýmsu þjóða hefur
verið að jafnast út. Þannig hefur
dregið úr vínneyslu t.d. Frakka,
bjómeyslu Þjóðveija og neyslu
sterkra drykkja í Svíþjóð. Þetta er
kallað „intemationalisering" á
drykkjuvenjum (9). Við Islendingar
fylgjum ekki með í þessari þróun,
enda tilneyddir að halda okkur við
sterkari tegundir áfengis.
Reynsla Færeyinga
Færeyingar hafa aftur á móti
ekki farið varhluta af þessari þró-
un. Þar var sterkur bjór aðeins
leyfður í sk. bjórklúbbum fyrir 1.
júní 1980. Höfðu þá aðeins klúbb-
meðlimir aðgang að þessum klúbb-
um. 1. júní 1980 var leyft að brugga
sterkan bjór í Færeyjum og um leið
gat almenningur keypt sterkan bjór
eftir ákveðnum en mjög rúmum
reglum. Þannig má hver Færeying-
ur kaupa 42 lítra af sterkum bjór
(4,6% af þyngd) á mánuði. Auk
þess mega þeir kaupa án hafta
meðalsterkan bjór (3,7%) í verslun-
um (10,11).
Því hefur verið haldið fram, m.a.
af Áfengisvamarráði, að þessi laga-
breyting í Færeyjum hafi leitt til
mjög aukinnar heildarneyslu í
landinu. Sannleikurinn er hins veg-
ar sá, að á árunum 1978 til 1984
minnkaði heildameysla Færeyinga
úr 5,72 lítrum á mann, 15 ára og
eldri, í 5,50 lítra, þ.e.a.s. um 4%. A
meðan jókst heildameysla íslend-
inga úr 4,11 lítrum í 4,46 lítra eða
um 9% þrátt fyrir bjórleysið (sjá
línurit 4). Þessar upplýsingar er
auðvelt að verða sér út um á Hag-
stofunni (12) og er mér algerlega
óskiljanlegt, hvemig Áfengisvam-
arráð fór að því að komast að þeirri
niðurstöðu, að hér væri nánast um
þjóðarharmleik að ræða hjá Færey-
ingum.
Þessi reynsla Færeyinga sýnir
okkur þvert á móti að aukin bjór-
neysla dregur úr neyslu annarra
tegunda og heildameyslan helst
óbreytt eða minnkar.
árin fyrir og eftir 1980.
Reynsla Svía
Því hefur verið haldið fram að
reynsla Svía af sterkum bjór sé
okkur íslendingum vfti til vamaðar.
Reyndar má segja að hjá Svíum sé
að fínna eina dæmið, sem hægt
væri að nota til hliðsjónar, þegar
spá á fyrir um, hvað muni gerast
verði bjór lejrfður hér á landi. í
Svíþjóð var sterkur bjór nefnilega
algerlega bannaður á tímabilinu
1917—1955, er hann var leyfður á
ný og aðeins seldur í áfengisversl-
unum sænska ríkisins. Fyrirkomu-
lagið var sem sagt líkt og fyrir-
hugað er hér á landi samkvæmt
bjórfrumvarpinu. Árið áður en
sterki bjórinn var leyfður á ný,
þ.e.a.s. 1954, var aflétt skömmtun
á áfengi í Svíþjóð, sem hafði staðið
frá 1917 (9).
Fyrstu árin, sem sterkur bjór
(4,7%) var leyfður, var neysla hans
hverfandi (sjá línurit 5) en hefur
aukist gífurlega hin síðustu ár. Á
sama tíma og neysla á sterkum
bjór hefur margfaldast hefur mjög
dregið úr neyslu sterkra vína og
heildameysla hefur minnkað meir
en hjá nokkurri annarri Norður-
landaþjóð.
Það sem bannmenn vitna oft til,
þegar þeir vilja sannfæra lands-
menn um skaðsemi bjórs, er að
1965 leyfðu Svíar sölu á sk. milli-
öli (mellanöl, 3,6%) í matvömversl-
unum (6). Engin aldurstakmörk
giltu hvað varðaði kaup á milliöli
fyrst í stað. Unglingar áttu þannig
óheftan aðgang að þessu öli. Sölu-
stöðum áfengs öls fjölgaði með
þessari aðgerð úr ca. 400 í yfír
20.000. Má nærri geta, að þetta
hafði mikil áhrif á heildarneyslu
landsmanna, án þess að teljandi
breyting yrði á sölu áfengis í áfeng-
issölu ríkisins. Skýringin er auðvit-
að sú að þama kom til nýr hópur
neytenda, sem áður hafði ekki haft
greiðan aðgang að áfengi, þ.e.a.s.
unglingar. Milliölið var tekið úr
verslunum 1977. Það var aldrei
selt í áfengisverslunum.
Vert er að hafa hugfast, að ekki
er ætlunin að bjór verði seldur nema
á áfengisverslunum, samkvæmt
frumvarpi því sem nú liggur fyrir
Alþingi.
Hið jákvæða við tilraun Svía með
milliölið var þó, að neysiuvenjur
Svía tóku að beinast í átt að bjór-
neyslu. Þetta, ásamt ýmsum að-
gerðum stjómvalda, hefur leitt til
þess, að í fyrsta sinn síðan 1941
hefur heildameysla í Sviþjóð minnk-
að umtalsvert eða meira en hjá
nokkurri annarri Norðurlandaþjóð.
Með tilkomu milliölsins 1965 má
segja, að sænsk stjómvöld hafí ver-
ið að ganga þvert á allar ábending-
ar WHO, enda árangurinn eftir því.
Tekið skal fram, að allt frá 1955
hefur verið leyfð sala á veikum bjór
(„folköl", 2,7%) í matvöruverslun-
um í Sviþjóð.
Ég fæ ekki betur séð en að
reynsla Svía af sterkum bjór sé á
flestan hátt jákvæð. Á sama tíma
og neysla á sterkum bjor hefur
aukist margfalt hefur dregið mjög
úr neyslu sterkra drykkja og heild-
ameyslan hefur minnkað verulega
(12). Á sama tima hefur mjög dreg-
ið úr neyslu unglinga á áfengi, dreg-
ið hefur úr drykkjulátum unglinga
og mjög hefur dregið úr eiturlyfja-
neyslu grunnskólabama. 1971
höfðu þannig 15% 9. bekkinga próf-
að eiturlyf, 1982 10% og 1986 5%
(9). Stórlega hefur dregið úr ölvun
við akstur hin síðustu ár, þrátt fyr-
ir mjög vaxandi umferð (9).
Bjómeysla nú í Svíþjóð er álíka
mikil, í lítrum vínanda talið, og hún
var á tímum milliölsins, aðeins sölu-
fyrirkomulag er annað.
Að öllu samanlögðu virðist skipta
meginmáli hvemig sölukerfi á bjór
er. Sé hann seldur á sama hátt og
annað áfengi virðist hann frekar
draga úr heildameyslu. Allavega
er ljóst að hann dregur verulega
úr neyslu á sterku áfengi. Sé hann
aftur á móti seldur í matvöruversi-
unum, þ.e.a.s. eins og gosdiykkir,
leiðir það til aukinnar heildameyslu.
Reynsla Finna
Bannmenn hafa sumir haldið því
fram að sala bjórs hafi verið leyfð
í Finnlandi 1968. Þetta er alrangt. '*
Sjá bls. 43
Fullt hus af skíðavörum
Smábarnapakki: 6.770,-
‘Barnapakki:......7.990,-
Unglingapakki:...10.950,-
Fullorðinspakki:.... 12.880,-
Göngupakki:.......5.870,-
Alpina skíðaskór
m/hælstillingu
kr. 4.380,-

TÖKUM NOTAÐ UPP íNÝTT.
SKÍÐALEIGA - SKÍÐA VIÐGERÐIR.
/Z8
Sportleigan,
VISA*
v/Umferðarmiðstöðina,
* sími 13072.

EGGERT
KRISTJÁNSSON H/F
SÍMI 6-85-300
7X/r-tijvalin
tilbreyting
Ljúffengt gæðakex í þremur bragðtegund-
um. Frábært með osti og ídýfum eða eitt
sér. TVC- eitt það besta. Láttu það ekki
vanta.