Morgunblaðið - 28.05.1988, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. MAÍ 1988
lifað hér á landi veturinn úti, sum-
ar óvarðar, en öðrum þarf að skýla
fyrir vatnaveðrum með því að
leggja yfír þær glerplötu eða tré-
hlera sem vel loftar undir. Grýttur
opinn jarðvegur, þar sem tryggt
er að vatn sitji ekki við rætur
þeirra, hentar þeim best. Oft er
þeim plantað í gijóthleðslur.
Mest eru þær þó ræktaðar í
pottum í óupphituðum gróður-
húsum eða gróðurskálum, en
þannig þrífast þær vel og
blómstra stórkostlega ár eftir ár.
Vetrargeymsla er auðveld sé þess
gætt að moldin í pottunum sé
ekki of blaut og þeir geymdir í
kaldri geymslu, eða þar sem ekki
Geislablaðka
rignir ofan í þá. Best er að vökva
á þann hátt að láta pottana standa
í vatnsfati og taka til sín vætuna
neðanfrá.
Verður nú getið nokkurra af
þeim fjallablöðkutegundum, sem
ræktaðar hafa verið hér á íandi.
Stjörnublaðka (Lew. cotyle-
don) og ýmis afbrigði hennar mun
vera algengasta og fjölbreytileg-
asta tegundin sem í ræktun er.
Blöðin eru þykk og mynda þétta
stjömulaga hvirfingu. Blómin eru
mjög margbreytileg bæði að stærð
og lit. Oftast bleik eða rauð, en
einnig rauðgul, gul, hvít eða jafn-
vel röndótt. Oftast eru þau 2-4
sm í þvermál, mörg saman á
10-30 sm háum stönglum og
standa lengi. Sum afbrigðin
blómstra tvisvar til þrisvar yfír
sumarið. Stjömublaðka hefur oft
lifað hér úti yfír veturinn, en viss-
ara er þó að skýla henni svo sem
áður var nefnt.
Geislablaðka (Lew. columb-
iana) ber þéttar hvirfingar af
mjóum blöðum, sem ganga eins
og geislar í allar áttir. Blómin em
frekar smá, ljósbleik með dekkri
æðum. Öll er hún grannvaxnari
en stjömublaðkan. Hún og sum
afbrigði hennar (t.d. L. col. var.
rapicola) virðist all harðger hér,
hefur Iifað úti óvarin og jafnvel
sáð sér töluvert. A _ _
Stjörnublaðka
Fjallablaðka I
í íjallaklasa þeim hinum mikla
sem teygir sig eftir endilöngum
vestanverðum Bandarílqunum
Norður-Ameríku og nefnist Co-
astal Range („strandfjöll“) vaxa
16 tegundir sérkennilegra jurta
sem hvergi er að finna annars-
staðar í heiminum. Þetta er
ættkvíslin Lewisia — Fjalla-
blaðka (eða „Lovísa" eins og
sumir nefna hana í gamni sín á
milli). Nafn sitt dregur ættkvíslin
af M. Lewis, manni þeim sem
fyrstur fann og lýsti þessum
plöntum er hann var kapteinn í
ameríska hemum og stjómaði
ásamt W. Clark leiðangri þeim
þvert yfír Norður-Ameríku, sem
síðan er við þá kenndur. Var það
um aldamótin 1800.
Fjallablöðkumar era háfjalla-
jurtir, hertar af andstæðum ólíkra
veðra, grimmdarfrosti á vetram
en brennandi sólarhita og þurrki
á sumrum. Hin þykku sigrænu
blöð þeirra virðast þola frosthörk-
ur vel, en votviðri era þeim lítt
að skapi. Margar þeirra geta þó
Ný frímerki 9. júní
Frímerki
Jón Aðalsteinn Jónsson
Næstu frímerki íslenzku póst-
stjómarinnar koma út 9. júní nk.
Samkv. tilkynningu nr. 7 kemur
þann dag út sérstakt ólympíufr-
ímerki í tilefni sumarólympíuleik-
anna í Seoul í Suður-Kóreu dagana
17. september til 2. október 1988.
Myndefni frímerkisins er úr hand-
knattleikskeppni og verðgildi þess
18 krónur. Bendir verðgildið ein-
dregið til þess, að gert hafi verið
ráð fyrir hækkun almenns burðar-
gjalds um tvær krónur í næsta
mánuði. Ekki er ólíklegt, að
síðustu ráðstafanir ríkisstjómar-
innar í efnahagsmálum komi í veg
fyrir þá hækkun um sinn.
íslenzka póststjómin vill með
útgáfu þessa frímerkis minna ís-
lendinga á þátttöku handknatt-
leiksmanna okkar í þessum leik-
um. í tilkynningunni segir líka,
að ólympíunefnd íslands annist
allan undirbúning undir þátttöku
íslands í leikunum og starfi hún
í umboði Alþjóðaólympíunefndar-
innar. „Hlutverk hennar er að út-
breiða ólympíuhugsjónina, efla og
vemda ólympíuhreyfinguna og að
auka skilning og vináttu meðal
æsku allra landa,“ eins og orðrétt
segir í tiikynningunni. Jafnframt
er bent á, að fyrsti íslendingurinn
hafí tekið þátt í Ólympíuleikunum
í London árið 1908 og síðan hafí
íslendingar tekið þátt í flestum
ólympíuleikum eftir það.
Frímerki þetta er teiknað af
Ólafí Péturssyni á Auglýsinga-
stofu Kristínar og er marglitt.
Prentað er það í rastadjúpþrykki
hjá Courvoisier S.A. í Sviss. Ekk-
ert verður sagt um frímerkið sjálft,
fyrr en það kemur fyrir augu okk-
ar í réttum litúm. Aftur á móti
hef ég heyrt menn láta í ljós
óánægju með það eftir þeirri
mynd, sem er framan á tilkynning-
unni. Ég á von á, að teiknarinn
styðjist við eitthvert ákveðið
myndefni úr raunverulegum leik,
enda virðist vera mikil hreyfing á
leikmanninum, og kannski er hann
í þann veginn að skora mark.
Ef mig misminnir ekki, er þetta
þriðja ólympíufrímerkið, sem
íslenzka póststjómin gefur út frá
árinu 1964. Hið fyrsta sýnir þrí-
stökkvara og kom út í sambandi
við ólympíuleikana í Japan það ár.
Næsta merki kom svo í sambandi
við leikana í Moskvu 1980, og var
myndefnið íþróttasvæðið í Laugar-
dalnum hér í Reykjavík. Og nú
kom handknattleiksmaður og var
vel valið, þar sem mikið orð hefur
einmitt farið af handknattleiks-
mönnum okkar um víða veröld.
Þennan sama dag, 9. júní, koma
svo út ný blómafrímerki samkv.
tilkynningu nr. 8. Verða þá nær
30 ár síðan fyrstu blómamerkin
íslenzku komu út. Raunar varð
hlé á útgáfu þeirra eftir 1968 um
15 ár, en þá var þráðurinn að
nýju tekinn upp aftur. Hafa þessi
frímerki þótt hin fallegustu og því
verið eftirsótt af söfnurum og þá
ekki sízt af svonefndum mótífsöfn-
urum. Ekki hafa þessi frímerki
alltaf verið höfð í sömu stærð, en
ég hygg flestum komi saman um,
að sú stærð, semt ekin var upp
árið 1983 og síðan hefur verið
höfð á þeim, henti mjög vel. Mynd-
efnið nýtur sín líka betur að
mínum dómi, ef merkið er ekki
haft of lítið.
Þessi frímerki era prentuð í
Sviss og með sömu tækni og
ólympíufrímerkið. Ég hef sagt það
oft áður, að þessi prentaðferð er
ágæt á blómamerki og eins ýmis-
legt annað myndefni. Ofan af hinu
fer ég samt ekki, að svonefnd
grafín frímerki eru vel flest miklu
fallegri en þau, sem „sólprentuð"
eru, enda á stálstungan oftast
bezt við. Þröstur Magnússon hefur
teiknað þessi blómafrímerki eins
og öll hin frá 1983, og verður
ekki annað sagt en á þeim sé lista-
handbragð.
Verðgildi blómamerkjanna era
tvö. Á 10 króna frímerki er mynd
af umfeðmingi, sem telst til ertu-
blómaættar (Fabaceae) og vex
villtur um mestalla Evrópu. Hér á
landi vex hann um allt land nema
á miðhálendinu. Einkum vex hann
í sendnum jarðvegi. Blómin eru
fjólubláleit og í meðallagi stór og
mörg saman í klasa. Umfeðmingur
blómgast í júlí. — Hitt frímerkið
er 50 króna merki, og á því er
mynd af blóðbergi, en það telst
til varablómaættar (Lamiaceae).
Vex það villt um vestanverða Evr-
ópu og hér um allt land, einkum
þó í þurru mólendi, á melum og í
hlíðum. Blómin eru rósrauð og
smá, nokkur saman í þéttum koll-
um á greinaendum. Blóðberg
blómgast í júní til júlí og er gömul
lækninga- og tejurt, svo sem al-
kunna er. Ég á von á, að mörg
okkar hafí drukkið blóðbergste
einhvem tímann á ævinni.
Frímerklamiðar
Samkv. tilkynningu Póst- og
símamálastofnunarinnar nr. 6 var
fyrirhugað „að taka í notkun 19.
maí 1988 sjálfsala fyrir frímerkla-
miða í póstútibúinu R-3 í Kringl-
unni 8-12, 103 Reykjavík." Les-
endur þessara þátta vita trúlega
flestir, við hvað er átt með orðinu
frímerklamiðar, enda hafa þeir
verið í notkun hér á landi um nokk-
ur ár. Þá má fá úr sjálfsala af
gerðinni Frama, en slíkir sjálfsalar
hafa verið teknir í notkun í mörg-
um löndum. Um þennan nýja sjálf-
sala í Kringlunni segir svo í til-
kynningunni: „Úr honum má fá
frímerklamiða með 16 kr., 21 kr.,
32 kr. og ástimplaðri fjárapphæð
fyrir mynt þeirri, sem í hann er
látin, allt að kr. 99.90." Enn frem-
ur segir svo: „Miðarnir eru límdir
á póstsendingar á sama hátt og
eftir sömu reglum og gilda um
frímerki." Hér er því ljóst, að mið-
ar þessir, sem hlotið hafa hið langa
og stirða nafn, frímerklamiðar,
gegna nákvæmlega sama hlut-
verki og frímerki og skulu því
límdir á póstsendingar sem kvittun
fyrir greiddu burðargjaldi. Trúlegt
þykir mér, að póststjórnin hafí
farið í smiðju til lærðra orðasmiða,
áður en hún tók þetta nafn upp.
Aftur á móti hef ég sjálfur velt
því fyrir mér, hvers vegna hér var
ekki farin styttri leið og valið hei-
tið frímerkill, í ft. frímerklar. Ég
fæ ekki annað séð en það sé jafn-
auðskilið og frímerklamiði og fer
ekki verr í munni. Við höfum sem
dæmi no. berkill í et. og berklar
í ft.
Hvað sem segja má um nafn
þessara miða, virðist svo sem
áhugi frímerkjasafnara sé að auk-
ast á þessum frímerklum, enda
þótt þeir geti aldrei jafnazt á við
fallegt frímerki í augum safnar-
ans. En hlutverkið er hið sama,
og það skiptir auðvitað veralegn
máli, þegar um söfnun er að ræða.
Ég gat þess í sambandi við
frímerkjasýninguna LÍFÍL 88, að
þar hefði mátt sjá mjög gott safn
þessara frímerkla, sem Eiður
Ámason á Tjömesi á. Vafalaust
era þeir fleiri en Eiður, sem tekið
hafa til við þessa söfnun hér á
landi, þótt mér sé ekki kunnugt
um það. En erlendis virðist þetta
vera orðið vinsælt söfnunarsvið,
einkum þó að mér skilst í Þýzkal-
andi og Sviss, en Frama-sjálfsal-
inn mun upprunninn í síðar nefnda
landinu. Frímerkjakaupmenn í
þessum löndum vita öragglega,
hvað þeir eru að gera, þegar þeir
fara sjálfir af stað eða gera ein-
hvetja út af örkinni til að ná í
þessa frímerkla á „útgáfudegi",
þ.e.a.s. stimplaða fyrst^ daginn,
sem sjálfsalinn er í notkun, og það
alla leið norður á hjara veraldar.
Ég hef það eftir öruggum heimild-
um, að Þjóðveijar og Svisslending-
ar hafí setzt svo að sjálfsalanum
í Kringlunni þegar að morgni hins
19., að þar hafi tæplega nokkrir
aðrir komizt að, og orðið svo að-
gangsharðir, að „aumingja" sjálf-
salinn þoldi ekki álagið og fór úr
sambandi um skeið! Ekki væru
menn að koma hingað sunnan úr
álfu nema af því að þeir telji hér
von um verulegan ábata. Þess má
svo geta, að Frímerkjasala Pósts
og síma tekur að sér að sinna
þessari þjónustu og láta líma
frímerkla á bréf og stimpla síðan.
Virðist því tæplega þörf á að
leggja leið sína hingað til lands,
a. m. k. einvörðungu til þess ama.
Hvemig sem þessu er annars hátt-
að, er auðsætt af viðbrögðum er-
lendra kaupmanna, að þeir búast
við vaxandi söfnun frímerkla á
næstu árum og þá um leið til nokk-
urs að vinna við sölu þeirra til
nýrra safnara.
Heyrt og séð
Kort með verði í þýzkum verð-
lista.
Söfnun póstkorta er að verða
vinsælli og vinsælli og það er söfn-
unarsvið, sem skarast við
frímerkjasöfnun eða stendur henni
nærri. Ér þessi söfnun geysivinsæl
í Þýzkalandi og þá er hún ekki
bundin við hefðbundin kort, heldur
einnig við áróðurskort (propag-
anda), mótíf-kort af margs konar
gerðum og svonefnd þjóðemiskort
(patriotkort). Verð er gefíð upp í
lista þessum. Þar má t.d. sjá. að
„Griiss aus“-kortin eru jafnvel
verðlögð í Þýzkalandi — og á um
550 kr. (70-80 s.kr.) stykkið.
Lindner gefur verðlistann út og
hann kostar um 600 kr. (75 s.kr.).
Úr Filatelisten 2 (marz 1988).