Morgunblaðið - 12.06.1988, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. JÚNÍ 1988
Kann yfir
tvö þúsund
sönglög
Rætt við Björgu Björnsdóttur frá Lóni í Kelduhverfi
Þegar ég heimsótti organista námskeið sem haldið var í Skálholti á
vegum þjóðkirkjunnar nú fyrir skömmu þá hitti ég þar m.a. roskna
konu, Björgu Björnsdóttur frá Lóni í Kelduhverfi, sem setið hefur
flestöll slík námskeið frá upphafi þeirra um miðjan síðasta áratug.
Björg hefur lengi verið organisti í Kelduhverfi og kann ákaflega mikið
af sönglögum og sálmum, varð m.a. efst í keppni sem Páll ísólfsson
stóð fyrir á vegum Útvarpsins árið 1944 um það hver kynni flest
sönglög á landinu. Ég fékk að spjalla stundarkorn við Björgu um líf
hennar og störf.
Björg Björnsdóttir
fæddist að Lóni í
Kelduhverfi þann
9. ágúst árið 1913,
yngst af fimm
systkinum sem
komust til fullorðinsára. Elstur var
Guðmundur sem lengi var bóndi í
Lóni, næstur var Amgrímur sem
lengst af var læknir í Ólafsvík og
um nokkum tíma í Flatey á
Breiðafírði. Þriðji í röðinni er Ámi
Bjömsson tónskáld sem býr í
Reykjavík. Fjórða systkinið var
Sigurveig húsfreyja í Amamesi í
Kelduhverfí. Foreldrar þessara
systkina voru hjónin Bjöm Guð-
mundsson og Sigríður Bjamína
Ásmundsdóttir.
„Ég hef átt heima í Lóni alla
tíð, þó ég hafi verið á ýmsum stöð-
um,“ segir Björg í upphafí sam-
tals okkar. „Lón var á fyrri tíma
mælikvarða nokkuð stór jörð og
fólksfrek enda þá ekki komnar til
sögunnar þær vélar sem vinna nú.
Foreldrar mínir höfðu margt sauð-
fé, tvær til þijár kýr og nokkrar
geitur. Þegar nýræktin kom að
marki til sögunnar gerðust geit-
umar svo túnsæknar að það þurfti
stundum að láta þær inn um miðj-
an dag ef ekki var hundur heima
til að ýta þeim burtu. Það var því
smám saman hætt við geitabú-
skapinn. Geitumar voru góðar að
því leyti að það var hægt að koma
þeim fram á svo miklu minna fóðri
heldur en kindum. Það var silung-
sveiði heima og líka selveiði og
oft róið til fískjar. Silungurinn var
borðaður mikið nýr og einnig flatt-
ur og reyktur. En nú hefur silung-
sveiði að mestu verið hætt og
reyndar annarri veiði líka, eftir
að ísnó laxeldisstöðin kom til sög-
unnar. Það vildu slæðast laxar
með í aflann og það má ekki, því
lónsbændur eiga ekki laxinn. Ann-
ars er ég sú vitlausasta mann-
eskja sem hugsast getur til að
tala um þessa hluti.“
Það er verst að þetta gefur
svo lítið í aðra hönd
Þegar ég var barn var oft lesið
upphátt fýrir heimilisfólk enda þá
ekki komið útvarp til sögunnar.
Svo var hljóðfæri á heimilinu og
alltaf einhver sem spilaði. Fyrst
voru það eldri systkini mín og
seinna ég, sem var töluvert yngri
-en þau, það var fímm ára aldurs-
munur á mér og systur minni sem
var næst mér í aldursröð. Foreldr-
ar mínir iðkuðu ekki tónlist en
pabbi þekkti þó aðeins nótumar
og spilaði svolítið. Hins vegar unnu
þau bæði tónlist og vildu gjaman
að við lærðum eitthvað í því. Árni
bróðir minn var mest í tónlistinni.
Ég man eftir því að einhver var
að tala um það við afa minn hvað
Áma gengi vel í músíkinni. Þá
sagði nú afi hálf mæðulega: „Það
er verst að þetta gefur svo lítið í
aðra hönd.“ Þá voru litlir mögu-
leikar hér á landi að ætla sér að
lifa á þessu.
Ég gekk í barnaskóla í sveitinni
og var orðin ellefu ára gömul þeg-
ar ég hóf námið, sem stóð í níu
vikur. Svo var ég álíka tíma næsta
vetur á eftir. Þriðja og síðasta
veturinn var búið að lengja námið
í tólf vikur og það vor tók ég fulln-
aðarpróf, þrettán ára gömul.
Nokkrum ámm seinna var ég þijá
mánuði í unglingaskóla sem þá var
rekinn í Lundi í Axarfirði. Það var
gaman að sumu leyti en eitt var
það sem ég var ekki nógu ömgg
í og það var reikningur. Mér leidd-
ist hvað mér gekk illa að ráða þar
við ýmsar nýjar aðferðir. Hins
vegar fannst mér gaman um helg-
ar, þá vom oft kvöldvökur og þá
fluttum við atriði sem við útbjugg-
um. Mér hefur alltaf fundist gam-
an að hlusta á söng og hljóð-
færaslátt. Einu sinni þegar ég var
pínulítið stelpukrili heima hafði
mamma lagt sig og pabbi fór að
reyna að hafa yfir fyrir mig kvæð-
ið „Ein er upp til fjalla" eftir Jón-
as Hallgrímsson. Þá sagði ég:
„Æi, syngdu það fyrir mig pabbi,"
og pabbi bjó þá til lag við það því
hann kunni ekkert lag við kvæðið.
Þannig lærði maður kvæði og
texta og yfirleitt gekk mér vel að
Guðmundur Gottskálksson og Andrés Pálsson.
Björg Björnsdóttir.
læra lög og texta þó ég segi sjálf
frá. Ég las líka dálítið af kvæðum
og hafði m.a. uppáhald á Jónasi,
Steingrími og Matthíasi. Ég held
að Steingrímur hafí átt flest kvæð-
in á lagalistanum sem ég setti
saman fyrir söngvakeppnina í út-
varpinu árið 1944. A listanum
vora eitthvað yfír 2000 lög að
minnir mig.“
Var þtjá daga verið að
rekja úr mér garnirnar
„Páll ísólfsson sem var með
þjóðkórinn þá tilkynnti að nú ætl-
aði Utvarpið að efna til söngva-
keppni. Maður átti að skrifa niður
nöfn á öllum lögum sem maður
kunni og senda til Páls og svo
átti að veita þeim verðlaun sem
flest kynni lögin. Ég fékk fyrstu
verðlaun en úrslitin lágu ekki fyr-
ir fyrr en rétt fyrir jól árið 1946.
Þá var mér tilkynnt að ég væri
hæst í keppninni. Þá var ég látin
koma til Ákureyrar til Þorleifar
Norland sem prófaði mig. Friðrik
Hjartar fékk önnur verðlaun. Páll
sagði í útvarpinu að ákveðið hefði
verið að prófa þau tvö sem væm
með lengstu listana og ef þau
stæðust prófíð þá þyrfti ekki frek-
ar vitnanna við. Þorleif sem próf-
aði mig sat með listann fyrir fram-
an sig og tilnefndi lög héðan og
þaðan af listanum og ég var að
reyna að bera mig að gaula þetta,
sumt spilaði ég. í þijá daga var
þannig verið að rekja úr mér garn-
irnar. Sumt af þessum lögum hafði
ég lært af nótum en önnur hafði
ég lært af eldra fólki. Ég ætlaði
varla að trúa úrslitunum þegar þau
lágu fyrir og fannst þetta allt með
miklum ólíkindum. Eg býst við að
aðrir hafi verið montnari af þessu
en ég. Ámi bróðir minn var búinn
að tala við mig áður en ég fékk
bréfíð um úrslitin rétt fyrir jól.
Eftir það vissi þetta öll Norður-
Þingeyjarsýsla, því þá hlustuðu
allir í símann.
Ég byijaði að jæra á hljóðfæri
heima hjá mér, Ámi bróðir minn
kenndi mér. Svo fór hann að heim-
an og þá var ég komin stutt í
náminu. Ámi hafði verið við tón-
listamám í þijár vikur á Húsavík
hjá Kristjáni Sigtryggssyni bók-
bindara og seinna sex vikur á
Akureyri hjá Sigurgeiri Jónssyni
sem þar var lengi söngkennari og
organisti. Svo fór Ámi suður til
frekara náms en af mér var það
að segja, að mér fannst leiðinlegt
að hætta við hljóðfærið og reyndi
að fíkra mig áfram sjálf, hafði
bækur sem ég gat stuðst við mér
til leiðbeiningar. Svo reyndi ég að
rifja upp það sem mér hafði verið
kennt. Raunar var það Amgrímur
sem lærði fyrst á hljóðfæri af okk-
ur systkinunum. Hann lærði á
Húsavík hjá Þorleifu Pétursdóttur
síðar Norland, hann kenndi Áma
þegar heim kom. Ámi varð orgel-
leikari í kirkjunni heima eftir að
hann kom frá Akureyri og var það
í nokkur ár. Um haustið 1928 fór
hann suður og var við nám hjá
Páli ísólfssyni og haustið þar á
eftir flutti hann alveg suður. Hin
systkinin mín fóm burtu um svip-
að leyti. Þá var mamma dáin, hún
dó árið 1927. Hún veiktist af heila-
bólgu á sunnudegi og dó á mánu-
degi, rúmri viku síðar, 53 ára göm-
ul. Guðmundur bróðir var þá gift-
ur og tóku þau hjón við búskap á
Lóni. Ég var um fermingu þegar
þetta var. Þetta var mikið áfall
fyrir mig en maður verður að bera
sig að því að taka því sem að
höndum ber. Pabbi var eftir þetta
til heimilis hjá bróður mínum og
mágkonu. Ég var þar mikið við-
loða en fór samt að heiman tíma