Morgunblaðið - 13.07.1988, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. JÚLÍ 1988
33
— 1 Hvaða bækur eigum við 1
■ texti: JÓHANNA ■ KKISTJÓNSDÓTTIR LB í að lesa í sumarleyfinu? ]
Gordon Stevens: Peace on
Earth
Útjr. Coronet
Ekki minnist ég að hafa lesið
fyrri bók Gordons Stevens, Spider,
en augljóst er að þessi höfundur
er býsna athyglisverður, þótt ívið
sé hann of orðmargur og einatt
full dramatískur. Það er nokkuð
flókið að rekja atburðarásina í
þessari löngu bók, en segja má
að frásögnin tengist einkum
þrennu: gyðingafjölskylda í Sov-
étríkjunum fær eftir margra ára
bið að flytjast til Ísraels. Bróðir
húsbóndans og hans kona og tvö
böm verða að bíta í það súra epli
að fá neitun, en vonandi þau fái
að koma síðar. Hryðjuverk á Norð-
ur-írlandi og breskur hermaður
og leyniþjónustumaður ktjúpa við
hlið drengs sem hefur lent í
sprengingu. Það er kaldhæðni ör-
laganna, að það er erkióvinurinn
sem bjargar lífi írska drengsins.
Og loks er það svo makk og plott
stjómmálamanns í Bretlandi, hann
er metorðagjarn og lætur arabísk-
an spekúlant slá ryki í augu sín.
Langtum fleiri koma við sögu.
Walid Haddad er Palestínumaður,
sem hefur gengið til liðs við Frels-
issamtök Palestínumanna. Hann
fer að kveðja föður sinn sem ligg-
ur á banabeði og faðir hann biður
hann færa sér hnefa moldar frá
staðnum í Palestínu, þar sem frjöl-
skyldan bjó áður, en hraktist á
braut þegar Israelar tóku Vestur-
bakkann. Svo vill til að það er
sovéska fjölskyldan sem hefur
fengið bústað í húsi hans. Haddad
bjargar lífi sonar þeirra og síðar
bijóta þeir brauðið saman, gyðing-
urinn og arabinn. Þessi fundur á
síðan eftir að ráða úrslitum síðar
í sögunni.
Samvinna ýmissa skæruliða-
hópa er á dagskrá. Það ætti að
bera meiri árangur, ef hópamir
vinna saman og gefur atburðunum
meira vægi. Því tengjast samtök
á írlandi, í Þýzkalandi og Ítalíu
söguþræðinum og alls konar voða-
verk eru unnin vítt og breitt um
Evrópu og séð til þess að þau
beri ákveðin einkenni, svo að ráða-
mönnum sé ljóst að stefnubreyting
hefur orðið. Ákveðið er að há-
punkturinn verði síðan flugrán og
Haddad er fenginn til að stýra
því. Breski ráðherrann sem áður
var minnst á veit af ráninu og
ætlar að notfæra sér það sjálfum
sér til frama og frægðar. Arabar
láta hann standa í þeirri sælu trú,
að hann muni ráða öllu sem hann
vill eftir að málið hefur verið til
lykta leitt.
Flugránið sjálft á sér langan
og ítarlegan aðdraganda sem er
HEIÐNIR OG KRISTNIR
Erlendar bækur
Siglaugur Brynleifsson
Robin Lane Fox: Pagans and
Christians. Viking 1986.
Robin Lane Fox hlaut menntun
sína í Eton og Oxford. Hann hefur
skrifað garðyrkjupistla í „Finan-
cial Times“ og verið fyrirlesari í
sagnfræði. Bók hans um Alexand-
er mikla vakti verðskuldaða at-
hýglii hann hefur einnig sett sam-
an bækur um garðyrkju.
Með þessari bók „Pagans and
Christians" brýtur hann blað í
rannsóknum og samanburði heiðni
og kristni fyrstu aldir kristninnar
í rómverska heimsríkinu og jafn-
framt í sagnræðirannsóknum
sama tímabils. Það hafa komið út
bækur um kristni þessa tímabils
og einnig nokkrar um heiðnina,
en þetta er fyrsta ritið sem íjallar
um hvort tveggja í senn, svo ítar-
lega sem hér er gert.
Saga fornaldar verður aldrei
afgreidd endanlega, höfundur seg-
ir tformála, að fyrir mannsaldri
hafi margir efnisþættir þessarar
bókar verið mönnum ókunnir
vegna skorts á heimildum, sem
vitnast hafi með fomleifarann-
sóknum og fullkomnari rannsókn-
artækni skráðra frumheimilda.
Fomaldarsagan er heldur ekki
dauð og grafín saga, viðbrögð ein-
staklinga við margvíslegustu fyrir-
brigðum tilverunnar eru áþekk á
2. og 3ju öld og á 20. öld. Höfund-
urinn skrifar: „Meðan ég var að
rita þessa bók birtist María mey
nokkmm sinnum, styttur heilagra
manna vora sagðar hafa hreyft
sig, sem varð til þess að fólk þyrpt-
ist að til þess að verða vitni að
kraftaverkinu, eins og gerðist oft
og mörgum sinnum á 2. og 3ju
öld, talað er um endurfæðingu og
frelsis-guðfræði, píslarvætti og
kristin viðhorf o.s.frv. Þessir
samtíma atburðir urðu mér hvatn-
ing til enn frekari ígrundana um
efnið, sem ég fjalla um . . .“
Höfundurinn hefur leitað heim-
ilda að riti sínu í þegar útgefnum
söfnum og ekki síður í óútgefnum
skráðum heimildum og sérstak-
lega í minjum og brotum graf-
skrifta, minningartaflna og mynt-
um, einnig í ritum kristinna og
heiðinna höfunda, sem eru aðeins
kunnir fáeinum sérfræðingum eða
jafnvel gleymdir og grafnir öllum.
Höfundurinn minnir stundum á
glöggan leynilögreglumann, þegar
honum tekst að ráða og raða sam-
an brotum heimilda og hann kann
að fara með þessar heimildir, dreg-
ur aldrei af þeim hæpnar ályktan-
ir.
Fyrsti hluti ritsins fjallar um
heiðinn dóm, hin fornu trúarbrögð
í Rómaveldi á 2. og 3ju öld. Trúar-
venjur og þátt hinna heiðnu goða
í mannheimum. Hin almenna skoð-
un hefur lengi verið sú, að hin
fornu trúarbrögð hafi verið á góðri
leið með að gufa upp og að trúar-
venjur hafí lifað af gömlum vana,
sem sagt, að trúartilfinnning hafi
engin verið. Lane Fox sýnir fram
á að staðreyndin hafi verið allt
önnur. Trúin á hin fornu goð var
lifandi tilfinning meðal alls þorra
rómverskra þegna og þátttaka í
trúarathöfnum og hátíðum hafi
verið almenn. Hann nefnir fjöl-
mörg dæmi þessu til sanninda.
Hann lýsir viðhorfum vissra ein-
staklinga og íbúa ýmissa borga,
einkum í Litlu-Asíu, til goðanna,
margt í frásögn hans minnir á
skemmtilegustu kaflana í „Upp-
reisn englanna" eftir Anatole
France.um dýrkun guðanna. Lane
Fox er mjög snjall höfundur og
frásagnir hans og lýsingar era lif-
andi og er líkast því, að hann
hafí sjálfur verið viðstaddur, þegar
skrúðgöngurnar héldu í áttina að
hofínu, þar sem fórnfæringar vora
færðar hinum ódauðlegu guðum.
Höfundur ræðir um hugtakið
„religio" og skoðanir þeirra tíðar
manna á inntaki þess, sem var
andstætt „superstitio“, sem þýddi
þá skelfing og ótti við æðri öfl.
Orðið „paganismi" eða heiðni er
rannið frá kristnum höfundum
sem andstæða við kristnina.
Heiðni er villandi hugtak, að því
leyti að heiðnir menn áttu sína
„religio" eða trúarbrögð engu
síður en kristnir menn og það er
„religio" eða trúarbrögð þegna
rómverska ríkisins, sem Lane Fox
skrifar um í fyrri hluta ritsins.
Þessi „religio" var samofin sam-
félaginu og meðvitund íbúa ríkis-
ins um umhverfi og alheiminn.
Véfréttin og fórnin einkenndu
þessi trúarbrögð en sú skoðun
hefur lengi verið ríkjandi að kristn-
in hafi klætt fornar trúarvenjur
og trúarinntak í kristinn búning,
að áhrif „heiðninnar" innan kristn-
innar hafi orðið snar þáttur kris-
tinna trúarvenja og siða. Lane Fox
er á andstæðri skoðun. Hann telur
að rætur kristninnar í Gamla
testamentinu hafi aðskilið kristni
og „paganisma" og kröfur kristn-
innar um náungakærleika og sér-
leika hvers einstaklings gagnvart
Guði sínum, syndafallið og erfða-
syndin einkenndu kristnina og
endurlausn og náð.
Fórnfæringar og dýrkun goð-
anna var að dómi hinna kristnu
ekki eiginleg „trúarbrögð" eða trú-
arbrögð í kristnum skilningi, þess
vegna orðið „heiðni“. Höfundur
vitnar í kirkjufeðurna til skýringar
á „dýpri trúarkennd“ kristinna
manna risti dýpra en heiðinna.
Trúarleg meðvitund kristinna
manna risti dýpra en þeirra heiðnu
að dómi höfundar, þetta varð eink-
um áberandi á 4. öldinni.
Kröfur kristninnar um breytni
manna urðu til þess að breyta við-
horfum manna hvors til annars,
til kvenna og þræla, og fyrst og
fremst til æðri máttarvalda, Guðs.
Frávik frá kröfunum vora tíðari
en hitt, en þrátt fyrir það olli
kristnin grandvallarbreytingum á
viðhorfum manna. Það er þessi
breyting sem er m.a. aðalefni
þessa rits.
Annar kafli ritsins er útlistun á
útbreiðslu kristninnar í Rómaveldi
og ástæðnanna fyrir auknum
áhrifum kristninnar. Lífsmáti kris-
tinna manna og heiðinna er borinn.
saman og barátta kirkjunnar við
fjandsamlegt ríkisvald. Höfundur
telur að um 300 e.Kr. hafi aðeins
5% íbúa Rómaveldis verið kristin,
en hafi það verið hluti þeirra
10—15%, sem höfðu mótunarvald
í samfélaginu þá var það ekki lág
tala, jafnvel þótt mikill hluti kris-
tinna manna teldist ekki til þess
hóps. Margir telja að hluti kris-
tinna hafi verið talsvert meiri en
5%. Lýst er ofsóknum og píslar-
vættinu, áhrifavaldi biskupa og
skipulagi safnaðarins. í þriðja
kafla ritsins er einkum fjallað um
Konstantínus mikla og kirkjuna
og samrana ríkisvalds og kirkju
að nokkra á dögum hans. Menn
hafa velt fyrir sér ástæðunni til
sinnaskipta Konstantínusar fyrir
lokaorrastuna við keppinaut sinn,
Maxentíus 312. Lane Fox telur
að „Oratio ad Sanctos", sem er
birt í ævisögu keisarans eftir
Eusebius, sé lykillinn að spuming-
unum um sinnaskipti keisarans.
Hvað um það þá var Konstantínus
„pontifex maximus11 og sinnti sem
slíkur trúarathöfnum að heiðnum
sið. Hann lét ekki skírast til kris-
tinnar trúar fyrr en á banabeði
337. Keisarinn gat bæði verið
kristinn og heiðinn, það fer eftir
því hvernig þeirra tíma menn
skildu hugtökin.
Þessi bók er einstök, vandað
sagnfræðirit, sem breytir mjög
hugmyndum sagnfræðinga um
sögu þessa tímabils, t.d. hefur
Peter Brown, einn merkasti mið-
aldafræðingur Englendinga talið
að endurskoða þurfi alla sögu
kirkju og ríkisvalds á 2.-4. öld,
eftir útkomu þessa rits. Ritið er
mjög vel skrifað, frásögnin lifandi
og efnismeðferð mjög ítarleg og
vönduð. Tilvitnanir og athuga-
greinar era rúmlega 100 blaðsí-
ður, alls er ritið um 800 síður.
Penguin útgáfa er væntanleg í
júní eða júlí á þessu ári.
ágæt lesning, en það fer þó fyrst
að færast fjör í leikinn eftir að
það er allt farið í fullan gang. Hér
tekst höfundi mjög vel að flétta
saman örlög hinna ólíkustu aðila
sem þarna koma við sögu. Lýsing-
in á þessum köflum er góð aflestr-
ar, en stundum má höfundur gæta
sín; hann verður full upphafínn
og skrúðmæltur.
Þetta er að mörgu leyti hin
merkasta afþreyingabók, því að
hún segir okkur sitt af hverju um
alþjóðlega hryðjuverkastarfssemi
á þann hátt að vænta má að þekk-
ing og skilningur sé ívið meiri.
Spilling stjórnmálamannanna er
auðvitað ekki algild, en einnig
þeir hefðu sumir gagn af lestrin-
um. Og kannski er aldrei neitt eins
og það sýnist.
Carter Dickson: My Late Wives
Útg.Zerba Books 1988
Fyrir æði mörgum áram var
maður að nafni Roger Bewley sem
hafði það áhugamál að ganga að
eiga sæmilega vel stæðar konur
og koma þeim síðan- að því er
talið er- fyrir kattarnef. Þessi
voðaverk framdi Bewley af mikl-
um klókindum og skipti um nöfn
eins og þurfti, til að vekja síður
athygli á sér. En þegar hann er
svo nýbúinn að drepa síðustu kon-
una, kemur stúlka nokkur að hon-
um og þar með verður hann eigin-
lega að leggja þetta áhugamál sitt
á hilluna. Og segir ekki meira af
honum að sinni.
I London er stórleikarinn og
hjartaknúsarinn Brace Ransom,
Dennis Foster er í vinahópi hans
og stúlkan Beryl er bæði sam-
starfsmaður og aðdándi Brace.
Nú er þar til máls að taka að
Brace Ransom fær allt í einu hand-
rit að leikriti sent og þar er lýst
mjög ítarlega hvernig að öllum
morðunum var staðið. Brace finnst
þetta forvitnilegt og lái honum
hver sem vill, hann ákveður að
fara til smábæjar í suðurhluta
Englands, þar sem upptök málsins
hafa líklega verið. Hann hefur í
hyggju að láta fólk þar trúa því,
að hann sé Roger Bewley og á
þann hátt vonast hann til að geta
svælt hinn eina og sanna morð-
ingja út úr greni sínu. Því að
Bruce, Dennis og Beryl era öll á
einu máli um að óhugsandi sé
annað ' en Bewley hafi skrifað
handritið, því að þar er getið at-
riða sem enginn á að vita um nema
lögreglumenn sem rannsökuðu
morðmálin á sínum tíma.
Sir Henry Merrivale leynilög-
reglusnillingur kemur til skjal-
anna, enda veitir ekki af, því að
Brace lifir sig svo inn í hlutverk
morðingjans, að ekki einasta trúa
þorpsbúar því að hann sé Bewley,
heldur virðist Beryl aðdáandi vera
á báðum áttum.
Mér skilst að Henry Merrivale
sé föst sögupersóna hjá Carter
Dickson, en ekki var hann, að
mínu viti, sérstaklega skýr í þess-
ari bók. MY Late Wives kom fyrst
út fyrir yfir fjöratíu áram og á
kápusíðu er vitnað í Agöthu
Christie, bókinni til lofs og fram-
dráttar.
STRANDPARTÝ
Kvikmyndir
Arnaldur Indriðason
Á ströndinni („Back to the
Beach“). Sýnd í Háskólabíói.
Bandarísk. Leikstjóri: Lynd-
all Hobbs. Aðalhlutverk:
Frankie Avalon, Annette Funic-
ello, Lorio Loughlin, Tommy
Hinkley og Connie Stevens.
f gamla daga, áður en mamma
og pabbi fóru að eiga vandræða-
unglinga, skemmtu þau sér á
ströndinni. Strákarnir hétu eitt-
hvað eins og Spud og stelpumar
Sindý og það slettist eitthvað uppá
vinskapinn, Spud lét vondu stelp-
una draga sig á tálar en Sindý lét
eins og hún væri skotin í sætasta
brimbrettakappanum. Hápunkur-
inn var strandveislan og brimbret-
takeppnin í lokin og Spud og
Sindý sættust.
Þannig var það a.m.k. í
strandamyndunum sem voru
gerðar fyrir um 20 árum (líka
kallaðar partýmyndir) hjá Amer-
ican Intemational Pictures. Þær
nutu nokkurrar lýðhylli vestra og
einnig hér á landi, nánar tiltekið
í Hafnarbíói. Það voru allir sætir
og brúnir og glansandi af hreysti
í þessum B-partýmyndum sem
gerðust á ströndinni(„Beach-
party“, ,,Pyjamaparty“) og tón-
listin var ijörag og það var nóg.
Stjörnurnar vora Frankie Avalon
og Annette Funicello og þau
sungu og dilluðu sér í sandinum,
mórallinn var góður; fagurt
mannlíf og útivist gerði gæfumun-
inn. Heilbrigð sál í hraustum
líkama.
í myndinni Á ströndinni („Back
to the Beach“), sem sýnd er í
Háskólabíói, era þau Frankie og
Annette'áftur mætt niðrá strönd
20 árum seinna til að gera grín
að gömlu myndunum sínum.
Frankie er núna orðinn söluóður
bílasali en Annette er kaupóð út-
hverfahúsmóðir. Sonur þeirra er
pönkari og dóttirin lifir í synd
með brimbrettakappa.
Á ströndinni er varla fyrir aðra
en þá sem vilja endurnýja kynni
sín af þeim FYankie og Annette.
Og þau kynni gætu valdið von-
brigðum. Hér er allt gert á yfir-
drifinn, ofurærslafullan máta
þangað til kjánaskapurinn, sem
sjálfur verður þungamiðja mynd-
arinnar, gerist þreytandi. Það er
alltof litla fyndni að finna í orð-
mörgu handritinu nema hjá pönk-
aranum, syni gamla settsins sem
er raunar skemmtilegasta persón-
an, og það er enn minni fyndni í
því sem liðið tekur sér fyrir hend-
ur.
Tjaldið í Háskólabíói er bara
einhvernveginn of stórt fyrir
svona veigalitla mynd. Hafnarbíó
var rétti staðurinn.
P:S. Eins og í strandamyndun-
um í gamla daga er frægur gesta-
leikari í þessari, nefnilega Pee-
Wee Hérman.